Sau khi xem xong, não của bạn sẽ không còn như xưa | Lara Boyd | TEDxVancouver

Bài nói chuyện ở TEDx được tổ chức theo kiểu mẫu của hội thảo TED nhưng được tổ chức một cách độc lập ở một khu vực nhất định. Tìm hiểu thêm tại http://ted.com/tedx

Tiến sĩ Lara Boyd miêu tả cách mà tính dẻo của não giúp bạn hình thành được bộ não mình muốn.

Sự đóng góp của tiến sĩ Boyd không những đã giúp phát triển được những phương pháp trị liệu mới mẻ và hiệu quả hơn cho những bệnh nhân bị tổn thương não, mà còn đem lại thêm nhiều ứng dụng rộng hơn thế nữa. Bằng việc tìm hiểu những khái niệm mới, chớp lấy những cơ hội, và tham gia những hoạt động mới, bạn đang thay đổi chính mình về mặt thể trạng,, và mở ra cho mình một thế giới mới với vô vàn cơ hội.

Chúng ta học như thế nào?

và tại sao một số người lại có thể học
dễ dàng hơn những người khác?

Như tôi đã đề cập,
tôi là tiến sĩ Lara Boyd

Tôi là nhà nghiên cứu về não bộ
ở đại học British Columbia

Những câu hỏi trên khiến tôi rất hứng thú

(Hò reo) (Vỗ tay)

Nghiên cứu về não bộ
là một trong những giới hạn lớn

trong việc thấu hiểu
về tâm lý con người

và điều gì đã làm nên chúng ta

Nó rất là tuyệt vời
khi là một nhà nghiên cứu về não bộ

Và tôi muốn nói với các bạn

rằng tôi có một công việc tuyệt vời nhất
trên thế giới

Những gì chúng ta biết về não bộ
thay đổi với tiến độ ngoạn mục

Và đa số những gì chúng ta nghĩ
chúng ta đã biết và
đã hiểu về não bộ

Hóa ra lại không đúng hoặc là không đầy đủ

Một vài quan niệm sai lầm
thì dễ thấy hơn những quan niệm khác

Ví dụ như, chúng ta từng nghĩ

rằng sau thời thơ ấu, não bộ không
thực sự có thể thay đổi

Và thực sự rằng điều đó không phải như vậy

Một quan niệm sai lầm khác về não bộ

đó là bạn chỉ dùng một phần của nó
tại thời điểm đó

và không dùng đến khi bạn không làm gì cả

Thật ra thì điều này cũng không đúng

Thực sự rằng
kể cả khi bạn đang nghỉ ngơi

Và chẳng nghĩ gì cả
Não bộ của bạn vẫn hoạt động mạnh mẽ

Nhờ có nhiều tiến bộ trong công nghệ
như là máy MRI

Nó cho phép chúng ta
thực hiện những điều trên
và nhiều khám phá quan trọng khác

Và có lẽ hào hứng nhất,

là những khám phá thú vị
và có ảnh hưởng nhất

là, mỗi khi bạn học một điều mới
hay là một kỹ năng mới

bạn thay đổi não bộ của bạn

Đó là cái mà chúng ta gọi là
tính dẻo của não

Nên 25 năm về trước,
chúng ta nghĩ rằng sau tuổi dậy thì,

Những sự thay đổi duy nhất ở não bộ
đều mang tính tiêu cực

Sự mất đi tế bào não do lão hóa

gây tổn thương, như là đột quỵ

Và sau đó, các cuộc nghiên cứu đã
bắt đầu phát hiện ra một lượng lớn

của sự tái tổ chức
trong não bộ của người lớn

Và những nghiên cứu tiếp theo đã cho ta thấy

tất cả những hành vi của ta
đều làm thay đổi não bộ

Và những sự thay đổi này
không bị giới hạn bởi tuổi tác

Đó là một tin tốt đúng không nào?

Và thực tế thì, điều đó xảy ra mọi lúc

Và rất quan trọng,

Sự tái tổ chức ở não bộ
giúp hỗ trợ sự phục hồi

sau khi não bị tổn thương

Điều cốt lõi trong những sự thay đổi đó
là tính dẻo của não bộ

Vậy nó như thế nào?

