Chúng ta học như thế nào?
và tại sao một số người lại có thể học
dễ dàng hơn những người khác?
Như tôi đã đề cập,
tôi là tiến sĩ Lara Boyd
Tôi là nhà nghiên cứu về não bộ
ở đại học British Columbia
Những câu hỏi trên khiến tôi rất hứng thú
(Hò reo) (Vỗ tay)
Nghiên cứu về não bộ
là một trong những giới hạn lớn
trong việc thấu hiểu
về tâm lý con người
và điều gì đã làm nên chúng ta
Nó rất là tuyệt vời
khi là một nhà nghiên cứu về não bộ
Và tôi muốn nói với các bạn
rằng tôi có một công việc tuyệt vời nhất
trên thế giới
Những gì chúng ta biết về não bộ
thay đổi với tiến độ ngoạn mục
Và đa số những gì chúng ta nghĩ
chúng ta đã biết và
đã hiểu về não bộ
Hóa ra lại không đúng hoặc là không đầy đủ
Một vài quan niệm sai lầm
thì dễ thấy hơn những quan niệm khác
Ví dụ như, chúng ta từng nghĩ
rằng sau thời thơ ấu, não bộ không
thực sự có thể thay đổi
Và thực sự rằng điều đó không phải như vậy
Một quan niệm sai lầm khác về não bộ
đó là bạn chỉ dùng một phần của nó
tại thời điểm đó
và không dùng đến khi bạn không làm gì cả
Thật ra thì điều này cũng không đúng
Thực sự rằng
kể cả khi bạn đang nghỉ ngơi
Và chẳng nghĩ gì cả
Não bộ của bạn vẫn hoạt động mạnh mẽ
Nhờ có nhiều tiến bộ trong công nghệ
như là máy MRI
Nó cho phép chúng ta
thực hiện những điều trên
và nhiều khám phá quan trọng khác
Và có lẽ hào hứng nhất,
là những khám phá thú vị
và có ảnh hưởng nhất
là, mỗi khi bạn học một điều mới
hay là một kỹ năng mới
bạn thay đổi não bộ của bạn
Đó là cái mà chúng ta gọi là
tính dẻo của não
Nên 25 năm về trước,
chúng ta nghĩ rằng sau tuổi dậy thì,
Những sự thay đổi duy nhất ở não bộ
đều mang tính tiêu cực
Sự mất đi tế bào não do lão hóa
gây tổn thương, như là đột quỵ
Và sau đó, các cuộc nghiên cứu đã
bắt đầu phát hiện ra một lượng lớn
của sự tái tổ chức
trong não bộ của người lớn
Và những nghiên cứu tiếp theo đã cho ta thấy
tất cả những hành vi của ta
đều làm thay đổi não bộ
Và những sự thay đổi này
không bị giới hạn bởi tuổi tác
Đó là một tin tốt đúng không nào?
Và thực tế thì, điều đó xảy ra mọi lúc
Và rất quan trọng,
Sự tái tổ chức ở não bộ
giúp hỗ trợ sự phục hồi
sau khi não bị tổn thương
Điều cốt lõi trong những sự thay đổi đó
là tính dẻo của não bộ
Vậy nó như thế nào?
Vậy não của bạn
có thể thay đổi trong ba cách rất cơ bản
để hỗ trợ việc học tập
và đầu tiên là về mặt hóa chất
não bộ thực sự hoạt động
bằng cách truyền đi các tín hiệu hóa học
giữa các tế bào não,
mà ta hay gọi là nơron
và điều này tạo nên
một chuỗi các hoạt động và phản ứng
Nên để hỗ trợ học tập,
Não của bạn có thể tăng cường
thông qua sự tập trung của
những tín hiệu hóa học
với sự tương tác giữa các nơron
bởi vì điều này có thể thay đổi rất nhanh,
nó hỗ trợ trí nhớ ngắn hạn
hoặc những tiến bộ tạm thời
trong việc khả năng vận động thô
Cách thứ hai mà não bộ
có thể thay đổi để hỗ trợ việc học tập
là thay đổi bởi chính cấu trúc của nó
Vì thế trong suốt quá trình học,
Não bộ có thể thay đổi những
liên kết giữa các nơron
Và đây, cấu trúc vật lý
của não thực sự đang thay đổi
Vì thế nó cần một chút thời gian
Những loại thay đổi trên đều liên quan
tới trí nhớ dài hạn
Và sự phát triển lâu bền
trong các kỹ năng thô
Những điều đó bao gồm tương tác,
và để tôi lấy một ví dụ về việc này
Chúng ta đều cố gắng
học một kỹ năng thô mới
Có thể là chơi đàn Piano
hay là trò tung hứng
Bạn đã đang có kinh nghiệm
ngày càng tốt hơn
trong một buổi tập luyện
và nghĩ rằng "tôi đã làm được"
Và sau đó, có thể,
khi bạn quay lại vào ngày mai,
Tất cả những tiến bộ
trong ngày hôm qua bỗng biến mất
Chuyện gì đã xảy ra?
