Hagia Sophia - Một nhà thờ. Một đền thờ - Kelly Wall

Nếu các bức tường biết nói, thì bảo tàng Hagia Sophia ở Thổ Nhĩ Kỳ sẽ có vô vàn câu chuyện để kể. Từng là một nhà thờ, sau đó là đền thờ, và bây giờ là một bảo tàng, kỳ quan thế giới này đã trả qua thử thách của thời gian và chiến tranh, tồn tại qua các cuộc chinh phục suốt hàng thế kỷ bởi những đế chế vĩ đại nhất lịch sử. Kelly Wall sẽ đưa chúng ta vào từng ngóc ngách của viên ngọc quý của nhân loại này.

Người ta nói, nếu như bức tường nói được,
thì kiến trúc nào cũng sẽ có chuyện để nói

nhưng hẳn sẽ ít công trình nào
có thể mang lại nhiều câu chuyện thú vị
trong nhiều giọng điệu

như Hagia Sophia,
hay còn gọi là "Trí Tuệ Thần Thánh"

Tọa lạc ở nơi giao thoa
giữa các lục địa và các nền văn hóa khác nhau

kiến trúc này đã chứng kiến bao cuộc đổi thay
từ tên thành phố nơi nó tọa lạc

cho đến cấu trúc và mục đích sử dụng của nó

Và ngày nay, những câu chuyện
được góp nhặt qua từng thời đại

đã sẵn sàng để du khách thưởng thức

Trước khi bạn đặt chân đển Hagia Sophia,
những công sự cổ xưa

đã bóng gió cho ta biết
tầm chiến lược quan trọng của thành phố xung quanh

được thành lập và lấy tên là Đế quốc Đông La Mã
bởi dân di cư Hy Lạp vào năm 657 TCN

sau đó được đổi tên thành
Augusta Antonia, New Rome và Constantinople

khi nó lần lượt bị xâm lược, tái xâm lược,
tàn phá và sau đó là tái xây dựng

bởi nhiều nhà cai trị người Hy Lạp,
Ba Tư và La Mã suốt nhiều thế kỷ sau đó

Chính tại nơi đó, Megale Ekklesia,
hay "Đền thờ Lớn" đầu tiên

được xây dựng vào thế kỷ thứ tư

Tuy đã bị thiêu rụi
trong các cuộc bạo loạn

đền thờ này đã làm nền móng
cho các kiến trúc tôn giáo

suốt nhiều thế kỷ tiếp theo

Bức phù điêu cẩm thạch ở gần cổng vào

là bằng chứng cuối cùng
chứng minh sự tồn tại của đền thờ thứ hai

Được xây dựng vào năm 415 SCN,
đền thờ này bị hủy diệt
trong cuộc bạo loạn Nika năm 532

khi đám đông giận dữ tại một cuộc đua ngựa

gần như đã lật đổ Hoàng đế,
vua Justinian đệ Nhất

Trong những nỗ lực ít ỏi
nhằm củng cố lại quyền lực

nhà vua đã quyết định
xây lại đền thờ với quy mô lớn hơn

5 năm sau, lâu đài nguy nga trước mắt bạn
đã được hoàn thành

Khi bước vào trong,
những phiến đá dưới nền và trên tường

sẽ thầm thì những câu chuyện
từ quê nhà của chúng - Ai Cập và Syria

Và những cột trụ được lấy từ
đền thờ nữ thần Artemis nhắc lại
một quá khứ cổ xưa hơn