Vậy não của bạn
có thể thay đổi trong ba cách rất cơ bản

để hỗ trợ việc học tập

và đầu tiên là về mặt hóa chất

não bộ thực sự hoạt động
bằng cách truyền đi các tín hiệu hóa học

giữa các tế bào não,
mà ta hay gọi là nơron

và điều này tạo nên
một chuỗi các hoạt động và phản ứng

Nên để hỗ trợ học tập,
Não của bạn có thể tăng cường

thông qua sự tập trung của
những tín hiệu hóa học

với sự tương tác giữa các nơron

bởi vì điều này có thể thay đổi rất nhanh,

nó hỗ trợ trí nhớ ngắn hạn

hoặc những tiến bộ tạm thời
trong việc khả năng vận động thô

Cách thứ hai mà não bộ
có thể thay đổi để hỗ trợ việc học tập

là thay đổi bởi chính cấu trúc của nó

Vì thế trong suốt quá trình học,
Não bộ có thể thay đổi những
liên kết giữa các nơron

Và đây, cấu trúc vật lý
của não thực sự đang thay đổi

Vì thế nó cần một chút thời gian

Những loại thay đổi trên đều liên quan
tới trí nhớ dài hạn

Và sự phát triển lâu bền
trong các kỹ năng thô

Những điều đó bao gồm tương tác,
và để tôi lấy một ví dụ về việc này

Chúng ta đều cố gắng
học một kỹ năng thô mới

Có thể là chơi đàn Piano

hay là trò tung hứng

Bạn đã đang có kinh nghiệm
ngày càng tốt hơn

trong một buổi tập luyện

và nghĩ rằng "tôi đã làm được"

Và sau đó, có thể,
khi bạn quay lại vào ngày mai,

Tất cả những tiến bộ
trong ngày hôm qua bỗng biến mất

Chuyện gì đã xảy ra?

trong một khoảng thời gian ngắn,
não của bạn đã được tăng cường

Những tín hiệu hóa học
giữa các nơron thần kinh

Nhưng vì một số lý do, Những thay đổi đó
không bao gồm sự thay đổi về cấu trúc

Cái mà cần thiết
trong việc hỗ trợ trí nhớ dài hạn

Hãy nhớ rằng,
trí nhớ dài hạn cần một khoảng thời gian

và những gì bạn thấy lúc đó
không phản ánh được sự học tập

Và chính những thay đổi về cấu trúc

sẽ hỗ trợ trí nhớ dài hạn,

và những thay đổi hóa học
hỗ trợ trí nhớ ngắn hạn

Thay đổi về cấu trúc cũng có thể dẫn tới
các mạng lưới chung của các vùng não bộ

Hoạt động cùng nhau
để hỗ trợ việc học tập

Và nó cũng có thể dẫn tới
một vài vùng của não bộ

Có vai trò quan trọng
trong một số hành động cụ thể

để thay đổi cấu trúc của bạn hoặc phóng to lên

Sau đây là một vài ví dụ

Người mà hay đọc Braille
(chữ nổi cho người mù)

Có vùng cảm giác tay ở não
to hơn những người không đọc

Vùng điều khiển tay thuận,
nằm ở bên trái não bộ,

giả sử bạn thuận tay phải,
thì nó to hơn bên còn lại

Và nghiên cứu cho rằng
những tài xế taxi ở London

người mà phải nhớ hết bản đồ của London
để có được giấy phép lái

có các khu vực não bộ thiên về
không gian, hay phương hướng to hơn

Cách cuối cùng mà não có thể thay đổi
để hỗ trợ việc học

là thay đổi chức năng của nó

Khi bạn sử dụng một khu vực não bộ,

Nó sẽ ngày càng trở nên dễ bị kích thích
và dễ để sử dụng lại

Và khi não của bạn có nhiều vùng
đã tăng cường mức độ kích thích

Não bộ thay đổi cách thức
và thời điểm được kích hoạt

Với việc học, ta có thể thấy

rằng cả một hệ thống các hoạt động của não
bắt đầu chuyển hướng và thay đổi

vậy thì, tính dẻo của não
được hỗ trợ

bởi sự thay đổi về mặt hóa học,
cấu trúc, và chức năng hoạt động

và những điều đó xảy ra
ở khắp não bộ

có thể xuất hiện tách biệt
với những cái khác

Nhưng đa số, những thay đổi đó
đều phối hợp với nhau

cùng hỗ trợ việc học

và xảy ra tại mọi thời điểm

Tôi vừa mới nói các bạn rằng não có khả
năng thay đổi rất kỳ diệu như thế nào

Vậy tại sao bạn không thể học những thứ
mà bạn đã chọn một cách dễ dàng?

Tại sao con của chúng ta
đôi lúc thất bại ở trường?

Tại sao khi chúng ta già đi
chúng ta hay bị đãng trí?

và tại sao não không thể hồi phục
hoàn toàn khi bị tổn thương?

Và rằng: cái gì giới hạn
và kích hoạt tính dẻo của não

và đây là cái mà tôi nghiên cứu

tôi nghiên cứu chủ yếu về việc hồi phục
sau khi đột quỵ

Gần đây, đột quỵ đã giảm

từ nguyên nhân thứ 3 dẫn đến cái chết ở Mỹ

xuống hạng thứ 4 dẫn đến cái chết

Tin tốt, đúng không nào?

