WEBVTT

00:00:07.039 --> 00:00:11.069
Muhammad Ali trenował latami,
żeby zostać najlepszym bokserem

00:00:11.069 --> 00:00:13.520
jakiego nosiła Ziemia,

00:00:13.520 --> 00:00:17.149
ale tylko chwilę zajęło mu stworzenie
najkrótszego na świecie wiersza.

00:00:17.149 --> 00:00:21.250
Ali urzekł absolwentów
Harvardu w 1975 roku

00:00:21.250 --> 00:00:24.680
swoim posłaniem jedności i przyjaźni.

00:00:24.680 --> 00:00:27.371
Kiedy skończył,
publiczność chciała więcej.

00:00:27.371 --> 00:00:29.060
Chcieli wiersza.

00:00:29.060 --> 00:00:32.962
Ali wygłosił coś, co uchodzi
za najkrótszy wiersz na świecie.

00:00:32.962 --> 00:00:35.661
"Ja, wy".

00:00:35.661 --> 00:00:38.011
A może to "Ja, wyyyy"?

00:00:38.011 --> 00:00:39.481
Nikt nie jest do końca pewny.

00:00:39.481 --> 00:00:45.211
Jeśli te dwa słowa są wierszem,
to co dokładnie sprawia,

00:00:45.211 --> 00:00:46.311
że wiersz to wiersz?

00:00:46.311 --> 00:00:48.101
Sami poeci zmagają się z tą kwestią,

00:00:48.101 --> 00:00:51.605
często używając metafor, 
żeby uchwycić definicję.

00:00:51.605 --> 00:00:53.680
Czy wiersz jest małą maszyną?

00:00:53.680 --> 00:00:54.765
Fajerwerkiem?

00:00:54.765 --> 00:00:55.821
Echem?

00:00:55.821 --> 00:00:57.010
Snem?

00:00:57.010 --> 00:01:01.352
Zwykle poezja ma pewne 
rozpoznawalne cechy.

00:01:01.352 --> 00:01:05.551
Pierwsza - wiersze podkreślają 
muzyczne właściwości języka.

00:01:05.551 --> 00:01:08.481
Można to osiągnąć
przez rym, rytm i metrum,

00:01:08.481 --> 00:01:09.979
od sonetów Szekspira

00:01:09.979 --> 00:01:11.542
przez ody Konfucjusza

00:01:11.542 --> 00:01:13.852
po sanskryckie Wedy.

00:01:13.852 --> 00:01:16.556
Druga - wiersze używają 
skondensowanego języka,

00:01:16.556 --> 00:01:20.492
jak literatura, z której wyżęto całą wodę.

00:01:20.492 --> 00:01:23.872
Trzecia - wiersze często
ukazują silne uczucia,

00:01:23.872 --> 00:01:25.875
od poezji duchowej Rumiego

00:01:25.875 --> 00:01:29.312
po "Odę do cebuli" Pabla Nerudy.

00:01:29.312 --> 00:01:33.883
Poezja, jak sama sztuka,
swoiście kwestionuje proste definicje.

00:01:33.883 --> 00:01:36.303
Chociaż wzory rytmiczne wczesnych utworów

00:01:36.303 --> 00:01:40.163
były sposobem na zapamiętanie opowieści
przed pojawieniem się pisma,

00:01:40.163 --> 00:01:42.703
wiersz wcale nie musi być liryczny.

00:01:42.703 --> 00:01:44.251
"Apfel" Reinharda Döhla

00:01:44.251 --> 00:01:46.649
i "Silencio" Eugena Gomringera

00:01:46.649 --> 00:01:50.160
balansują na granicy
poezji i sztuki wizualnej.

00:01:50.160 --> 00:01:53.556
Równocześnie E.E. Cummings pisał wiersze,
których kształt był tak ważny,

00:01:53.556 --> 00:01:55.420
jak same słowa,

00:01:55.420 --> 00:02:01.909
w tym przypadku wzmacniając smutną
samotność liścia spadającego w pustce.

00:02:01.909 --> 00:02:05.569
Gdyby wizualna natura poezji 
zeszła na drugi plan,

00:02:05.569 --> 00:02:07.989
pewnie zostalibyśmy z muzyką,

00:02:07.989 --> 00:02:10.600
a to jest ulubiony temat debat.

00:02:10.600 --> 00:02:12.669
Czy piosenki to wiersze?

00:02:12.669 --> 00:02:16.189
Wielu nie uważa tekściarzy za poetów
w dosłownym znaczeniu,

00:02:16.189 --> 00:02:18.689
ale teksty artystów takich jak Paul Simon,

00:02:18.689 --> 00:02:19.788
Bob Dylan

00:02:19.788 --> 00:02:21.159
i Tupac Shakur

00:02:21.159 --> 00:02:23.829
mają się dobrze nawet bez muzyki.

00:02:23.829 --> 00:02:27.049
W rapie elementy poezji
takie jak rym, rytm i metaforyka

00:02:27.049 --> 00:02:29.529
są nierozdzielne od formy.

00:02:29.529 --> 00:02:32.359
Spójrz na tekst Notoriousa B.I.G.

