1
00:00:06,101 --> 00:00:08,200
Londondakı Britaniya muzeyindəyik

2
00:00:08,200 --> 00:00:11,360
və bu otaq qədim Misir

3
00:00:11,360 --> 00:00:15,565
mumyaları ilə doludur.

4
00:00:15,565 --> 00:00:18,779
Hər il bura çoxlu turist gəlir.

5
00:00:18,779 --> 00:00:21,672
Perqamentin üzərindəki bir

6
00:00:21,672 --> 00:00:22,876
fraqmentə baxırıq.

7
00:00:22,968 --> 00:00:24,101
Bu papirusdandır.

8
00:00:24,178 --> 00:00:27,390
Papirus Nil çayının deltasında bitən,

9
00:00:27,606 --> 00:00:29,806
kağız hazırlanmasında istifadə olunan qamış idi

10
00:00:29,806 --> 00:00:34,003
və Orta əsrlərə qədər yazı yazmaq üçün istifadə

11
00:00:34,003 --> 00:00:35,578
olunan ən vacib səth sayılırdı.

12
00:00:35,715 --> 00:00:40,305
"Ölülər kitabı" adlandırdığımız kitabdan
bir hissəyə baxırıq,

13
00:00:40,305 --> 00:00:43,021
qədim misirlilərdə bu kitabın adı 
fərqli idi,

14
00:00:43,021 --> 00:00:44,864
bu kitabın içində ölünün axirətdə

15
00:00:44,864 --> 00:00:48,063
ehtiyac duyacağı dualar

16
00:00:48,063 --> 00:00:50,275
və ayinlar yazılmışdı.

17
00:00:50,275 --> 00:00:53,411
Onlarda piramida şəklində yazı Qədim Krallıq

18
00:00:53,411 --> 00:00:56,444
dövrünə qədər uzanan adətdir.

19
00:00:56,444 --> 00:00:59,065
Bunlar hamısı axirət haqqında yazılanlar idi,

20
00:00:59,065 --> 00:01:03,195
daha sonra tabut üzərində yazılar və

21
00:01:03,195 --> 00:01:05,566
Yeni Krallıq dövründə "Ölülər kitabı" adlandırdığımız

22
00:01:05,566 --> 00:01:08,675
kitablar mövcud idi.

23
00:01:08,675 --> 00:01:10,803
Bu yazılar bəzən bizim gördüyümüz kimi

24
00:01:10,803 --> 00:01:11,943
papirus üzərində, bəzən isə

25
00:01:11,943 --> 00:01:13,996
ölünün basdırıldığı kəfənin

26
00:01:13,996 --> 00:01:15,410
üzərində yazılırdı.

27
00:01:15,410 --> 00:01:22,102
Bu yazılar Qədim Krallıq dövründə sadəcə 
krallara məxsus idi, ancaq,

28
00:01:22,102 --> 00:01:26,697
baxdığımız yazıda olduğu kimi daha sonra
kral olmayan amma yenə də

29
00:01:26,697 --> 00:01:30,432
yüksək təbəqəli insanlar üçün də 
istifadə olunmağa başladı.

30
00:01:30,432 --> 00:01:35,308
Bu yazılar Hunefer adlanan katibin
məzarından tapılmışdır.

31
00:01:35,308 --> 00:01:37,395
Katiblərə rahiblər qədər hörmət edilirdi,

32
00:01:37,395 --> 00:01:39,608
yəni baxdığımız adam Misir mədəniyyətində

33
00:01:39,608 --> 00:01:43,198
böyük titulu olan, oxuyub yaza bilən biridir.

34
00:01:43,198 --> 00:01:46,473
Bu yazılarla birlikdə dəfn olunan adamın

35
00:01:46,473 --> 00:01:48,522
təsvirlərini görə bilirik və

36
00:01:48,522 --> 00:01:52,783
əgər yazıların sol yuxarı hissəsinə baxsaq,

37
00:01:52,783 --> 00:01:55,471
əyilmiş ağ geyimli Huneferi görərik, o,

38
00:01:55,471 --> 00:01:59,973
burada tanrılar ilə danışır və

39
00:01:59,973 --> 00:02:02,665
tanrılar yaşadığı gözəl həyatdan sonra

40
00:02:02,665 --> 00:02:04,846
ona axirətdə yer verirlər.

41
00:02:04,908 --> 00:02:08,172
Burada qərar səhnəsini görürük,

42
00:02:08,172 --> 00:02:10,747
Huneferin yaxşı həyat yaşayıb yaşamadığına
və

43
00:02:10,747 --> 00:02:13,566
axirətə layiq olduğuna qərar verilir.

