WEBVTT

00:00:06.101 --> 00:00:08.200
Londondakı Britaniya muzeyindəyik

00:00:08.200 --> 00:00:11.360
və bu otaq qədim Misir

00:00:11.360 --> 00:00:15.565
mumyaları ilə doludur.

00:00:15.565 --> 00:00:18.779
Hər il bura çoxlu turist gəlir.

00:00:18.779 --> 00:00:21.672
Perqamentin üzərindəki bir

00:00:21.672 --> 00:00:22.876
fraqmentə baxırıq.

00:00:22.968 --> 00:00:24.101
Bu papirusdandır.

00:00:24.178 --> 00:00:27.390
Papirus Nil çayının deltasında bitən,

00:00:27.606 --> 00:00:29.806
kağız hazırlanmasında istifadə olunan qamış idi

00:00:29.806 --> 00:00:34.003
və Orta əsrlərə qədər yazı yazmaq üçün istifadə

00:00:34.003 --> 00:00:35.578
olunan ən vacib səth sayılırdı.

00:00:35.715 --> 00:00:40.305
"Ölülər kitabı" adlandırdığımız kitabdan
bir hissəyə baxırıq,

00:00:40.305 --> 00:00:43.021
qədim misirlilərdə bu kitabın adı 
fərqli idi,

00:00:43.021 --> 00:00:44.864
bu kitabın içində ölünün axirətdə

00:00:44.864 --> 00:00:48.063
ehtiyac duyacağı dualar

00:00:48.063 --> 00:00:50.275
və ayinlar yazılmışdı.

00:00:50.275 --> 00:00:53.411
Onlarda piramida şəklində yazı Qədim Krallıq

00:00:53.411 --> 00:00:56.444
dövrünə qədər uzanan adətdir.

00:00:56.444 --> 00:00:59.065
Bunlar hamısı axirət haqqında yazılanlar idi,

00:00:59.065 --> 00:01:03.195
daha sonra tabut üzərində yazılar və

00:01:03.195 --> 00:01:05.566
Yeni Krallıq dövründə "Ölülər kitabı" adlandırdığımız

00:01:05.566 --> 00:01:08.675
kitablar mövcud idi.

00:01:08.675 --> 00:01:10.803
Bu yazılar bəzən bizim gördüyümüz kimi

00:01:10.803 --> 00:01:11.943
papirus üzərində, bəzən isə

00:01:11.943 --> 00:01:13.996
ölünün basdırıldığı kəfənin

00:01:13.996 --> 00:01:15.410
üzərində yazılırdı.

00:01:15.410 --> 00:01:22.102
Bu yazılar Qədim Krallıq dövründə sadəcə 
krallara məxsus idi, ancaq,

00:01:22.102 --> 00:01:26.697
baxdığımız yazıda olduğu kimi daha sonra
kral olmayan amma yenə də

00:01:26.697 --> 00:01:30.432
yüksək təbəqəli insanlar üçün də 
istifadə olunmağa başladı.

00:01:30.432 --> 00:01:35.308
Bu yazılar Hunefer adlanan katibin
məzarından tapılmışdır.

00:01:35.308 --> 00:01:37.395
Katiblərə rahiblər qədər hörmət edilirdi,

00:01:37.395 --> 00:01:39.608
yəni baxdığımız adam Misir mədəniyyətində

00:01:39.608 --> 00:01:43.198
böyük titulu olan, oxuyub yaza bilən biridir.

00:01:43.198 --> 00:01:46.473
Bu yazılarla birlikdə dəfn olunan adamın

00:01:46.473 --> 00:01:48.522
təsvirlərini görə bilirik və

00:01:48.522 --> 00:01:52.783
əgər yazıların sol yuxarı hissəsinə baxsaq,

00:01:52.783 --> 00:01:55.471
əyilmiş ağ geyimli Huneferi görərik, o,

00:01:55.471 --> 00:01:59.973
burada tanrılar ilə danışır və

00:01:59.973 --> 00:02:02.665
tanrılar yaşadığı gözəl həyatdan sonra

00:02:02.665 --> 00:02:04.846
ona axirətdə yer verirlər.

00:02:04.908 --> 00:02:08.172
Burada qərar səhnəsini görürük,

00:02:08.172 --> 00:02:10.747
Huneferin yaxşı həyat yaşayıb yaşamadığına
və

00:02:10.747 --> 00:02:13.566
axirətə layiq olduğuna qərar verilir.

