WEBVTT

00:00:06.391 --> 00:00:10.752
Người ta nói, nếu như bức tường nói được,
thì kiến trúc nào cũng sẽ có chuyện để nói

00:00:10.752 --> 00:00:15.843
nhưng hẳn sẽ ít công trình nào 
có thể mang lại nhiều câu chuyện thú vị
trong nhiều giọng điệu

00:00:15.843 --> 00:00:19.384
như Hagia Sophia, 
hay còn gọi là "Trí Tuệ Thần Thánh"

00:00:19.384 --> 00:00:21.815
Tọa lạc ở nơi giao thoa 
giữa các lục địa và các nền văn hóa khác nhau

00:00:21.815 --> 00:00:25.510
kiến trúc này đã chứng kiến bao cuộc đổi thay
từ tên thành phố nơi nó tọa lạc

00:00:25.510 --> 00:00:27.990
cho đến cấu trúc và mục đích sử dụng của nó

00:00:27.990 --> 00:00:30.692
Và ngày nay, những câu chuyện 
được góp nhặt qua từng thời đại

00:00:30.692 --> 00:00:34.011
đã sẵn sàng để du khách thưởng thức

00:00:34.011 --> 00:00:38.403
Trước khi bạn đặt chân đển Hagia Sophia,
những công sự cổ xưa

00:00:38.403 --> 00:00:41.393
đã bóng gió cho ta biết
tầm chiến lược quan trọng của thành phố xung quanh


00:00:41.393 --> 00:00:46.357
được thành lập và lấy tên là Đế quốc Đông La Mã 
bởi dân di cư Hy Lạp vào năm 657 TCN

00:00:46.357 --> 00:00:50.811
sau đó được đổi tên thành 
Augusta Antonia, New Rome và Constantinople

00:00:50.811 --> 00:00:54.398
khi nó lần lượt bị xâm lược, tái xâm lược,
tàn phá và sau đó là tái xây dựng

00:00:54.398 --> 00:00:59.740
bởi nhiều nhà cai trị người Hy Lạp, 
Ba Tư và La Mã suốt nhiều thế kỷ sau đó

00:00:59.740 --> 00:01:04.396
Chính tại nơi đó, Megale Ekklesia, 
hay "Đền thờ Lớn" đầu tiên

00:01:04.396 --> 00:01:06.494
được xây dựng vào thế kỷ thứ tư

00:01:06.494 --> 00:01:08.746
Tuy đã bị thiêu rụi 
trong các cuộc bạo loạn

00:01:08.746 --> 00:01:11.822
đền thờ này đã làm nền móng 
cho các kiến trúc tôn giáo

00:01:11.822 --> 00:01:13.963
suốt nhiều thế kỷ tiếp theo

00:01:13.963 --> 00:01:16.470
Bức phù điêu cẩm thạch ở gần cổng vào

00:01:16.470 --> 00:01:19.127
là bằng chứng cuối cùng
chứng minh sự tồn tại của đền thờ thứ hai

00:01:19.127 --> 00:01:24.306
Được xây dựng vào năm 415 SCN, 
đền thờ này bị hủy diệt 
trong cuộc bạo loạn Nika năm 532

00:01:24.306 --> 00:01:26.326
khi đám đông giận dữ tại một cuộc đua ngựa

00:01:26.326 --> 00:01:29.593
gần như đã lật đổ Hoàng đế,
vua Justinian đệ Nhất

00:01:29.593 --> 00:01:31.718
Trong những nỗ lực ít ỏi 
nhằm củng cố lại quyền lực

00:01:31.718 --> 00:01:35.059
nhà vua đã quyết định 
xây lại đền thờ với quy mô lớn hơn

00:01:35.059 --> 00:01:39.819
5 năm sau, lâu đài nguy nga trước mắt bạn
đã được hoàn thành

00:01:39.819 --> 00:01:42.966
Khi bước vào trong, 
những phiến đá dưới nền và trên tường