44
00:02:13,566 --> 00:02:17,676
Digər tərəfdə sol küncdə yenə Huneferi görürük

45
00:02:17,676 --> 00:02:21,115
bu dəfə o, yenə ağ kəfənini geyinib, qurd başlı

46
00:02:21,115 --> 00:02:26,297
ölüm tanrısı olan mumyalanma və
məzarlıqlarla əlaqələndirilən

47
00:02:26,297 --> 00:02:27,972
Anubis da onun əlindən tutub, Anubisin

48
00:02:27,972 --> 00:02:31,774
digər əlində isə

49
00:02:31,774 --> 00:02:34,357
əbədi həyatın işarəsi

50
00:02:34,357 --> 00:02:38,829
olan anx var.

51
00:02:38,829 --> 00:02:41,108
Əgər sağa doğru davam etsək, Anubisi

52
00:02:41,108 --> 00:02:44,308
əyilmiş şəkildə tərəzidə hərşeyin taraz

53
00:02:44,308 --> 00:02:49,279
olduğunu ölçərkən görərik.

54
00:02:49,279 --> 00:02:52,473
Tərəzinin sol tərəfində ölünün ürəyi var,

55
00:02:52,473 --> 00:02:56,532
digər tərəfdə isə lələk dayanır.

56
00:02:56,532 --> 00:03:02,034
Lələk Maata aiddir, onu tərəzinin

57
00:03:02,111 --> 00:03:04,506
ən yuxarı hissəsində görə bilərik.

58
00:03:04,506 --> 00:03:08,872
Maat müqəddəs sayılan tanrıdır və

59
00:03:08,933 --> 00:03:11,578
əxlaqlı, düzgün həyat yaşayır.

60
00:03:11,763 --> 00:03:15,962
Hunefer əxlaqlı həyat yaşadığı üçün lələk

61
00:03:15,962 --> 00:03:20,972
daha ağırlaşır və aşağıda qalır, yəni 
Hunefer axirətə haqq qazanır.

62
00:03:20,972 --> 00:03:26,945
O, yanındakı Anubis tərəfindən 
acgözlüklə yeyilməyəcək.

63
00:03:26,945 --> 00:03:33,695
Timsah başı, aslan bədəni və begemot ayağı
olan isə Ammitdir.

64
00:03:33,695 --> 00:03:39,695
Əgər Hunefer yaxşı həyat yaşamasaydı onda

65
00:03:39,695 --> 00:03:42,671
Ammit onun ürəyini yeyəcəkdi.

66
00:03:42,763 --> 00:03:47,470
Misirlilərin inanclarına görə ancaq yaxşı
həyat yaşayanlar

67
00:03:47,470 --> 00:03:52,203
axirətə gedə bilərdi. Xristianlara

68
00:03:52,234 --> 00:03:54,936
görə isə hər kəs axirətə gedirdi

69
00:03:54,982 --> 00:03:57,007
və yaşadıqları həyatın pis və ya yaxşı olmasına

70
00:03:57,007 --> 00:03:59,508
bağlı olaraq ya cənnətə ya da cəhənnəmə gedirdilər.

71
00:03:59,508 --> 00:04:03,913
Misirlilərdə isə sadəcə yaxşı insanlar 
axirətə gedirdi.

72
00:04:03,990 --> 00:04:07,078
Gördüyümüz digər tanrı isə Totdur və

73
00:04:07,078 --> 00:04:10,403
başı ibis quşunun başıdır.

74
00:04:10,465 --> 00:04:16,150
Totun işi Huneferə nələr olacağını deməkdir,

75
00:04:16,150 --> 00:04:20,806
bu halda o, Huneferə axirətə gedə 
biləcəyini deyir.

76
00:04:20,806 --> 00:04:25,858
Totun təsviri çox gözəl verilib, onun bir

77
00:04:25,858 --> 00:04:30,318
qolu sola doğru uzanıb.

78
00:04:30,349 --> 00:04:35,307
Digər tərəfdə Huneferi Misirin ən böyük tanrılarından

79
00:04:35,307 --> 00:04:40,306
biri olan Osirisə tanıdılarkən görürük.

80
00:04:40,306 --> 00:04:43,998
Onu Osirisə Osirisin oğlu Hor tanıdır.

81
00:04:43,998 --> 00:04:45,673
Horu tanımaq asandır, çünki,

82
00:04:45,673 --> 00:04:49,472
başı şahin başıdır.