Nhưng thực ra thì

số lượng người bị đột quỵ
không hề xuyên giảm

Chúng ta chỉ đang giỏi hơn
việc duy trì sự sống sau khi bị đột quỵ

và hóa ra rằng nó rất là khó
để giúp não bộ hồi phục sau cơn đột quỵ

Thẳng thắng mà nói

Chúng ta đã thất bại trong việc phát triển
một phương pháp hồi phục hiệu quả

Hậu quả của việc này là
đột quỵ đang là nguyên nhân dẫn đầu

của sự tàn tật về lâu dài
của người lớn trên thế giới

Người bị đột quỵ càng trẻ

thì càng có xu hướng sống lâu hơn
với sự tàn tật đó

và nghiên cứu trong nhóm của tôi
đã cho thấy

sức khỏe liên quan đến chất lượng sống
của người Canada bị đột quỵ đã giảm

rõ ràng thì,
chúng ta cần phải giỏi hơn

trong việc giúp đỡ người khác hồi phục
sau đột quỵ

đây là một vấn đề xã hội rất lớn,

và nó là cái
mà chúng ta đang không giải quyết

Vậy có thể làm gì được?

Một điều rất là rõ ràng là:

Nhân tố chính trong sự thay đổi
tính dẻo của não chính là hành vi

Vấn đề là số lượng của các hành vi
số lượng của sự luyện tập

cần thiết để học
hay để học lại những kỹ năng thô cũ

rất là lớn

và cách nào để chuyển hóa
những sự luyện tập đó một cách hiệu quả

là một vấn đề rất khó
và cũng rất tốn kém

Vì thế phương pháp
trong nghiên cứu của tôi

là phát triển những phương pháp điều trị
để chỉ dẫn hay chuẩn bị cho não để học

Và nó bao gồm việc mô phỏng hóa não bộ,
luyện tập, và áp dụng máy móc

Nhưng qua nghiên cứu của tôi,
tôi nhận ra rằng một giới hạn lớn

trong việc phát triển phương pháp điều trị
hỗ trợ hồi phục sau đột quỵ

là tính dẻo của não rất đa dạng
đối với mỗi người

Là nhà nghiên cứu
sự đa dạng đó đã từng khiến tôi điên đầu

nó rất là khó
để sử dụng các thống kê

để kiểm tra dữ liệu và ý tưởng của bạn

Và chính vì điều này,
các nghiên cứu về phương pháp điều trị

được thiết kế cụ thể
để giảm bớt sự đa dạng

Nhưng trong nghiên cứu của tôi,
nó rất là rõ ràng rằng

Dữ liệu quan trọng
và hữu ích nhất chúng tôi thu nhập được

là thể hiện sự đa dạng này

Vì thế bằng việc nghiên cứu não bộ
sau đột quỵ, tôi học được rất nhiều điều.

