1
00:00:07,039 --> 00:00:11,069
Muhammad Ali trenował latami,
żeby zostać najlepszym bokserem

2
00:00:11,069 --> 00:00:13,520
jakiego nosiła Ziemia,

3
00:00:13,520 --> 00:00:17,149
ale tylko chwilę zajęło mu stworzenie
najkrótszego na świecie wiersza.

4
00:00:17,149 --> 00:00:21,250
Ali urzekł absolwentów
Harvardu w 1975 roku

5
00:00:21,250 --> 00:00:24,680
swoim posłaniem jedności i przyjaźni.

6
00:00:24,680 --> 00:00:27,371
Kiedy skończył,
publiczność chciała więcej.

7
00:00:27,371 --> 00:00:29,060
Chcieli wiersza.

8
00:00:29,060 --> 00:00:32,962
Ali wygłosił coś, co uchodzi
za najkrótszy wiersz na świecie.

9
00:00:32,962 --> 00:00:35,661
"Ja, wy".

10
00:00:35,661 --> 00:00:38,011
A może to "Ja, wyyyy"?

11
00:00:38,011 --> 00:00:39,481
Nikt nie jest do końca pewny.

12
00:00:39,481 --> 00:00:45,211
Jeśli te dwa słowa są wierszem,
to co dokładnie sprawia,

13
00:00:45,211 --> 00:00:46,311
że wiersz to wiersz?

14
00:00:46,311 --> 00:00:48,101
Sami poeci zmagają się z tą kwestią,

15
00:00:48,101 --> 00:00:51,605
często używając metafor, 
żeby uchwycić definicję.

16
00:00:51,605 --> 00:00:53,680
Czy wiersz jest małą maszyną?

17
00:00:53,680 --> 00:00:54,765
Fajerwerkiem?

18
00:00:54,765 --> 00:00:55,821
Echem?

19
00:00:55,821 --> 00:00:57,010
Snem?

20
00:00:57,010 --> 00:01:01,352
Zwykle poezja ma pewne 
rozpoznawalne cechy.

21
00:01:01,352 --> 00:01:05,551
Pierwsza - wiersze podkreślają 
muzyczne właściwości języka.

22
00:01:05,551 --> 00:01:08,481
Można to osiągnąć
przez rym, rytm i metrum,

23
00:01:08,481 --> 00:01:09,979
od sonetów Szekspira

24
00:01:09,979 --> 00:01:11,542
przez ody Konfucjusza

25
00:01:11,542 --> 00:01:13,852
po sanskryckie Wedy.

26
00:01:13,852 --> 00:01:16,556
Druga - wiersze używają 
skondensowanego języka,

27
00:01:16,556 --> 00:01:20,492
jak literatura, z której wyżęto całą wodę.

28
00:01:20,492 --> 00:01:23,872
Trzecia - wiersze często
ukazują silne uczucia,

29
00:01:23,872 --> 00:01:25,875
od poezji duchowej Rumiego

30
00:01:25,875 --> 00:01:29,312
po "Odę do cebuli" Pabla Nerudy.

31
00:01:29,312 --> 00:01:33,883
Poezja, jak sama sztuka,
swoiście kwestionuje proste definicje.

32
00:01:33,883 --> 00:01:36,303
Chociaż wzory rytmiczne wczesnych utworów

33
00:01:36,303 --> 00:01:40,163
były sposobem na zapamiętanie opowieści
przed pojawieniem się pisma,

34
00:01:40,163 --> 00:01:42,703
wiersz wcale nie musi być liryczny.

35
00:01:42,703 --> 00:01:44,251
"Apfel" Reinharda Döhla

36
00:01:44,251 --> 00:01:46,649
i "Silencio" Eugena Gomringera

37
00:01:46,649 --> 00:01:50,160
balansują na granicy
poezji i sztuki wizualnej.

38
00:01:50,160 --> 00:01:53,556
Równocześnie E.E. Cummings pisał wiersze,
których kształt był tak ważny,

39
00:01:53,556 --> 00:01:55,420
jak same słowa,

40
00:01:55,420 --> 00:02:01,909
w tym przypadku wzmacniając smutną
samotność liścia spadającego w pustce.

41
00:02:01,909 --> 00:02:05,569
Gdyby wizualna natura poezji 
zeszła na drugi plan,

42
00:02:05,569 --> 00:02:07,989
pewnie zostalibyśmy z muzyką,

43
00:02:07,989 --> 00:02:10,600
a to jest ulubiony temat debat.

44
00:02:10,600 --> 00:02:12,669
Czy piosenki to wiersze?

45
00:02:12,669 --> 00:02:16,189
Wielu nie uważa tekściarzy za poetów
w dosłownym znaczeniu,

46
00:02:16,189 --> 00:02:18,689
ale teksty artystów takich jak Paul Simon,

47
00:02:18,689 --> 00:02:19,788
Bob Dylan

48
00:02:19,788 --> 00:02:21,159
i Tupac Shakur

49
00:02:21,159 --> 00:02:23,829
mają się dobrze nawet bez muzyki.

50
00:02:23,829 --> 00:02:27,049
W rapie elementy poezji
takie jak rym, rytm i metaforyka

51
00:02:27,049 --> 00:02:29,529
są nierozdzielne od formy.

52
00:02:29,529 --> 00:02:32,359
Spójrz na tekst Notoriousa B.I.G.

