< Return to Video

Co sprawia, że wiersz... to wiersz? - Melissa Kovacs

  • 0:07 - 0:11
    Muhammad Ali trenował latami,
    żeby zostać najlepszym bokserem
  • 0:11 - 0:14
    jakiego nosiła Ziemia,
  • 0:14 - 0:17
    ale tylko chwilę zajęło mu stworzenie
    najkrótszego na świecie wiersza.
  • 0:17 - 0:21
    Ali urzekł absolwentów
    Harvardu w 1975 roku
  • 0:21 - 0:25
    swoim posłaniem jedności i przyjaźni.
  • 0:25 - 0:27
    Kiedy skończył,
    publiczność chciała więcej.
  • 0:27 - 0:29
    Chcieli wiersza.
  • 0:29 - 0:33
    Ali wygłosił coś, co uchodzi
    za najkrótszy wiersz na świecie.
  • 0:33 - 0:36
    "Ja, wy".
  • 0:36 - 0:38
    A może to "Ja, wyyyy"?
  • 0:38 - 0:39
    Nikt nie jest do końca pewny.
  • 0:39 - 0:45
    Jeśli te dwa słowa są wierszem,
    to co dokładnie sprawia,
  • 0:45 - 0:46
    że wiersz to wiersz?
  • 0:46 - 0:48
    Sami poeci zmagają się z tą kwestią,
  • 0:48 - 0:52
    często używając metafor,
    żeby uchwycić definicję.
  • 0:52 - 0:54
    Czy wiersz jest małą maszyną?
  • 0:54 - 0:55
    Fajerwerkiem?
  • 0:55 - 0:56
    Echem?
  • 0:56 - 0:57
    Snem?
  • 0:57 - 1:01
    Zwykle poezja ma pewne
    rozpoznawalne cechy.
  • 1:01 - 1:06
    Pierwsza - wiersze podkreślają
    muzyczne właściwości języka.
  • 1:06 - 1:08
    Można to osiągnąć
    przez rym, rytm i metrum,
  • 1:08 - 1:10
    od sonetów Szekspira
  • 1:10 - 1:12
    przez ody Konfucjusza
  • 1:12 - 1:14
    po sanskryckie Wedy.
  • 1:14 - 1:17
    Druga - wiersze używają
    skondensowanego języka,
  • 1:17 - 1:20
    jak literatura, z której wyżęto całą wodę.
  • 1:20 - 1:24
    Trzecia - wiersze często
    ukazują silne uczucia,
  • 1:24 - 1:26
    od poezji duchowej Rumiego
  • 1:26 - 1:29
    po "Odę do cebuli" Pabla Nerudy.
  • 1:29 - 1:34
    Poezja, jak sama sztuka,
    swoiście kwestionuje proste definicje.
  • 1:34 - 1:36
    Chociaż wzory rytmiczne wczesnych utworów
  • 1:36 - 1:40
    były sposobem na zapamiętanie opowieści
    przed pojawieniem się pisma,
  • 1:40 - 1:43
    wiersz wcale nie musi być liryczny.
  • 1:43 - 1:44
    "Apfel" Reinharda Döhla
  • 1:44 - 1:47
    i "Silencio" Eugena Gomringera
  • 1:47 - 1:50
    balansują na granicy
    poezji i sztuki wizualnej.
  • 1:50 - 1:54
    Równocześnie E.E. Cummings pisał wiersze,
    których kształt był tak ważny,
  • 1:54 - 1:55
    jak same słowa,
  • 1:55 - 2:02
    w tym przypadku wzmacniając smutną
    samotność liścia spadającego w pustce.
  • 2:02 - 2:06
    Gdyby wizualna natura poezji
    zeszła na drugi plan,
  • 2:06 - 2:08
    pewnie zostalibyśmy z muzyką,
  • 2:08 - 2:11
    a to jest ulubiony temat debat.
  • 2:11 - 2:13
    Czy piosenki to wiersze?
  • 2:13 - 2:16
    Wielu nie uważa tekściarzy za poetów
    w dosłownym znaczeniu,
  • 2:16 - 2:19
    ale teksty artystów takich jak Paul Simon,
  • 2:19 - 2:20
    Bob Dylan
  • 2:20 - 2:21
    i Tupac Shakur
  • 2:21 - 2:24
    mają się dobrze nawet bez muzyki.
  • 2:24 - 2:27
    W rapie elementy poezji
    takie jak rym, rytm i metaforyka
  • 2:27 - 2:30
    są nierozdzielne od formy.
  • 2:30 - 2:32
    Spójrz na tekst Notoriousa B.I.G.
  • 2:32 - 2:35
    "Słyszę jak pot spływa ci po policzku
  • 2:35 - 2:37
    Bicie twego serca,
    jak krok Wielkiej Stopy,
  • 2:37 - 2:40
    Grzmi, wstrząsa betonem".
  • 2:40 - 2:43
    Jak dotąd wszystkie omawiane przykłady
    miały przerwy wierszowe.
  • 2:43 - 2:48
    Można wyobrazić sobie dwa słowa