00:02:32.359 --> 00:02:34.727
"Słyszę jak pot spływa ci po policzku

00:02:34.727 --> 00:02:37.019
Bicie twego serca,
jak krok Wielkiej Stopy,

00:02:37.019 --> 00:02:39.801
Grzmi, wstrząsa betonem".

00:02:39.801 --> 00:02:43.298
Jak dotąd wszystkie omawiane przykłady
miały przerwy wierszowe.

00:02:43.298 --> 00:02:48.045
Można wyobrazić sobie dwa słowa
wiersza Alego zawiązujące się w powietrzu.

00:02:48.045 --> 00:02:50.258
Ja, Wy.

00:02:50.258 --> 00:02:53.304
Poezja ma kształt,
który zwykle umiemy rozpoznać.

00:02:53.304 --> 00:02:57.209
Przerwy wierszowe
pomagają śledzić rytm wiersza.

00:02:57.209 --> 00:02:59.628
Co będzie, jeśli znikną?

00:02:59.628 --> 00:03:02.118
Czy wiersz straciłby swoją istotę?

00:03:02.118 --> 00:03:03.433
Może nie.

00:03:03.433 --> 00:03:05.237
Poznajcie poemat prozą.

00:03:05.237 --> 00:03:08.259
Wiersze prozatorskie używają
jaskrawych obrazów i gry słownej,

00:03:08.259 --> 00:03:11.271
ale mają formę paragrafów.

00:03:11.271 --> 00:03:15.343
Jeśli spojrzymy na poezję
bardziej jako na koncept niż formę,

00:03:15.343 --> 00:03:18.069
zobaczymy ją wszędzie dookoła:

00:03:18.069 --> 00:03:19.228
w pieśniach religijnych,

00:03:19.228 --> 00:03:21.849
w przemowach oratorów
takich jak Martin Luther King,

00:03:21.849 --> 00:03:23.229
John Fitzgerald Kennedy

00:03:23.229 --> 00:03:24.590
i Winston Churchill

00:03:24.590 --> 00:03:27.449
oraz w tak zaskakujących miejscach
jak media społecznościowe.

00:03:27.449 --> 00:03:30.140
W 2010 roku dziennikarka
Joanna Smith napisała tweeta

00:03:30.140 --> 00:03:33.140
z informacją o trzęsieniu ziemi na Haiti.

00:03:33.140 --> 00:03:36.091
"Ubierając się sypialni,
usłyszałam jak ktoś mnie woła.

00:03:36.091 --> 00:03:38.811
Wstrząs. Wybiegłam przez rozsuwane drzwi.

00:03:38.811 --> 00:03:42.531
Teraz wszystko nieruchome.
Bezpiecznie. Koguty pieją".

00:03:42.531 --> 00:03:46.061
Smith użyła języka mocnego, bezpośredniego

00:03:46.061 --> 00:03:48.261
i przepełnionego żywymi obrazami.

00:03:48.273 --> 00:03:50.723
Porównaj jej język do haiku,

00:03:50.723 --> 00:03:55.833
starej japońskiej formy poetyckiej,
która podkreśla krótkie intensywne wybuchy

00:03:55.833 --> 00:04:00.684
trzema linijkami po pięć,
siedem i pięć sylab.

00:04:00.684 --> 00:04:03.482
Korzenie poezji sięgają głęboko.

00:04:03.482 --> 00:04:05.574
Poezja ewoluuje na przestrzeni lat

00:04:05.574 --> 00:04:07.193
i może teraz bardziej niż dotąd

00:04:07.193 --> 00:04:12.854
granice między poezją, prozą, piosenką
i sztukami wizualnymi się zamazują.

00:04:12.854 --> 00:04:15.234
Ale jedna rzecz się nie zmieniła.

00:04:15.234 --> 00:04:18.664
Słowo "poezja" pochodzi właściwie
od formy czasownikowej

00:04:18.664 --> 00:04:23.604
greckiego 'poiesis', co znaczy 'tworzyć'.

00:04:23.604 --> 00:04:28.144
Poeci, jak rzemieślnicy,
wciąż pracują z surowcami świata,

00:04:28.144 --> 00:04:29.992
aby wykuć nowe rozumienie

00:04:29.992 --> 00:04:36.075
i komentować istotę człowieczeństwa
w sposób dostępny tylko człowiekowi.

00:04:36.075 --> 00:04:41.525
Żeby to sprawdzić naukowcy z Dartmouth
zaprogramowali robota do pisania poezji.

00:04:41.525 --> 00:04:45.024
Jurorzy przejrzeli stosy sonetów,

00:04:45.024 --> 00:04:49.054
żeby zobaczyć, czy da się rozróżnić
utwory człowieka i maszyny.

00:04:49.054 --> 00:04:50.812
Można się cieszyć,

00:04:50.812 --> 00:04:54.762
że mimo skutecznego
użycia sztucznej inteligencji

00:04:54.762 --> 00:04:57.035
w przemyśle, medycynie,

00:04:57.035 --> 00:04:58.575
a nawet dziennikarstwie,

00:04:58.575 --> 00:05:01.255
z poezją jest inaczej.

00:05:01.255 --> 00:05:04.805
Wszystkie wiersze robotów wyłapano.