Và tôi nghĩ những bài học đó
rất quý giá trong nhiều lĩnh vực khác

bài học đầu tiên đó là

Nhân tố chính của sự thay đổi
trong não bộ chính là hành vi của bạn

Chính vì thế không có một loại thuốc
đặc dụng nào có hiệu quả

Không có điều gì hiệu quả hơn
việc thực hành để giúp bạn học tập

Và điều quan trọng ở đây
là bạn phải làm việc

Và thực tế,
nghiên cứu của tôi đã cho thấy

Vấn đề càng khó, càng phức tạp,
nếu bạn gặp, khi luyện tập,

sẽ dẫn đến việc học nhiều hơn

và thay đổi lớn hơn ở não bộ

Vấn đề ở đây là tính dẻo của não
có thể vận hành cả hai cách

nó có thể tích cực,
khi bạn học điều gì mới

và khi bạn cải thiện một kỹ năng thô

Và nó cũng có thể tiêu cực
bạn quên một điều mà bạn từng biết

bạn trở nên nghiện thuốc

hoặc có thể bạn bị đau mạn tính

Nên não của bạn trở nên rất là dẻo

và nó hình thành cả về cấu trúc
lẫn chức năng bởi những gì bạn làm

Và cũng bởi những gì bạn không làm

Bài học thứ hai chúng ta biết về não bộ

đó là không có một phương pháp chung
cho tất cả mọi người để học

không có một công thức để học

Ví dụ như một tư tưởng phổ biến rằng
bạn cần 10 000 giờ luyện tập

để học và làm chủ một kỹ năng thô

Tôi có thể đảm bảo với bạn
nó không hề đơn giản

Đối với một vài người chúng ta

thì cần nhiều luyện tập hơn,
còn với người khác thì có lẽ ít hơn nhiều

Chính vì thế đặc tính thay đổi của não
là quá độc đáo

mà ở đây không có một phương pháp chung
hợp với tất cả chúng ta

Sự nhận thức này đã khiến ta nghĩ
về một thứ thuốc được cá nhân hóa

Ý tưởng này là để tối ưu hóa kết quả

mỗi cá nhân cần
một phương pháp riêng cho mình

Và ý tưởng này thực chất đến từ
việc chữa trị bệnh ung thư

và hóa ra rằng di truyền học
rất quan trọng trong việc kết nối

những phương pháp hóa trị liệu
đối với từng dạng ung thư

Nghiên cứu của tôi cho rằng điều này
cũng đúng với việc hồi phục sau đột quỵ

Có một vài đặc tính riêng
của cấu trúc và chức năng của não bộ

đó là dấu ấn sinh học

Và những dấu ấn đó đang tỏ ra rất hữu hiệu

trong việc sử dụng

những liệu pháp riêng
đối với từng bệnh nhân

Dữ liệu nghiên cứu của tôi cho thấy rằng
sự kết hợp giữa các dấu ấn sinh học

dự đoán được sự thay đổi
và kiểu mẫu phục hồi sau đột quỵ

Và nó cũng không ngạc nhiên,
khi não bộ con người rất phức tạp

Nhưng tôi nghĩ chúng ta có thể
xem xét định nghĩa này một cách rộng hơn

Cho rằng cấu trúc và chức năng
của não bộ mỗi người rất độc đáo

Những gì chúng ta biết về tính dẻo của não
sau đột quỵ áp dụng cho tất cả mọi người

Những hành vi mà bạn học được
mỗi ngày rất quan trọng

Mỗi hành vi đó đều thay đổi não bạn

Và tôi tin rằng chúng ta nên xem xét

không chỉ những loại thuốc đã được
cá nhân hóa mà còn cách học riêng biệt

Sự độc đáo của não bộ này
sẽ ảnh hưởng đến bạn

kể cả là người học
và là người dạy

Ý tưởng này giúp ta hiểu

tại sao vài đứa trẻ lại có thể
thành công trong môi trường
giáo dục truyền thống

còn một số thì không;

tại sao một vài người có thể
học ngoại ngữ nhanh

và tương tự, một vài người có thể
chơi giỏi bất kỳ môn thể thao nào

Và khi bạn rời khỏi khán phòng này,

não của bạn sẽ không còn như lúc
bạn vào đây sáng nay

Và tôi nghĩ điều này thật tuyệt

Nhưng não bộ các bạn
sẽ thay đổi theo các cách khác nhau

Hiểu được sự khác biệt đó,

Những kiểu mẫu cá nhân
những sự đa dạng và thay đổi

sẽ dẫn đến một bước tiến lớn
trong khoa học thần kinh

nó sẽ giúp chúng ta phát triển
phương pháp điều trị mới hiệu quả hơn

và cho phép tạo sự kết nối
giữa giáo viên và người học

giữa bệnh nhân
và phương pháp điều trị

Và điều này không chỉ áp dụng cho
sự phục hồi sau đột quỵ

Nó áp dụng cho tất cả chúng ta,
cha mẹ, giáo viên, quản lý

và cũng bởi vì bạn đang ở TEDx hôm nay,
như một người học suốt đời

Nghiên cứu phương pháp và
cái gì bạn học giỏi nhất

Lặp lại những hành vi
bổ ích cho não bộ

và phá vỡ những hành vi
và thói quen không tốt

Luyện tập

Học là việc làm những việc
cần thiết với não của bạn

Nên những chiến lược tốt nhất
sẽ khác nhau với những người khác nhau

Bạn biết đấy, thậm chí nó còn
biến đổi trong mỗi cá nhân nữa

Vậy đối với bạn, học nhạc có vẻ dễ dàng

nhưng học trượt tuyết
thì khó hơn nhiều

Tôi mong rằng khi bạn rời khỏi đây

với một sự nhận thức sâu sắc
về sự tuyệt diệu của não bộ

Bạn và cái não dẻo của bạn đang liên tục
thay đổi bởi thế giới xung quanh

Hiểu được những gì bạn làm

Những gì bạn gặp, những gì bạn trải nghiệm
đều đang thay đổi não của bạn

Và điều đó có thể tốt hơn
hoặc tệ hơn

Vậy nên khi bạn rời khỏi hôm nay
hãy ra ngoài và tạo ra bộ não mà bạn muốn

Cảm ơn bạn rất nhiều

(Vỗ tay)