trong một khoảng thời gian ngắn,
não của bạn đã được tăng cường
Những tín hiệu hóa học
giữa các nơron thần kinh
Nhưng vì một số lý do, Những thay đổi đó
không bao gồm sự thay đổi về cấu trúc
Cái mà cần thiết
trong việc hỗ trợ trí nhớ dài hạn
Hãy nhớ rằng,
trí nhớ dài hạn cần một khoảng thời gian
và những gì bạn thấy lúc đó
không phản ánh được sự học tập
Và chính những thay đổi về cấu trúc
sẽ hỗ trợ trí nhớ dài hạn,
và những thay đổi hóa học
hỗ trợ trí nhớ ngắn hạn
Thay đổi về cấu trúc cũng có thể dẫn tới
các mạng lưới chung của các vùng não bộ
Hoạt động cùng nhau
để hỗ trợ việc học tập
Và nó cũng có thể dẫn tới
một vài vùng của não bộ
Có vai trò quan trọng
trong một số hành động cụ thể
để thay đổi cấu trúc của bạn hoặc phóng to lên
Sau đây là một vài ví dụ
Người mà hay đọc Braille
(chữ nổi cho người mù)
Có vùng cảm giác tay ở não
to hơn những người không đọc
Vùng điều khiển tay thuận,
nằm ở bên trái não bộ,
giả sử bạn thuận tay phải,
thì nó to hơn bên còn lại
Và nghiên cứu cho rằng
những tài xế taxi ở London
người mà phải nhớ hết bản đồ của London
để có được giấy phép lái
có các khu vực não bộ thiên về
không gian, hay phương hướng to hơn
Cách cuối cùng mà não có thể thay đổi
để hỗ trợ việc học
là thay đổi chức năng của nó
Khi bạn sử dụng một khu vực não bộ,
Nó sẽ ngày càng trở nên dễ bị kích thích
và dễ để sử dụng lại
Và khi não của bạn có nhiều vùng
đã tăng cường mức độ kích thích
Não bộ thay đổi cách thức
và thời điểm được kích hoạt
Với việc học, ta có thể thấy
rằng cả một hệ thống các hoạt động của não
bắt đầu chuyển hướng và thay đổi
vậy thì, tính dẻo của não
được hỗ trợ
bởi sự thay đổi về mặt hóa học,
cấu trúc, và chức năng hoạt động
và những điều đó xảy ra
ở khắp não bộ
có thể xuất hiện tách biệt
với những cái khác
Nhưng đa số, những thay đổi đó
đều phối hợp với nhau
cùng hỗ trợ việc học
và xảy ra tại mọi thời điểm
Tôi vừa mới nói các bạn rằng não có khả
năng thay đổi rất kỳ diệu như thế nào
Vậy tại sao bạn không thể học những thứ
mà bạn đã chọn một cách dễ dàng?
Tại sao con của chúng ta
đôi lúc thất bại ở trường?
Tại sao khi chúng ta già đi
chúng ta hay bị đãng trí?
và tại sao não không thể hồi phục
hoàn toàn khi bị tổn thương?
Và rằng: cái gì giới hạn
và kích hoạt tính dẻo của não
và đây là cái mà tôi nghiên cứu
tôi nghiên cứu chủ yếu về việc hồi phục
sau khi đột quỵ
Gần đây, đột quỵ đã giảm
từ nguyên nhân thứ 3 dẫn đến cái chết ở Mỹ
xuống hạng thứ 4 dẫn đến cái chết
Tin tốt, đúng không nào?