00:01:42.966 --> 00:01:46.573
sẽ thầm thì những câu chuyện 
từ quê nhà của chúng - Ai Cập và Syria

00:01:46.573 --> 00:01:51.860
Và những cột trụ được lấy từ 
đền thờ nữ thần Artemis nhắc lại 
một quá khứ cổ xưa hơn

00:01:51.860 --> 00:01:55.226
Những chữ cổ được khắc bởi các Viking
của cận vệ Hoàng đế tinh nhuệ

00:01:55.226 --> 00:01:57.641
ẩn chứa truyền thuyết 
về những vùng đất phương Bắc xa xôi

00:01:57.641 --> 00:02:02.696
Nhưng bạn sẽ bị thu hút bởi mái vòm uy nghi
biểu tượng của thiên đường

00:02:02.696 --> 00:02:06.954
Với độ cao hơn 50m 
và đường kính lên đến hơn 30m

00:02:06.954 --> 00:02:09.589
được viền bởi nhiều cửa sổ

00:02:09.589 --> 00:02:12.348
mái vòm bằng vàng này trông như 
được treo lủng lẳng từ thiên đường

00:02:12.348 --> 00:02:15.013
được ánh sáng chiếu xuyên vào

00:02:15.013 --> 00:02:19.253
Dưới biểu tượng vĩ đại đó
là những cột trụ chống đỡ vững chắc

00:02:19.253 --> 00:02:22.914
được mua từ Lebanon
sau khi một phần mái vòm ban đầu bị phá hủy

00:02:22.914 --> 00:02:25.651
bởi một trận động đất năm 558 SCN

00:02:25.651 --> 00:02:27.691
lặng lẽ nhắc nhở bạn về sự mong manh của mái vòm

00:02:27.691 --> 00:02:31.278
và kỹ thuật xây dựng đáng ngạc nhiên

00:02:31.278 --> 00:02:34.337
Nếu một bức ảnh đáng giá ngàn lời
thì những bức tranh khảm

00:02:34.337 --> 00:02:37.416
có mặt vào những thế kỷ tiếp sau đó 
có nhiều chuyện để kể nhất

00:02:37.416 --> 00:02:39.890
không chỉ về chủ đề Kinh Thánh của chúng

00:02:39.890 --> 00:02:42.964
mà còn về những nhà cai trị Byzantine 
đã đặt mua chúng

00:02:42.964 --> 00:02:45.438
những người thường được miêu tả cùng với Chúa

00:02:45.438 --> 00:02:47.481
Nhưng ẩn dưới âm thanh ồn ào và rõ ràng của chúng,
người ta nghe thấy

00:02:47.481 --> 00:02:51.845
tiếng vọng ai oán của những bức khảm 
và biểu tượng bị hư hại và thất lạc

00:02:51.845 --> 00:02:56.131
bị báng bổ và cướp bóc trong thời kỳ 
Latin chiếm đóng vào cuộc Thập tự chinh thứ 4

00:02:56.131 --> 00:02:59.933
Trong sàn đền thờ, 
chữ khắc trên mộ Enrico Danolo,

00:02:59.933 --> 00:03:02.382
một thủ lĩnh người Venice 
đã khởi xướng cuộc chiến trên

00:03:02.382 --> 00:03:08.109
là lời nhắc nhở rõ ràng về 57 năm Hagia Sophia 
được sử dụng làm nhà thờ Công giáo La Mã

00:03:08.109 --> 00:03:13.009
trước khi trở lại với cội nguồn chính thống của nó
sau cuộc tái chinh phục của đế chế Byzantine

00:03:13.009 --> 00:03:15.227
Nhưng nó không được sử dụng làm nhà thờ
trong một khoảng thời gian dài

00:03:15.227 --> 00:03:19.873
Bị những cuộc Thập tự chinh làm suy yếu,
Constantinople rơi vào tay Đế quốc Ottoman 
vào năm 1453