83
00:04:49,472 --> 00:04:55,650
Hor Osirisin oğludur və sol əlində anxı yəni

84
00:04:55,650 --> 00:04:58,525
əbədi həyatın simvolunu tutur.

85
00:04:58,525 --> 00:05:02,252
O, Huneferi Osirisə tanıdır və Osirisi

86
00:05:02,252 --> 00:05:06,127
böyük taxtında görə bilərik.

87
00:05:06,173 --> 00:05:13,746
O, taxta çıxıb və lotus çiçəyinin 
arxasında oturub, bu çiçək əbədi

88
00:05:13,746 --> 00:05:20,963
həyatın işarəsidir və çiçəyin üzərində 
Horun dörd uşağı dörd istiqaməti təmsil edir:

89
00:05:20,963 --> 00:05:22,996
Şimal, Cənub, Şərq və Qərb.

90
00:05:22,996 --> 00:05:27,534
Horun uşaqlarının işi ölünün kanoplara yerləşdiriləcək

91
00:05:27,534 --> 00:05:29,848
olan daxili orqanlarını daşımaq və

92
00:05:29,848 --> 00:05:33,567
onları qorumaqdır.

93
00:05:33,567 --> 00:05:36,701
Yuxarda yenə Horu görürük, amma bu dəfə
göz şəklində təsvir edilib.

94
00:05:36,701 --> 00:05:40,066
Yada salaq ki, Hor şahin quşu olaraq
təsvir edilirdi,

95
00:05:40,066 --> 00:05:45,211
burada göz şəklində çəkilsə də, onun əlləri
yox caynaqları var və həmin caynaqlar

96
00:05:45,319 --> 00:05:49,576
əbədi həyatın simvolu olan dəvəquşu
lələyi daşıyırlar.

97
00:05:49,623 --> 00:05:53,702
Horun gözünün təsviri həm də digər qədim
Misir mifi olan Hor və Set

98
00:05:53,702 --> 00:05:56,702
arasındakı döyüşə işarədir, amma bu
başqa videonun mövzusudur.

99
00:05:56,702 --> 00:06:01,196
Osirisin arxasında iki qadın fiquru 
görə bilərik,

100
00:06:01,196 --> 00:06:06,351
onlardan biri Osirisin yoldaşı İsida digəri
isə bacısı və

101
00:06:06,351 --> 00:06:09,563
başlanğıcda Huneferin əlindən

102
00:06:09,563 --> 00:06:13,945
tutub aparan Anubisin anası Neftidadır.

103
00:06:13,945 --> 00:06:18,639
Həmin fiqurların dayandıqları platformaya
diqqət edin.

104
00:06:18,639 --> 00:06:24,264
Bu Nil çayından toplanan təbii duzdur və

105
00:06:24,310 --> 00:06:27,734
qədim misirlilər bu duzu mumyalanma
işində istifadə edirdilər.

106
00:06:27,811 --> 00:06:29,567
Bunun məqsədi onları qorumaq idi.

107
00:06:29,567 --> 00:06:34,262
Əslində "qoruma" sözü misirlilər üçün

108
00:06:34,262 --> 00:06:37,111
xüsusidir, çünki, onlardan qalan bütün

109
00:06:37,111 --> 00:06:42,291
sənət əsərləri qoruna bilib.

110
00:06:42,291 --> 00:06:46,869
Misirdə Amarna Dövründə və başqa dövrlərdə

111
00:06:46,869 --> 00:06:50,526
fərqli təsvirlər görə bilərik.

112
00:06:50,526 --> 00:06:55,145
Bu fiqurlar bizə çox tanış gəlir,

113
00:06:55,191 --> 00:06:57,274
çünki, bu qədim misirlilərin tipik

114
00:06:57,304 --> 00:07:00,104
insan təsvirləridir.

115
00:07:00,104 --> 00:07:04,848
Bu təsvirlər Yeni Krallıq dövrünə aid 
olsa da

116
00:07:04,848 --> 00:07:08,852
Qədim Krallıqdakı insanlar da bu 
əsəri tanıyardılar.

117
00:07:08,852 --> 00:07:12,484
Misir sənətində, sözlərin, heroqliflərin,

118
00:07:12,576 --> 00:07:16,195
yazıların və şəkillərin qarışımını görürük.

119
00:07:16,548 --> 00:07:20,596
Günümüz dünyasında yazı dili ilə

120
00:07:20,596 --> 00:07:22,912
vizual sənət arasında fərq qoyuruq,

121
00:07:22,912 --> 00:07:24,397
amma qədim Misirdə

122
00:07:24,397 --> 00:07:28,165
onlar hamısı qarışırdı.