< Return to Video

Të luftosh pa dhunë

  • 0:00 - 0:04
    Pas gjysmë shekulli përpjekje për
    parandalimin e luftërave,
  • 0:04 - 0:08
    është një pyetje që ende vazhdoj ta kem:
  • 0:08 - 0:12
    Si të përballemi me dhunën ekstreme
  • 0:12 - 0:15
    pa u kundërpërgjigjur me forcë?
  • 0:15 - 0:18
    Kur ke të bësh me brutalitet,
  • 0:18 - 0:21
    qoftë një fëmijë përballë një
    ngacmuesi në parkun e lojërave
  • 0:21 - 0:22
    apo dhuna në familje -
  • 0:22 - 0:25
    apo sot, në rrugët e Sirisë,
  • 0:25 - 0:28
    përballë tankeve dhe shrapnelave,
  • 0:28 - 0:31
    cila është gjëja më efektive që
    duhet bërë?
  • 0:31 - 0:34
    Të kundërpërgjigjesh? Të dorëzohesh?
  • 0:34 - 0:37
    Të përdorësh më shumë forcë?
  • 0:37 - 0:41
    Këtë pyetje: "Si të përballem me një
    agresor
  • 0:41 - 0:45
    pa u bërë edhe vetë kriminel"?
  • 0:45 - 0:48
    vazhdoj ta kem që nga fëmijëria.
  • 0:48 - 0:50
    Më kujtohet kur isha rreth 13 vjeç,
  • 0:50 - 0:55
    po shihja ne një televizor bardhë e zi me
    miza në dhomën e prindërve
  • 0:55 - 1:00
    teksa tanket sovjetike u futën në
    Budapest,
  • 1:00 - 1:03
    dhe disa fëmijë jo shumë më të mëdhenj
    se unë
  • 1:03 - 1:05
    hidheshin në drejtim të tankeve
  • 1:05 - 1:07
    dhe masakroheshin.
  • 1:07 - 1:11
    Unë vrapova shkallëve dhe fillova
    të paketoj valixhen.
  • 1:11 - 1:14
    Nëna ime erdhi dhe më tha, "Çfarë
    të ka shkuar ne mendje te bësh"?
  • 1:14 - 1:16
    Dhe unë i thashë, "Po shkoj në Budapest".
  • 1:16 - 1:19
    Dhe ajo më tha, "Përse"?
  • 1:19 - 1:21
    Unë i thashë, "Fëmijët po vriten atje.
  • 1:21 - 1:23
    Është e tmerrshme ajo që po ndodh".
  • 1:23 - 1:25
    Dhe ajo tha, "Mos u bëj budallaqe".
  • 1:25 - 1:27
    Unë fillova të qaj.
  • 1:27 - 1:29
    Ajo e kuptoi dhe tha,
  • 1:29 - 1:31
    "E shoh që është serioze.
  • 1:31 - 1:34
    Je tepër e re të ndihmosh.
  • 1:34 - 1:37
    Të duhet trajnim. Unë do të të ndihmoj.
  • 1:37 - 1:39
    Por cpaketoje njëherë valixjen".
  • 1:39 - 1:42
    Dhe kështu unë u trajnova
  • 1:42 - 1:46
    dhe shkova e punova
    në Afrikë në të njëzetat.
  • 1:46 - 1:50
    Por e kuptova që atë çfarë duhet
    ta di në të vërtetë
  • 1:50 - 1:52
    nuk mund ta marr nga kurset trajnuese.
  • 1:52 - 1:55
    Doja të kuptoja
  • 1:55 - 1:59
    si funksionojnë dhuna dhe shtypja.
  • 1:59 - 2:04
    Dhe ajo që kam zbuluar që atëherë është:
  • 2:04 - 2:08
    Agresorët e përdorin dhunën
    në tri mënyra.
  • 2:08 - 2:13
    Përdorin dhunën politike për të frikësuar,
  • 2:13 - 2:19
    dhunën fizike për të tmerruar
  • 2:19 - 2:26
    dhe dhunën mendore apo emocionale
    për të nënçmuar.