00:03:19.873 --> 00:03:22.452
và được biết đến là Istanbul sau này

00:03:22.452 --> 00:03:24.828
Sau khi cho phép binh lính của mình
cướp bóc ba ngày

00:03:24.828 --> 00:03:27.474
hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ Mehmed II bước vào nhà thờ

00:03:27.474 --> 00:03:30.579
Tuy bị hư hại nặng nề,
sự vĩ đại của nó vẫn không hề sút giảm

00:03:30.579 --> 00:03:33.866
đối với vị hoàng đế trẻ tuổi, 
người đã dâng ngay nhà thờ này cho thánh Allah

00:03:33.866 --> 00:03:37.326
tuyên bố nó sẽ trở thành 
đền thờ Hồi giáo Hoàng gia mới

00:03:37.326 --> 00:03:39.462
Bốn ngọn tháp được xây dựng vào thế kỷ tiếp theo

00:03:39.462 --> 00:03:41.571
là dấu hiệu rõ ràng của thời đại này

00:03:41.571 --> 00:03:45.669
với chức năng chống đỡ
bên cạnh mục đích tôn giáo

00:03:45.669 --> 00:03:47.128
Nhưng vẫn còn rất nhiều biểu tượng khác

00:03:47.128 --> 00:03:50.750
Những đế đèn cầy tinh xảo kể về 
cuộc xâm lăng Hungary của vua Suleiman

00:03:50.750 --> 00:03:53.283
Còn những đĩa thư pháp khổng lồ 
treo trên trần nhà thờ

00:03:53.283 --> 00:03:57.625
gợi nhớ du khách về bốn vị lãnh tụ Hồi giáo đầu tiên
đi theo Muhammad

00:03:57.625 --> 00:04:02.666
Tuy công trình mà bạn thấy ngày nay
trông vẫn giống một đền thờ Hồi giáo
nhưng hiện nó là một bảo tàng -

00:04:02.666 --> 00:04:06.698
một quyết định vào năm 1935 bởi Kermal Ataturk,

00:04:06.698 --> 00:04:08.798
Tổng thống tân thời đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ

00:04:08.798 --> 00:04:11.608
sau sự sụp đổ của đế chế Ottoman

00:04:11.608 --> 00:04:15.158
Chính sự hoàn tục hóa này

00:04:15.158 --> 00:04:17.863
đã cho phép gỡ bỏ tấm thảm 
che giấu nền nhà trang trí bằng đá hoa cương

00:04:17.863 --> 00:04:20.639
và tấm nhựa che các bức tranh khảm về Chúa

00:04:20.639 --> 00:04:24.614
Những cuộc trùng tu liên tiếp đã mang trở lại

00:04:24.614 --> 00:04:26.490
vô số giọng kể

00:04:26.490 --> 00:04:29.336
về lịch sử lâu đời của Hagia Sophia
sau nhiều thế kỷ bị chôn vùi trong im lặng

00:04:29.336 --> 00:04:31.071
Nhưng xung đột vẫn tiếp diễn

00:04:31.071 --> 00:04:34.471
Những bức khảm bị ẩn giấu gào thét 
từ dưới những bức thư pháp Hồi giáo

00:04:34.471 --> 00:04:38.966
Những phần lịch sử giá trị không thể được hé lộ
trừ phi làm hư hại những phần khác

00:04:38.966 --> 00:04:42.653
Trong lúc đó, 
cả cộng đồng người Hồi giáo và Công giáo

00:04:42.653 --> 00:04:45.930
yêu cầu đưa tòa nhà trở lại 
với mục đích tôn giáo ban đầu

00:04:45.930 --> 00:04:49.203
Câu chuyện về "Trí Tuệ Thần Thánh" 
vẫn chưa kết thúc

00:04:49.203 --> 00:04:52.620
nhưng người ta chỉ có thể hy vọng rằng
những giọng nói ở đây

00:04:52.630 --> 00:05:01.336
có thể kể câu chuyện của mình
nhiều năm về sau nữa