Nhưng thực ra thì
số lượng người bị đột quỵ
không hề xuyên giảm
Chúng ta chỉ đang giỏi hơn
việc duy trì sự sống sau khi bị đột quỵ
và hóa ra rằng nó rất là khó
để giúp não bộ hồi phục sau cơn đột quỵ
Thẳng thắng mà nói
Chúng ta đã thất bại trong việc phát triển
một phương pháp hồi phục hiệu quả
Hậu quả của việc này là
đột quỵ đang là nguyên nhân dẫn đầu
của sự tàn tật về lâu dài
của người lớn trên thế giới
Người bị đột quỵ càng trẻ
thì càng có xu hướng sống lâu hơn
với sự tàn tật đó
và nghiên cứu trong nhóm của tôi
đã cho thấy
sức khỏe liên quan đến chất lượng sống
của người Canada bị đột quỵ đã giảm
rõ ràng thì,
chúng ta cần phải giỏi hơn
trong việc giúp đỡ người khác hồi phục
sau đột quỵ
đây là một vấn đề xã hội rất lớn,
và nó là cái
mà chúng ta đang không giải quyết
Vậy có thể làm gì được?
Một điều rất là rõ ràng là:
Nhân tố chính trong sự thay đổi
tính dẻo của não chính là hành vi
Vấn đề là số lượng của các hành vi
số lượng của sự luyện tập
cần thiết để học
hay để học lại những kỹ năng thô cũ
rất là lớn
và cách nào để chuyển hóa
những sự luyện tập đó một cách hiệu quả
là một vấn đề rất khó
và cũng rất tốn kém
Vì thế phương pháp
trong nghiên cứu của tôi
là phát triển những phương pháp điều trị
để chỉ dẫn hay chuẩn bị cho não để học
Và nó bao gồm việc mô phỏng hóa não bộ,
luyện tập, và áp dụng máy móc
Nhưng qua nghiên cứu của tôi,
tôi nhận ra rằng một giới hạn lớn
trong việc phát triển phương pháp điều trị
hỗ trợ hồi phục sau đột quỵ
là tính dẻo của não rất đa dạng
đối với mỗi người
Là nhà nghiên cứu
sự đa dạng đó đã từng khiến tôi điên đầu
nó rất là khó
để sử dụng các thống kê
để kiểm tra dữ liệu và ý tưởng của bạn
Và chính vì điều này,
các nghiên cứu về phương pháp điều trị
được thiết kế cụ thể
để giảm bớt sự đa dạng
Nhưng trong nghiên cứu của tôi,
nó rất là rõ ràng rằng
Dữ liệu quan trọng
và hữu ích nhất chúng tôi thu nhập được
là thể hiện sự đa dạng này
Vì thế bằng việc nghiên cứu não bộ
sau đột quỵ, tôi học được rất nhiều điều.
Và tôi nghĩ những bài học đó
rất quý giá trong nhiều lĩnh vực khác
bài học đầu tiên đó là
Nhân tố chính của sự thay đổi
trong não bộ chính là hành vi của bạn
Chính vì thế không có một loại thuốc
đặc dụng nào có hiệu quả
Không có điều gì hiệu quả hơn
việc thực hành để giúp bạn học tập
Và điều quan trọng ở đây
là bạn phải làm việc
Và thực tế,
nghiên cứu của tôi đã cho thấy
Vấn đề càng khó, càng phức tạp,
nếu bạn gặp, khi luyện tập,
sẽ dẫn đến việc học nhiều hơn
và thay đổi lớn hơn ở não bộ
Vấn đề ở đây là tính dẻo của não
có thể vận hành cả hai cách
nó có thể tích cực,
khi bạn học điều gì mới
và khi bạn cải thiện một kỹ năng thô
Và nó cũng có thể tiêu cực
bạn quên một điều mà bạn từng biết
bạn trở nên nghiện thuốc
hoặc có thể bạn bị đau mạn tính
Nên não của bạn trở nên rất là dẻo
và nó hình thành cả về cấu trúc
lẫn chức năng bởi những gì bạn làm
Và cũng bởi những gì bạn không làm
Bài học thứ hai chúng ta biết về não bộ
đó là không có một phương pháp chung
cho tất cả mọi người để học
không có một công thức để học
Ví dụ như một tư tưởng phổ biến rằng
bạn cần 10 000 giờ luyện tập
để học và làm chủ một kỹ năng thô
Tôi có thể đảm bảo với bạn
nó không hề đơn giản
Đối với một vài người chúng ta
thì cần nhiều luyện tập hơn,