  • 2:26 - 2:29
    Dhe rrallë, në shumë pak raste
  • 2:29 - 2:33
    funksionon të përdorësh më shumë dhunë.
  • 2:33 - 2:39
    Nelson Mandela u burgos
    duke besuar në dhunë
  • 2:39 - 2:41
    dhe 27 vite më vonë
  • 2:41 - 2:43
    ai dhe kolegët e tij,
  • 2:43 - 2:45
    ngadalë dhe me kujdes,
  • 2:45 - 2:50
    mprehën aftësitë, aftësitë e
    jashtëzakonshme, që iu duheshin
  • 2:50 - 2:54
    për ta shndërruar një ndër qeveritë më të
    egra që ka njohur bota
  • 2:54 - 2:56
    në një demokraci.
  • 2:56 - 3:01
    Dhe ia arritën me një përkushtim të plotë
    ndaj jo-dhunës.
  • 3:01 - 3:08
    Ata e kuptuan që të përdorësh forcë
    kundër forcës
  • 3:08 - 3:13
    nuk funksionon.
  • 3:13 - 3:15
    Pra, çfarë funksionon?
  • 3:15 - 3:19
    Kam gjetur shumë metoda
  • 3:19 - 3:21
    që funksionojnë, - ka shumë të tjera -
  • 3:21 - 3:23
    që kryejnë punë dhe janë efektive.
  • 3:23 - 3:25
    Dhe e para është
  • 3:25 - 3:27
    që ndryshimi duhet të ndodhë
  • 3:27 - 3:31
    duhet të ndodhë këtu, brenda meje.
  • 3:31 - 3:36
    Është reagimi im, qëndrimi im,
    ndaj shtypjes
  • 3:36 - 3:38
    të cilin unë mund ta kontrolloj,
  • 3:38 - 3:41
    dhe që mund të bëj diçka rreth tij.
  • 3:41 - 3:45
    Për këtë duhet të zhvilloj vetëdijen.
  • 3:45 - 3:47
    Duhet ta njoh veten time,
  • 3:47 - 3:50
    kur rrëzohem,
  • 3:50 - 3:54
    cilat janë pikat e mia të forta,
  • 3:54 - 3:57
    cilat janë pikat e mia të dobta.
  • 3:57 - 3:58
    Kur dorëzohem?
  • 3:58 - 4:03
    Për çka do ta ngre zërin?
  • 4:03 - 4:08
    Meditimi apo vetë-inspektimi
  • 4:08 - 4:11
    është një mënyrë - pra, jo e vetmja -
  • 4:11 - 4:12
    është një ndër mënyrat
  • 4:12 - 4:16
    për ta fituar këtë lloj fuqie të
    brendshme.
  • 4:16 - 4:19
    Dhe heroina ime këtu - si e Satishit -
  • 4:19 - 4:22
    është Aung San Suu Kyi në Burma.
  • 4:22 - 4:25
    Ajo po udhëhiqte një grup studentësh
  • 4:25 - 4:28
    në një protestë në rrugët e Rangoon-it.
  • 4:28 - 4:32
    Ata u gjendën përballë mitralozëve.
  • 4:32 - 4:33
    Dhe ajo kuptoi menjëherë
  • 4:33 - 4:37
    që ushtarëve iu dridheshin gishtat
    nën këmbëz
  • 4:37 - 4:43
    dhe ishin më të frikësuar se protestuesit
    prapa saj.
  • 4:43 - 4:45
    Por ajo iu tha studentëve të ulen.
  • 4:45 - 4:53
    Dhe eci përpara me qetësi dhe qartësi
  • 4:53 - 4:56
    duke mos pasur aspak frikë
  • 4:56 - 5:00
    që të afrohet te arma e parë
  • 5:00 - 5:04
    ta vë dorën mbi të dhe ta ulë.
  • 5:09 - 5:12
    Dhe askush nuk u vra.