    wiersza Alego zawiązujące się w powietrzu.
  • 2:48 - 2:50
    Ja, Wy.
  • 2:50 - 2:53
    Poezja ma kształt,
    który zwykle umiemy rozpoznać.
  • 2:53 - 2:57
    Przerwy wierszowe
    pomagają śledzić rytm wiersza.
  • 2:57 - 3:00
    Co będzie, jeśli znikną?
  • 3:00 - 3:02
    Czy wiersz straciłby swoją istotę?
  • 3:02 - 3:03
    Może nie.
  • 3:03 - 3:05
    Poznajcie poemat prozą.
  • 3:05 - 3:08
    Wiersze prozatorskie używają
    jaskrawych obrazów i gry słownej,
  • 3:08 - 3:11
    ale mają formę paragrafów.
  • 3:11 - 3:15
    Jeśli spojrzymy na poezję
    bardziej jako na koncept niż formę,
  • 3:15 - 3:18
    zobaczymy ją wszędzie dookoła:
  • 3:18 - 3:19
    w pieśniach religijnych,
  • 3:19 - 3:22
    w przemowach oratorów
    takich jak Martin Luther King,
  • 3:22 - 3:23
    John Fitzgerald Kennedy
  • 3:23 - 3:25
    i Winston Churchill
  • 3:25 - 3:27
    oraz w tak zaskakujących miejscach
    jak media społecznościowe.
  • 3:27 - 3:30
    W 2010 roku dziennikarka
    Joanna Smith napisała tweeta
  • 3:30 - 3:33
    z informacją o trzęsieniu ziemi na Haiti.
  • 3:33 - 3:36
    "Ubierając się sypialni,
    usłyszałam jak ktoś mnie woła.
  • 3:36 - 3:39
    Wstrząs. Wybiegłam przez rozsuwane drzwi.
  • 3:39 - 3:43
    Teraz wszystko nieruchome.
    Bezpiecznie. Koguty pieją".
  • 3:43 - 3:46
    Smith użyła języka mocnego, bezpośredniego
  • 3:46 - 3:48
    i przepełnionego żywymi obrazami.
  • 3:48 - 3:51
    Porównaj jej język do haiku,
  • 3:51 - 3:56
    starej japońskiej formy poetyckiej,
    która podkreśla krótkie intensywne wybuchy
  • 3:56 - 4:01
    trzema linijkami po pięć,
    siedem i pięć sylab.
  • 4:01 - 4:03
    Korzenie poezji sięgają głęboko.
  • 4:03 - 4:06
    Poezja ewoluuje na przestrzeni lat
  • 4:06 - 4:07
    i może teraz bardziej niż dotąd
  • 4:07 - 4:13
    granice między poezją, prozą, piosenką
    i sztukami wizualnymi się zamazują.
  • 4:13 - 4:15
    Ale jedna rzecz się nie zmieniła.
  • 4:15 - 4:19
    Słowo "poezja" pochodzi właściwie
    od formy czasownikowej
  • 4:19 - 4:24
    greckiego 'poiesis', co znaczy 'tworzyć'.
  • 4:24 - 4:28
    Poeci, jak rzemieślnicy,
    wciąż pracują z surowcami świata,
  • 4:28 - 4:30
    aby wykuć nowe rozumienie
  • 4:30 - 4:36
    i komentować istotę człowieczeństwa
    w sposób dostępny tylko człowiekowi.
  • 4:36 - 4:42
    Żeby to sprawdzić naukowcy z Dartmouth
    zaprogramowali robota do pisania poezji.
  • 4:42 - 4:45
    Jurorzy przejrzeli stosy sonetów,
  • 4:45 - 4:49
    żeby zobaczyć, czy da się rozróżnić
    utwory człowieka i maszyny.
  • 4:49 - 4:51
    Można się cieszyć,
  • 4:51 - 4:55
    że mimo skutecznego
    użycia sztucznej inteligencji
  • 4:55 - 4:57
    w przemyśle, medycynie,
  • 4:57 - 4:59
    a nawet dziennikarstwie,
  • 4:59 - 5:01
    z poezją jest inaczej.
  • 5:01 - 5:05
    Wszystkie wiersze robotów wyłapano.
Title:
Co sprawia, że wiersz... to wiersz? - Melissa Kovacs
Description:

Zobacz pełną lekcję: http://ed.ted.com/lessons/what-makes-a-poem-a-poem-melissa-kovacs

Co właściwie sprawia, że wiersz... to wiersz? Sami poeci zmagają się z tą kwestią, często używając metafor, aby przybliżyć definicję. Czy wiersz jest małą maszyną? Fajerwerkiem? Echem? Snem? Melissa Kovacs dzieli się trzema rozpoznawalnymi cechami większości poezji.

Lekcja: Melissa Kovacs, animacja: Ace & Son Moving Picture Co., LLC.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:20

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.