00:02:13.566 --> 00:02:17.676
Digər tərəfdə sol küncdə yenə Huneferi görürük

00:02:17.676 --> 00:02:21.115
bu dəfə o, yenə ağ kəfənini geyinib, qurd başlı

00:02:21.115 --> 00:02:26.297
ölüm tanrısı olan mumyalanma və
məzarlıqlarla əlaqələndirilən

00:02:26.297 --> 00:02:27.972
Anubis da onun əlindən tutub, Anubisin

00:02:27.972 --> 00:02:31.774
digər əlində isə

00:02:31.774 --> 00:02:34.357
əbədi həyatın işarəsi

00:02:34.357 --> 00:02:38.829
olan anx var.

00:02:38.829 --> 00:02:41.108
Əgər sağa doğru davam etsək, Anubisi

00:02:41.108 --> 00:02:44.308
əyilmiş şəkildə tərəzidə hərşeyin taraz

00:02:44.308 --> 00:02:49.279
olduğunu ölçərkən görərik.

00:02:49.279 --> 00:02:52.473
Tərəzinin sol tərəfində ölünün ürəyi var,

00:02:52.473 --> 00:02:56.532
digər tərəfdə isə lələk dayanır.

00:02:56.532 --> 00:03:02.034
Lələk Maata aiddir, onu tərəzinin

00:03:02.111 --> 00:03:04.506
ən yuxarı hissəsində görə bilərik.

00:03:04.506 --> 00:03:08.872
Maat müqəddəs sayılan tanrıdır və

00:03:08.933 --> 00:03:11.578
əxlaqlı, düzgün həyat yaşayır.

00:03:11.763 --> 00:03:15.962
Hunefer əxlaqlı həyat yaşadığı üçün lələk

00:03:15.962 --> 00:03:20.972
daha ağırlaşır və aşağıda qalır, yəni 
Hunefer axirətə haqq qazanır.

00:03:20.972 --> 00:03:26.945
O, yanındakı Anubis tərəfindən 
acgözlüklə yeyilməyəcək.

00:03:26.945 --> 00:03:33.695
Timsah başı, aslan bədəni və begemot ayağı
olan isə Ammitdir.

00:03:33.695 --> 00:03:39.695
Əgər Hunefer yaxşı həyat yaşamasaydı onda

00:03:39.695 --> 00:03:42.671
Ammit onun ürəyini yeyəcəkdi.

00:03:42.763 --> 00:03:47.470
Misirlilərin inanclarına görə ancaq yaxşı
həyat yaşayanlar

00:03:47.470 --> 00:03:52.203
axirətə gedə bilərdi. Xristianlara

00:03:52.234 --> 00:03:54.936
görə isə hər kəs axirətə gedirdi

00:03:54.982 --> 00:03:57.007
və yaşadıqları həyatın pis və ya yaxşı olmasına

00:03:57.007 --> 00:03:59.508
bağlı olaraq ya cənnətə ya da cəhənnəmə gedirdilər.

00:03:59.508 --> 00:04:03.913
Misirlilərdə isə sadəcə yaxşı insanlar 
axirətə gedirdi.

00:04:03.990 --> 00:04:07.078
Gördüyümüz digər tanrı isə Totdur və

00:04:07.078 --> 00:04:10.403
başı ibis quşunun başıdır.

00:04:10.465 --> 00:04:16.150
Totun işi Huneferə nələr olacağını deməkdir,

00:04:16.150 --> 00:04:20.806
bu halda o, Huneferə axirətə gedə 
biləcəyini deyir.

00:04:20.806 --> 00:04:25.858
Totun təsviri çox gözəl verilib, onun bir

00:04:25.858 --> 00:04:30.318
qolu sola doğru uzanıb.

00:04:30.349 --> 00:04:35.307
Digər tərəfdə Huneferi Misirin ən böyük tanrılarından

00:04:35.307 --> 00:04:40.306
biri olan Osirisə tanıdılarkən görürük.

00:04:40.306 --> 00:04:43.998
Onu Osirisə Osirisin oğlu Hor tanıdır.

00:04:43.998 --> 00:04:45.673
Horu tanımaq asandır, çünki,

00:04:45.673 --> 00:04:49.472
başı şahin başıdır.