  • 5:12 - 5:16
    Ja ç'mund të bëjë mjeshtëria ndaj frikës
  • 5:16 - 5:18
    jo vetëm përballë mitralozëve.
  • 5:18 - 5:23
    por nëse përballeni me një përleshje
    me thika në rrugë.
  • 5:23 - 5:25
    Por duhet të ushtrohemi.
  • 5:25 - 5:27
    E çfarë sa i përket frikës?
  • 5:27 - 5:32
    Kam një mantra të vogël.
  • 5:32 - 5:35
    Frika ime shëndoshet
  • 5:35 - 5:37
    me energjinë që ia ushqej unë.
  • 5:37 - 5:40
    Dhe nëse bëhet shumë e madhe
  • 5:40 - 5:42
    me siguri ndodh.
  • 5:42 - 5:46
    Ne e dimë sindromën tre i mëngjesit,
  • 5:46 - 5:49
    kur diçka që të brengos,
    të zgjon nga gjumi
  • 5:49 - 5:52
    Unë shoh shumë njerëz -
  • 5:52 - 5:55
    dhe rrotullohesh në shtrat për një orë,
  • 5:55 - 5:57
    vetëm sa bëhet më keq,
  • 5:57 - 6:00
    dhe në ora katër je ngjitur në jastëk
  • 6:00 - 6:02
    nga një përbindësh kaq i madh.
  • 6:02 - 6:04
    E vetmja gjë për t'u bërë
  • 6:04 - 6:06
    është të ngrihesh, bën një filxhan çaj
  • 6:06 - 6:11
    dhe ulu të flasësh me frikën si
    me një fëmijë.
  • 6:11 - 6:14
    Ti je i rrituri.
  • 6:14 - 6:16
    Frika është fëmija.
  • 6:16 - 6:17
    Dhe ti flet me frikën
  • 6:17 - 6:20
    dhe e pyet çfarë do, për çfarë ka nevojë.
  • 6:20 - 6:25
    Si mund të përmirësohet?
  • 6:25 - 6:27
    Si mund fëmija të ndihet më i fortë?
  • 6:27 - 6:28
    Dhe harton një plan.
  • 6:28 - 6:30
    Thua, "Në rregull, tani kthehemi në gjumë.
  • 6:30 - 6:34
    Në gjashtë e gjysmë, ngrihemi dhe
    veprojmë".
  • 6:34 - 6:40
    Unë pata një nga këto episode të dielën
  • 6:40 - 6:44
    e paralizuar me frikën
    se do të flas para jush.
  • 6:44 - 6:46
    (Të qeshura)
  • 6:46 - 6:47
    Kështu që veprova ashtu.
  • 6:47 - 6:51
    U zgjova, bëra çajin, fola me të,
    dhe kështu
  • 6:51 - 6:55
    jam këtu - ende pjesërisht e paralizuar,
    por jam këtu.
  • 6:55 - 7:00
    (Duartrokitje)
  • 7:00 - 7:02
    Kjo ishte frika. E çfarë sa i përket
    zemërimit?
  • 7:02 - 7:07
    Kudo që ka padrejtësi, ka zemërim.
  • 7:07 - 7:10
    Por zemërimi është si benzinë,
  • 7:10 - 7:13
    nëse e hedh përreth e dikush ndezë një
    kokërr çibriti,
  • 7:13 - 7:15
    krijohet një ferr.
  • 7:15 - 7:20
    Por zemërimi si motor - brenda një
    motori - është i fuqishëm.
  • 7:20 - 7:24
    Nëse mund ta vendosim zemërimin tonë
    brenda një motori,
  • 7:24 - 7:26
    ai mund të na shtyjë para,
  • 7:26 - 7:29
    mund të na nxjerrë nga momentet e vështira
  • 7:29 - 7:33
    dhe mund të na japë forcë të brendshme
    të vërtetë.
  • 7:33 - 7:36
    Këtë e kam mësuar në punën time
  • 7:36 - 7:38
    me politikëbërësit e armëve nukleare.
