Last Judgement of Hunefer, from his tomb

Londondakı Britaniya muzeyindəyik

və bu otaq qədim Misir

mumyaları ilə doludur.

Hər il bura çoxlu turist gəlir.

Perqamentin üzərindəki bir

fraqmentə baxırıq.

Bu papirusdandır.

Papirus Nil çayının deltasında bitən,

kağız hazırlanmasında istifadə olunan qamış idi

və Orta əsrlərə qədər yazı yazmaq üçün istifadə

olunan ən vacib səth sayılırdı.

"Ölülər kitabı" adlandırdığımız kitabdan
bir hissəyə baxırıq,

qədim misirlilərdə bu kitabın adı
fərqli idi,

bu kitabın içində ölünün axirətdə

ehtiyac duyacağı dualar

və ayinlar yazılmışdı.

Onlarda piramida şəklində yazı Qədim Krallıq

dövrünə qədər uzanan adətdir.

Bunlar hamısı axirət haqqında yazılanlar idi,

daha sonra tabut üzərində yazılar və

Yeni Krallıq dövründə "Ölülər kitabı" adlandırdığımız

kitablar mövcud idi.

Bu yazılar bəzən bizim gördüyümüz kimi

papirus üzərində, bəzən isə

ölünün basdırıldığı kəfənin

üzərində yazılırdı.

Bu yazılar Qədim Krallıq dövründə sadəcə
krallara məxsus idi, ancaq,

baxdığımız yazıda olduğu kimi daha sonra
kral olmayan amma yenə də

yüksək təbəqəli insanlar üçün də
istifadə olunmağa başladı.

Bu yazılar Hunefer adlanan katibin
məzarından tapılmışdır.

Katiblərə rahiblər qədər hörmət edilirdi,

yəni baxdığımız adam Misir mədəniyyətində

böyük titulu olan, oxuyub yaza bilən biridir.

Bu yazılarla birlikdə dəfn olunan adamın

təsvirlərini görə bilirik və

əgər yazıların sol yuxarı hissəsinə baxsaq,

əyilmiş ağ geyimli Huneferi görərik, o,

burada tanrılar ilə danışır və

tanrılar yaşadığı gözəl həyatdan sonra

ona axirətdə yer verirlər.

Burada qərar səhnəsini görürük,

Huneferin yaxşı həyat yaşayıb yaşamadığına
və

axirətə layiq olduğuna qərar verilir.

Digər tərəfdə sol küncdə yenə Huneferi görürük

bu dəfə o, yenə ağ kəfənini geyinib, qurd başlı

ölüm tanrısı olan mumyalanma və
məzarlıqlarla əlaqələndirilən

Anubis da onun əlindən tutub, Anubisin

digər əlində isə

əbədi həyatın işarəsi

olan anx var.

Əgər sağa doğru davam etsək, Anubisi

əyilmiş şəkildə tərəzidə hərşeyin taraz

olduğunu ölçərkən görərik.

Tərəzinin sol tərəfində ölünün ürəyi var,

digər tərəfdə isə lələk dayanır.

Lələk Maata aiddir, onu tərəzinin

ən yuxarı hissəsində görə bilərik.

Maat müqəddəs sayılan tanrıdır və

əxlaqlı, düzgün həyat yaşayır.

Hunefer əxlaqlı həyat yaşadığı üçün lələk

daha ağırlaşır və aşağıda qalır, yəni
Hunefer axirətə haqq qazanır.

O, yanındakı Anubis tərəfindən
acgözlüklə yeyilməyəcək.

Timsah başı, aslan bədəni və begemot ayağı
olan isə Ammitdir.

Əgər Hunefer yaxşı həyat yaşamasaydı onda

Ammit onun ürəyini yeyəcəkdi.

Misirlilərin inanclarına görə ancaq yaxşı
həyat yaşayanlar

axirətə gedə bilərdi. Xristianlara

görə isə hər kəs axirətə gedirdi

və yaşadıqları həyatın pis və ya yaxşı olmasına

bağlı olaraq ya cənnətə ya da cəhənnəmə gedirdilər.

Misirlilərdə isə sadəcə yaxşı insanlar
axirətə gedirdi.

Gördüyümüz digər tanrı isə Totdur və

başı ibis quşunun başıdır.

Totun işi Huneferə nələr olacağını deməkdir,

bu halda o, Huneferə axirətə gedə
biləcəyini deyir.

Totun təsviri çox gözəl verilib, onun bir

qolu sola doğru uzanıb.

Digər tərəfdə Huneferi Misirin ən böyük tanrılarından

biri olan Osirisə tanıdılarkən görürük.

Onu Osirisə Osirisin oğlu Hor tanıdır.

Horu tanımaq asandır, çünki,

başı şahin başıdır.

Hor Osirisin oğludur və sol əlində anxı yəni

əbədi həyatın simvolunu tutur.

O, Huneferi Osirisə tanıdır və Osirisi

böyük taxtında görə bilərik.

O, taxta çıxıb və lotus çiçəyinin
arxasında oturub, bu çiçək əbədi

həyatın işarəsidir və çiçəyin üzərində
Horun dörd uşağı dörd istiqaməti təmsil edir:

Şimal, Cənub, Şərq və Qərb.

Horun uşaqlarının işi ölünün kanoplara yerləşdiriləcək

olan daxili orqanlarını daşımaq və

onları qorumaqdır.

Yuxarda yenə Horu görürük, amma bu dəfə
göz şəklində təsvir edilib.

Yada salaq ki, Hor şahin quşu olaraq
təsvir edilirdi,

burada göz şəklində çəkilsə də, onun əlləri
yox caynaqları var və həmin caynaqlar

əbədi həyatın simvolu olan dəvəquşu
lələyi daşıyırlar.

Horun gözünün təsviri həm də digər qədim
Misir mifi olan Hor və Set

arasındakı döyüşə işarədir, amma bu
başqa videonun mövzusudur.

Osirisin arxasında iki qadın fiquru
görə bilərik,

onlardan biri Osirisin yoldaşı İsida digəri
isə bacısı və

başlanğıcda Huneferin əlindən

tutub aparan Anubisin anası Neftidadır.

Həmin fiqurların dayandıqları platformaya
diqqət edin.

Bu Nil çayından toplanan təbii duzdur və

qədim misirlilər bu duzu mumyalanma
işində istifadə edirdilər.

Bunun məqsədi onları qorumaq idi.

Əslində "qoruma" sözü misirlilər üçün

xüsusidir, çünki, onlardan qalan bütün

sənət əsərləri qoruna bilib.

Misirdə Amarna Dövründə və başqa dövrlərdə

fərqli təsvirlər görə bilərik.

Bu fiqurlar bizə çox tanış gəlir,

çünki, bu qədim misirlilərin tipik

insan təsvirləridir.

Bu təsvirlər Yeni Krallıq dövrünə aid
olsa da

Qədim Krallıqdakı insanlar da bu
əsəri tanıyardılar.

Misir sənətində, sözlərin, heroqliflərin,

yazıların və şəkillərin qarışımını görürük.

Günümüz dünyasında yazı dili ilə

vizual sənət arasında fərq qoyuruq,

amma qədim Misirdə

onlar hamısı qarışırdı.