00:04:49.472 --> 00:04:55.650
Hor Osirisin oğludur və sol əlində anxı yəni

00:04:55.650 --> 00:04:58.525
əbədi həyatın simvolunu tutur.

00:04:58.525 --> 00:05:02.252
O, Huneferi Osirisə tanıdır və Osirisi

00:05:02.252 --> 00:05:06.127
böyük taxtında görə bilərik.

00:05:06.173 --> 00:05:13.746
O, taxta çıxıb və lotus çiçəyinin 
arxasında oturub, bu çiçək əbədi

00:05:13.746 --> 00:05:20.963
həyatın işarəsidir və çiçəyin üzərində 
Horun dörd uşağı dörd istiqaməti təmsil edir:

00:05:20.963 --> 00:05:22.996
Şimal, Cənub, Şərq və Qərb.

00:05:22.996 --> 00:05:27.534
Horun uşaqlarının işi ölünün kanoplara yerləşdiriləcək

00:05:27.534 --> 00:05:29.848
olan daxili orqanlarını daşımaq və

00:05:29.848 --> 00:05:33.567
onları qorumaqdır.

00:05:33.567 --> 00:05:36.701
Yuxarda yenə Horu görürük, amma bu dəfə
göz şəklində təsvir edilib.

00:05:36.701 --> 00:05:40.066
Yada salaq ki, Hor şahin quşu olaraq
təsvir edilirdi,

00:05:40.066 --> 00:05:45.211
burada göz şəklində çəkilsə də, onun əlləri
yox caynaqları var və həmin caynaqlar

00:05:45.319 --> 00:05:49.576
əbədi həyatın simvolu olan dəvəquşu
lələyi daşıyırlar.

00:05:49.623 --> 00:05:53.702
Horun gözünün təsviri həm də digər qədim
Misir mifi olan Hor və Set

00:05:53.702 --> 00:05:56.702
arasındakı döyüşə işarədir, amma bu
başqa videonun mövzusudur.

00:05:56.702 --> 00:06:01.196
Osirisin arxasında iki qadın fiquru 
görə bilərik,

00:06:01.196 --> 00:06:06.351
onlardan biri Osirisin yoldaşı İsida digəri
isə bacısı və

00:06:06.351 --> 00:06:09.563
başlanğıcda Huneferin əlindən

00:06:09.563 --> 00:06:13.945
tutub aparan Anubisin anası Neftidadır.

00:06:13.945 --> 00:06:18.639
Həmin fiqurların dayandıqları platformaya
diqqət edin.

00:06:18.639 --> 00:06:24.264
Bu Nil çayından toplanan təbii duzdur və

00:06:24.310 --> 00:06:27.734
qədim misirlilər bu duzu mumyalanma
işində istifadə edirdilər.

00:06:27.811 --> 00:06:29.567
Bunun məqsədi onları qorumaq idi.

00:06:29.567 --> 00:06:34.262
Əslində "qoruma" sözü misirlilər üçün

00:06:34.262 --> 00:06:37.111
xüsusidir, çünki, onlardan qalan bütün

00:06:37.111 --> 00:06:42.291
sənət əsərləri qoruna bilib.

00:06:42.291 --> 00:06:46.869
Misirdə Amarna Dövründə və başqa dövrlərdə

00:06:46.869 --> 00:06:50.526
fərqli təsvirlər görə bilərik.

00:06:50.526 --> 00:06:55.145
Bu fiqurlar bizə çox tanış gəlir,

00:06:55.191 --> 00:06:57.274
çünki, bu qədim misirlilərin tipik

00:06:57.304 --> 00:07:00.104
insan təsvirləridir.

00:07:00.104 --> 00:07:04.848
Bu təsvirlər Yeni Krallıq dövrünə aid 
olsa da

00:07:04.848 --> 00:07:08.852
Qədim Krallıqdakı insanlar da bu 
əsəri tanıyardılar.

00:07:08.852 --> 00:07:12.484
Misir sənətində, sözlərin, heroqliflərin,

00:07:12.576 --> 00:07:16.195
yazıların və şəkillərin qarışımını görürük.

00:07:16.548 --> 00:07:20.596
Günümüz dünyasında yazı dili ilə

00:07:20.596 --> 00:07:22.912
vizual sənət arasında fərq qoyuruq,

00:07:22.912 --> 00:07:24.397
amma qədim Misirdə

00:07:24.397 --> 00:07:28.165
onlar hamısı qarışırdı.