  • 7:38 - 7:41
    Sepse në fillim isha aq e indinjuar
  • 7:41 - 7:44
    ndaj rreziqeve që ata po na ekspozonin
  • 7:44 - 7:50
    sa vetëm doja të grindesha, t'i fajësoja,
    që ata ta kenë gabim.
  • 7:50 - 7:52
    Krejtësisht joefektive.
  • 7:52 - 7:56
    Në mënyrë që të zhvillohet dialogu për
    ndryshim
  • 7:56 - 7:58
    duhet të përballemi me zemërimin tonë.
  • 7:58 - 8:03
    Është në rregull të zemërohesh ndaj
    gjërave -
  • 8:03 - 8:05
    në këtë rast, armëve nukleare -
  • 8:05 - 8:09
    por nuk ia vlen të zemërohesh me njerëzit.
  • 8:09 - 8:11
    Ata janë qenie njerëzore siç jemi ne.
  • 8:11 - 8:14
    Dhe po bëjnë çfarë mendojnë se është
    më së miri.
  • 8:14 - 8:18
    Dhe mbi këtë bazë ne duhet të flasim
    me ta.
  • 8:18 - 8:21
    Pra, ky ishte i treti, zemërimi.
  • 8:21 - 8:22
    Që më sjell te thelbi
  • 8:22 - 8:25
    i asaj që po ndodh, ose që unë kam
    kuptuar se po ndodh,
  • 8:25 - 8:26
    me botën sot,
  • 8:26 - 8:30
    që është se shekullin që shkoi fuqia
    vinte nga lart-poshtë.
  • 8:30 - 8:35
    Qeveritë ende iu tregonin njerëzve çfarë
    të bëjnë.
  • 8:35 - 8:37
    Këtë shekull, ka një ndryshim.
  • 8:37 - 8:41
    Fuqia është nga poshtë-lart, nga populli.
  • 8:41 - 8:44
    Si kërpudhat që rriten përmes betonit.
  • 8:44 - 8:51
    Është bashkimi i njerzëve, siç e tha tani
    Bundy, milje larg
  • 8:51 - 8:53
    për të sjellur ndryshimin.
  • 8:53 - 8:57
    Dhe Peace Direct e hetoi mjaft herët
  • 8:57 - 9:01
    që vendësit në zonat
    e konfliktit të nxehtë
  • 9:01 - 9:03
    dinë çfarë të bëjnë.
  • 9:03 - 9:05
    E dinë më së miri.
  • 9:05 - 9:09
    Prandaj Peace Direct i përkrah ata.
  • 9:09 - 9:11
    Ajo çfarë po bëjnë është që
  • 9:11 - 9:14
    po i çmobilizojnë milicitë,
  • 9:14 - 9:17
    po i rindërtojnë ekonomitë,
  • 9:17 - 9:19
    po i rikthejnë refugjatët,
  • 9:19 - 9:24
    madje po i lirojnë fëmijët ushtarë.
  • 9:24 - 9:27
    Dhe atyre u duhet ta rrezikojnë jetën
    pothuajse çdo ditë
  • 9:27 - 9:30
    për ta bërë këtë.
  • 9:30 - 9:34
    Dhe ajo çfarë kanë kuptuar
  • 9:34 - 9:39
    është se përdorimi i dhunës në këto
    situata ku ata veprojnë
  • 9:39 - 9:44
    jo vetëm që është më pak njerëzore,
  • 9:44 - 9:46
    por është më pak efektive
  • 9:46 - 9:52
    sesa përdorimi i metodave që lidhin
    njerëzit mes vete, që rindërtojnë.
  • 9:52 - 9:56
    Dhe mendoj që ushtria e ShBA
  • 9:56 - 10:03
    më në fund po e kupton këtë.
  • 10:03 - 10:06
    Deri më tani, politika e tyre kundër
    terroristëve
  • 10:06 - 10:11
    kanë qenë vrasja e kryengritësve për
    pothuajse çfarëdo çmimi,
  • 10:11 - 10:14
    edhe kur përfshihen civilët;
  • 10:14 - 10:18
    atëherë konsiderohet si "dëm anësor".