53
00:02:32,359 --> 00:02:34,727
"Słyszę jak pot spływa ci po policzku

54
00:02:34,727 --> 00:02:37,019
Bicie twego serca,
jak krok Wielkiej Stopy,

55
00:02:37,019 --> 00:02:39,801
Grzmi, wstrząsa betonem".

56
00:02:39,801 --> 00:02:43,298
Jak dotąd wszystkie omawiane przykłady
miały przerwy wierszowe.

57
00:02:43,298 --> 00:02:48,045
Można wyobrazić sobie dwa słowa
wiersza Alego zawiązujące się w powietrzu.

58
00:02:48,045 --> 00:02:50,258
Ja, Wy.

59
00:02:50,258 --> 00:02:53,304
Poezja ma kształt,
który zwykle umiemy rozpoznać.

60
00:02:53,304 --> 00:02:57,209
Przerwy wierszowe
pomagają śledzić rytm wiersza.

61
00:02:57,209 --> 00:02:59,628
Co będzie, jeśli znikną?

62
00:02:59,628 --> 00:03:02,118
Czy wiersz straciłby swoją istotę?

63
00:03:02,118 --> 00:03:03,433
Może nie.

64
00:03:03,433 --> 00:03:05,237
Poznajcie poemat prozą.

65
00:03:05,237 --> 00:03:08,259
Wiersze prozatorskie używają
jaskrawych obrazów i gry słownej,

66
00:03:08,259 --> 00:03:11,271
ale mają formę paragrafów.

67
00:03:11,271 --> 00:03:15,343
Jeśli spojrzymy na poezję
bardziej jako na koncept niż formę,

68
00:03:15,343 --> 00:03:18,069
zobaczymy ją wszędzie dookoła:

69
00:03:18,069 --> 00:03:19,228
w pieśniach religijnych,

70
00:03:19,228 --> 00:03:21,849
w przemowach oratorów
takich jak Martin Luther King,

71
00:03:21,849 --> 00:03:23,229
John Fitzgerald Kennedy

72
00:03:23,229 --> 00:03:24,590
i Winston Churchill

73
00:03:24,590 --> 00:03:27,449
oraz w tak zaskakujących miejscach
jak media społecznościowe.

74
00:03:27,449 --> 00:03:30,140
W 2010 roku dziennikarka
Joanna Smith napisała tweeta

75
00:03:30,140 --> 00:03:33,140
z informacją o trzęsieniu ziemi na Haiti.

76
00:03:33,140 --> 00:03:36,091
"Ubierając się sypialni,
usłyszałam jak ktoś mnie woła.

77
00:03:36,091 --> 00:03:38,811
Wstrząs. Wybiegłam przez rozsuwane drzwi.

78
00:03:38,811 --> 00:03:42,531
Teraz wszystko nieruchome.
Bezpiecznie. Koguty pieją".

79
00:03:42,531 --> 00:03:46,061
Smith użyła języka mocnego, bezpośredniego

80
00:03:46,061 --> 00:03:48,261
i przepełnionego żywymi obrazami.

81
00:03:48,273 --> 00:03:50,723
Porównaj jej język do haiku,

82
00:03:50,723 --> 00:03:55,833
starej japońskiej formy poetyckiej,
która podkreśla krótkie intensywne wybuchy

83
00:03:55,833 --> 00:04:00,684
trzema linijkami po pięć,
siedem i pięć sylab.

84
00:04:00,684 --> 00:04:03,482
Korzenie poezji sięgają głęboko.

85
00:04:03,482 --> 00:04:05,574
Poezja ewoluuje na przestrzeni lat

86
00:04:05,574 --> 00:04:07,193
i może teraz bardziej niż dotąd

87
00:04:07,193 --> 00:04:12,854
granice między poezją, prozą, piosenką
i sztukami wizualnymi się zamazują.

88
00:04:12,854 --> 00:04:15,234
Ale jedna rzecz się nie zmieniła.

89
00:04:15,234 --> 00:04:18,664
Słowo "poezja" pochodzi właściwie
od formy czasownikowej

90
00:04:18,664 --> 00:04:23,604
greckiego 'poiesis', co znaczy 'tworzyć'.

91
00:04:23,604 --> 00:04:28,144
Poeci, jak rzemieślnicy,
wciąż pracują z surowcami świata,

92
00:04:28,144 --> 00:04:29,992
aby wykuć nowe rozumienie

93
00:04:29,992 --> 00:04:36,075
i komentować istotę człowieczeństwa
w sposób dostępny tylko człowiekowi.

94
00:04:36,075 --> 00:04:41,525
Żeby to sprawdzić naukowcy z Dartmouth
zaprogramowali robota do pisania poezji.

95
00:04:41,525 --> 00:04:45,024
Jurorzy przejrzeli stosy sonetów,

96
00:04:45,024 --> 00:04:49,054
żeby zobaczyć, czy da się rozróżnić
utwory człowieka i maszyny.

97
00:04:49,054 --> 00:04:50,812
Można się cieszyć,

98
00:04:50,812 --> 00:04:54,762
że mimo skutecznego
użycia sztucznej inteligencji

99
00:04:54,762 --> 00:04:57,035
w przemyśle, medycynie,

100
00:04:57,035 --> 00:04:58,575
a nawet dziennikarstwie,

101
00:04:58,575 --> 00:05:01,255
z poezją jest inaczej.

102
00:05:01,255 --> 00:05:04,805
Wszystkie wiersze robotów wyłapano.