Những chữ cổ được khắc bởi các Viking
của cận vệ Hoàng đế tinh nhuệ

ẩn chứa truyền thuyết
về những vùng đất phương Bắc xa xôi

Nhưng bạn sẽ bị thu hút bởi mái vòm uy nghi
biểu tượng của thiên đường

Với độ cao hơn 50m
và đường kính lên đến hơn 30m

được viền bởi nhiều cửa sổ

mái vòm bằng vàng này trông như
được treo lủng lẳng từ thiên đường

được ánh sáng chiếu xuyên vào

Dưới biểu tượng vĩ đại đó
là những cột trụ chống đỡ vững chắc

được mua từ Lebanon
sau khi một phần mái vòm ban đầu bị phá hủy

bởi một trận động đất năm 558 SCN

lặng lẽ nhắc nhở bạn về sự mong manh của mái vòm

và kỹ thuật xây dựng đáng ngạc nhiên

Nếu một bức ảnh đáng giá ngàn lời
thì những bức tranh khảm

có mặt vào những thế kỷ tiếp sau đó
có nhiều chuyện để kể nhất

không chỉ về chủ đề Kinh Thánh của chúng

mà còn về những nhà cai trị Byzantine
đã đặt mua chúng

những người thường được miêu tả cùng với Chúa

Nhưng ẩn dưới âm thanh ồn ào và rõ ràng của chúng,
người ta nghe thấy

tiếng vọng ai oán của những bức khảm
và biểu tượng bị hư hại và thất lạc

bị báng bổ và cướp bóc trong thời kỳ
Latin chiếm đóng vào cuộc Thập tự chinh thứ 4

Trong sàn đền thờ,
chữ khắc trên mộ Enrico Danolo,

một thủ lĩnh người Venice
đã khởi xướng cuộc chiến trên

là lời nhắc nhở rõ ràng về 57 năm Hagia Sophia
được sử dụng làm nhà thờ Công giáo La Mã

trước khi trở lại với cội nguồn chính thống của nó
sau cuộc tái chinh phục của đế chế Byzantine

Nhưng nó không được sử dụng làm nhà thờ
trong một khoảng thời gian dài

Bị những cuộc Thập tự chinh làm suy yếu,
Constantinople rơi vào tay Đế quốc Ottoman
vào năm 1453

và được biết đến là Istanbul sau này

Sau khi cho phép binh lính của mình
cướp bóc ba ngày

hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ Mehmed II bước vào nhà thờ

Tuy bị hư hại nặng nề,
sự vĩ đại của nó vẫn không hề sút giảm

đối với vị hoàng đế trẻ tuổi,
người đã dâng ngay nhà thờ này cho thánh Allah

tuyên bố nó sẽ trở thành
đền thờ Hồi giáo Hoàng gia mới

Bốn ngọn tháp được xây dựng vào thế kỷ tiếp theo

là dấu hiệu rõ ràng của thời đại này

với chức năng chống đỡ
bên cạnh mục đích tôn giáo

Nhưng vẫn còn rất nhiều biểu tượng khác

Những đế đèn cầy tinh xảo kể về
cuộc xâm lăng Hungary của vua Suleiman

Còn những đĩa thư pháp khổng lồ
treo trên trần nhà thờ

gợi nhớ du khách về bốn vị lãnh tụ Hồi giáo đầu tiên
đi theo Muhammad

Tuy công trình mà bạn thấy ngày nay
trông vẫn giống một đền thờ Hồi giáo
nhưng hiện nó là một bảo tàng -

một quyết định vào năm 1935 bởi Kermal Ataturk,

Tổng thống tân thời đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ

sau sự sụp đổ của đế chế Ottoman

Chính sự hoàn tục hóa này

đã cho phép gỡ bỏ tấm thảm
che giấu nền nhà trang trí bằng đá hoa cương

và tấm nhựa che các bức tranh khảm về Chúa

Những cuộc trùng tu liên tiếp đã mang trở lại

vô số giọng kể

về lịch sử lâu đời của Hagia Sophia
sau nhiều thế kỷ bị chôn vùi trong im lặng

Nhưng xung đột vẫn tiếp diễn

Những bức khảm bị ẩn giấu gào thét
từ dưới những bức thư pháp Hồi giáo

Những phần lịch sử giá trị không thể được hé lộ
trừ phi làm hư hại những phần khác

Trong lúc đó,
cả cộng đồng người Hồi giáo và Công giáo

yêu cầu đưa tòa nhà trở lại
với mục đích tôn giáo ban đầu

Câu chuyện về "Trí Tuệ Thần Thánh"
vẫn chưa kết thúc

nhưng người ta chỉ có thể hy vọng rằng
những giọng nói ở đây

có thể kể câu chuyện của mình
nhiều năm về sau nữa