  • 10:18 - 10:25
    Dhe kjo e zemëron dhe e poshtëron
  • 10:25 - 10:27
    aq shumë popullin e Afganistanit,
  • 10:27 - 10:32
    saqë e bën rekrutimin në al-Qaeda
    shumë të lehtë,
  • 10:32 - 10:35
    kur njerëzit janë kaq të neveritur nga,
    për shembull,
  • 10:35 - 10:37
    djegia e Kuranit.
  • 10:37 - 10:40
    Prandaj trajnimi i trupave duhet të
    ndryshojë.
  • 10:40 - 10:45
    Dhe besoj që ka shenja që ka filluar
    të ndryshojë.
  • 10:45 - 10:48
    Ushtria britanike gjithnjë ka qenë më e
    aftë këtu.
  • 10:48 - 10:54
    Por ekziston një shembull i shkëlqyer
    për ta përcjellur
  • 10:54 - 10:57
    dhe ai është një toger kolonel amerikan
    i mrekullueshëm
  • 10:57 - 10:59
    që quhet Chris Hughes.
  • 10:59 - 11:03
    Ai udhëhiqte ushtarët e tij në rrugët
    e Najafit -
  • 11:03 - 11:05
    në Irak, në fakt -
  • 11:05 - 11:10
    dhe befas njerëzit po suleshin nga
    shtëpitë në të dy anët e rrugës,
  • 11:10 - 11:15
    duke bërtitur, uluritur, tejet të
    acaruar
  • 11:15 - 11:19
    dhe i rrethuan këta burra shumë të ri të
    cilët ishin krejtësisht të tmerruar,
  • 11:19 - 11:22
    nuk dinin çfarë po ndodhte, nuk dinin
    arabisht.
  • 11:22 - 11:26
    Dhe Chris Hughes u fut në mes të turmës
  • 11:26 - 11:30
    me armën përmbi kokë, te drejtuar nga toka
  • 11:30 - 11:31
    dhe tha, "Gjunjëzohuni".
  • 11:31 - 11:34
    Dhe këta ushtarë të mëdhenj
  • 11:34 - 11:37
    me çantat dhe me armatosjen trupore,
  • 11:37 - 11:41
    u lëkundën në tokë.
  • 11:41 - 11:47
    Dhe ra heshtje e plotë.
  • 11:47 - 11:50
    Pas rreth dy minutash,
  • 11:50 - 11:54
    të gjithë u mënjanuan dhe shkuan
    në shtëpi.
  • 11:54 - 12:00
    E kjo, për mua, është urtësi në veprim.
  • 12:00 - 12:04
    Në atë çast, kjo është çka ai bëri.
  • 12:04 - 12:10
    Dhe po ndodh kudo tani.
  • 12:10 - 12:12
    Nuk më besoni?
  • 12:12 - 12:15
    A e keni pyetur veten
  • 12:15 - 12:20
    pse dhe si janë rrëzuar
    kaq shumë diktatura
  • 12:20 - 12:23
    në 30 vitet e fundit?
  • 12:23 - 12:28
    Diktaturat në Çekosllovaki,
    Gjermaninë Lindore,
  • 12:28 - 12:32
    Estoni, Letoni, Lituani,
  • 12:32 - 12:35
    Mali, Madagaskar,
  • 12:35 - 12:39
    Poloni, Filipine,
  • 12:39 - 12:44
    Serbi, Slloveni, mund të vazhdoj,
  • 12:44 - 12:49
    dhe tani Tunizia dhe Egjipti.
  • 12:49 - 12:53
    Dhe kjo nuk ka ndodhur rastësisht.
  • 12:53 - 12:56
    Një pjesë e madhe vjen nga libri
  • 12:56 - 13:00
    i një burri 80 vjeçar nga Bostoni,
    Gene Sharp.
  • 13:00 - 13:04
    Ai shkroi librin "Nga diktatura në
    demokraci"
  • 13:04 - 13:10
    me 82 metodologji për rezistencë
    jo të dhunshme.