còn với người khác thì có lẽ ít hơn nhiều
Chính vì thế đặc tính thay đổi của não
là quá độc đáo
mà ở đây không có một phương pháp chung
hợp với tất cả chúng ta
Sự nhận thức này đã khiến ta nghĩ
về một thứ thuốc được cá nhân hóa
Ý tưởng này là để tối ưu hóa kết quả
mỗi cá nhân cần
một phương pháp riêng cho mình
Và ý tưởng này thực chất đến từ
việc chữa trị bệnh ung thư
và hóa ra rằng di truyền học
rất quan trọng trong việc kết nối
những phương pháp hóa trị liệu
đối với từng dạng ung thư
Nghiên cứu của tôi cho rằng điều này
cũng đúng với việc hồi phục sau đột quỵ
Có một vài đặc tính riêng
của cấu trúc và chức năng của não bộ
đó là dấu ấn sinh học
Và những dấu ấn đó đang tỏ ra rất hữu hiệu
trong việc sử dụng
những liệu pháp riêng
đối với từng bệnh nhân
Dữ liệu nghiên cứu của tôi cho thấy rằng
sự kết hợp giữa các dấu ấn sinh học
dự đoán được sự thay đổi
và kiểu mẫu phục hồi sau đột quỵ
Và nó cũng không ngạc nhiên,
khi não bộ con người rất phức tạp
Nhưng tôi nghĩ chúng ta có thể
xem xét định nghĩa này một cách rộng hơn
Cho rằng cấu trúc và chức năng
của não bộ mỗi người rất độc đáo
Những gì chúng ta biết về tính dẻo của não
sau đột quỵ áp dụng cho tất cả mọi người
Những hành vi mà bạn học được
mỗi ngày rất quan trọng
Mỗi hành vi đó đều thay đổi não bạn
Và tôi tin rằng chúng ta nên xem xét
không chỉ những loại thuốc đã được
cá nhân hóa mà còn cách học riêng biệt
Sự độc đáo của não bộ này
sẽ ảnh hưởng đến bạn
kể cả là người học
và là người dạy
Ý tưởng này giúp ta hiểu
tại sao vài đứa trẻ lại có thể
thành công trong môi trường
giáo dục truyền thống
còn một số thì không;
tại sao một vài người có thể
học ngoại ngữ nhanh
và tương tự, một vài người có thể
chơi giỏi bất kỳ môn thể thao nào
Và khi bạn rời khỏi khán phòng này,
não của bạn sẽ không còn như lúc
bạn vào đây sáng nay
Và tôi nghĩ điều này thật tuyệt
Nhưng não bộ các bạn
sẽ thay đổi theo các cách khác nhau
Hiểu được sự khác biệt đó,
Những kiểu mẫu cá nhân
những sự đa dạng và thay đổi
sẽ dẫn đến một bước tiến lớn
trong khoa học thần kinh
nó sẽ giúp chúng ta phát triển
phương pháp điều trị mới hiệu quả hơn
và cho phép tạo sự kết nối
giữa giáo viên và người học
giữa bệnh nhân
và phương pháp điều trị
Và điều này không chỉ áp dụng cho
sự phục hồi sau đột quỵ
Nó áp dụng cho tất cả chúng ta,
cha mẹ, giáo viên, quản lý
và cũng bởi vì bạn đang ở TEDx hôm nay,
như một người học suốt đời
Nghiên cứu phương pháp và
cái gì bạn học giỏi nhất
Lặp lại những hành vi
bổ ích cho não bộ
và phá vỡ những hành vi
và thói quen không tốt
Luyện tập
Học là việc làm những việc
cần thiết với não của bạn
Nên những chiến lược tốt nhất
sẽ khác nhau với những người khác nhau
Bạn biết đấy, thậm chí nó còn
biến đổi trong mỗi cá nhân nữa
Vậy đối với bạn, học nhạc có vẻ dễ dàng
nhưng học trượt tuyết
thì khó hơn nhiều
Tôi mong rằng khi bạn rời khỏi đây
với một sự nhận thức sâu sắc
về sự tuyệt diệu của não bộ
Bạn và cái não dẻo của bạn đang liên tục
thay đổi bởi thế giới xung quanh
Hiểu được những gì bạn làm
Những gì bạn gặp, những gì bạn trải nghiệm
đều đang thay đổi não của bạn
Và điều đó có thể tốt hơn
hoặc tệ hơn
Vậy nên khi bạn rời khỏi hôm nay
hãy ra ngoài và tạo ra bộ não mà bạn muốn
Cảm ơn bạn rất nhiều
(Vỗ tay)