  • 13:10 - 13:12
    Është përkthyer në 26 gjuhë.
  • 13:12 - 13:14
    Ka bërë xhiron e botës.
  • 13:14 - 13:21
    Dhe tani po përdoret nga njerëzit e ri
    dhe të vjetër gjithkund,
  • 13:21 - 13:26
    sepse funksionon
    dhe është efektive.
  • 13:26 - 13:31
    Prandaj kjo është ajo që më jep shpresë -
  • 13:31 - 13:35
    jo vetëm shpresë, më bën
    të ndihem shumë pozitive.
  • 13:35 - 13:39
    Sepse më në fund, njerëzit po e kuptojnë.
  • 13:39 - 13:46
    Po e kuptojmë metodologjinë praktike,
    të përdorshme
  • 13:46 - 13:48
    për t'iu përgjigjur pyetjes time:
  • 13:48 - 13:54
    Si të përballemi me një agresor pa u bërë
    vetë kriminel?
  • 13:54 - 13:59
    Po përdorim shkathtësitë që përmenda:
  • 13:59 - 14:02
    forcën e brendshme - zhvillimin e forcës
    së brendshme - përmes vetë-dijes,
  • 14:02 - 14:06
    njohjen dhe punën me frikën tonë,
  • 14:06 - 14:10
    përdorimin e zemërimit si karburant,
  • 14:10 - 14:12
    bashkëpunimin me të tjerët,
  • 14:12 - 14:14
    grupimin bashkë me tjerët,
  • 14:14 - 14:16
    guximin,
  • 14:16 - 14:23
    dhe më e rëndësishmja, përkushtimin
    ndaj jo-dhunës së vazhdueshme.
  • 14:23 - 14:27
    Tani jo vetëm që besoj në jo-dhunë.
  • 14:27 - 14:30
    Nuk më duhet të besoj në të.
  • 14:30 - 14:34
    Gjithkund shoh dëshmi se si ajo
    funksionon.
  • 14:34 - 14:40
    Dhe shoh se si ne, njerëzit e zakonshëm,
  • 14:40 - 14:46
    mund të bëjmë çka Aung San Suu Kyi dhe
    Ghandi dhe Mandela bënë.
  • 14:46 - 14:49
    Mund t'i japim fund
  • 14:49 - 14:54
    shekullit më të përgjakshëm
    që ka njohur njerëzimi.
  • 14:54 - 15:02
    Dhe mund të organizohemi për ta
    mposhtur shtypjen
  • 15:02 - 15:04
    duke hapur zemrat tona
  • 15:04 - 15:10
    dhe duke forcuar këtë zgjidhje të
    jashtëzakonshme.
  • 15:10 - 15:15
    Kjo hapje e zemrës është pikërisht çfarë
    kam përjetuar
  • 15:15 - 15:19
    në tërë organizimin e këtij takimi që kur
    kam ardhur dje.
  • 15:19 - 15:21
    Ju falemnderit.
  • 15:21 - 15:26
    (Duartrokitje)
Title:
Të luftosh pa dhunë
Speaker:
Scilla Elworthy
Description:

Si të përballesh me një agresor pa u bërë kriminel? Në këtë diskutim të urtë dhe të ndjeshëm, aktivistja e paqes Scilla Elworthy shpjegon shkathtësitë që na duhen - si kombe dhe si individë - për ta luftuar forcën ekstreme pa u kundërpërgjigjur me forcë. Për t'u përgjigjur se pse dhe si jo-dhuna funksionon, ajo përkujton heronjtë historikë - Aung San Suu Kyi, Mahatma Gandhi, Nelson Mandela - dhe filozofitë personale që fuqizuan protestat e tyre paqësore. (Xhiruar në TEDxExeter).

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
15:47
Helena Bedalli approved Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli accepted Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Helena Bedalli edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Shegë Bahtiri edited Albanian subtitles for Fighting with non-violence
Show all

Albanian subtitles

Revisions