< Return to Video

De meest baanbrekende onbekende wetenschapper - Addison Anderson

  • 0:07 - 0:09
    Nicolaus Steno
    is vrijwel onbekend
  • 0:09 - 0:11
    buiten het vak
    'Introductie tot de geologie',
  • 0:11 - 0:14
    maar iedereen die het leven op aarde
    hoopt te begrijpen,
  • 0:14 - 0:19
    zou moeten zien hoe Steno juist
    die concepten uitbreidde en verbond:
  • 0:19 - 0:22
    aarde, leven en begrijpen.
  • 0:22 - 0:25
    In 1638 geboren in Denemarken
    als Niels Stensen,
  • 0:25 - 0:27
    de zoon van een goudsmid,
  • 0:27 - 0:28
    was hij een ziekelijk kind
  • 0:28 - 0:31
    wiens schoolvrienden
    stierven aan de pest.
  • 0:31 - 0:33
    Hij overleefde en begon
    lichamen te ontleden
  • 0:33 - 0:34
    als anatomist.
  • 0:34 - 0:36
    Hij bestudeerde organen
    van allerlei diersoorten.
  • 0:36 - 0:38
    Hij ontdekte een kanaal
    in dierlijke schedels
  • 0:38 - 0:40
    dat speeksel
    naar de mond leidt.
  • 0:40 - 0:42
    Hij weerlegde het idee
    van Descartes
  • 0:42 - 0:44
    dat alleen mensen
    een pijnappelklier zouden hebben,
  • 0:44 - 0:46
    en toonde aan dat het niet
    de zetel van de ziel was,
  • 0:46 - 0:49
    misschien wel het ontstaan
    van de neurowetenschap.
  • 0:49 - 0:52
    Meest opzienbarend voor die tijd
    was zijn methode.
  • 0:52 - 0:54
    Steno liet nooit toe dat antieke teksten,
  • 0:54 - 0:56
    Aristotelische metafysica
  • 0:56 - 0:58
    of Cartesiaanse redeneringen
  • 0:58 - 1:01
    boven empirisch en experimenteel
    bewijs gingen.
  • 1:01 - 1:05
    Zijn visie, vrij van
    speculatie of rationalisatie,
  • 1:05 - 1:06
    ging diep.
  • 1:06 - 1:08
    Steno had gezien hoe galstenen
  • 1:08 - 1:10
    ontstaan in natte organen
    door opslibbing.
  • 1:10 - 1:12
    Ze voldeden aan gietingsprincipes.
  • 1:12 - 1:14
    die hij kende als goudsmid,
  • 1:14 - 1:15
    regels die toepasbaar zijn
    in allerlei vakgebieden
  • 1:15 - 1:17
    voor het begrip van vaste stoffen
  • 1:17 - 1:19
    via hun structurele verhoudingen.
  • 1:19 - 1:20
    Later liet
    de Groothertog van Toscane
  • 1:20 - 1:22
    hem een haai ontleden.
  • 1:22 - 1:24
    Diens tanden leken op tongstenen,
  • 1:24 - 1:26
    vreemde kiezels
    die werden gevonden in rotsen
  • 1:26 - 1:29
    op Malta en de bergen
    nabij Florence.
  • 1:29 - 1:31
    Plinius de Oudere,
    een Romeinse natuuronderzoeker,
  • 1:31 - 1:34
    zei dat ze uit
    de lucht waren gevallen.
  • 1:34 - 1:35
    Tijdens de Middeleeuwen
  • 1:35 - 1:36
    ging het volksverhaal
    dat het slangentongen waren,
  • 1:36 - 1:38
    die werden versteend
    door Sint Paulus.
  • 1:38 - 1:41
    Steno zag dat de tongstenen
    haaientanden waren
  • 1:41 - 1:42
    en vice versa,
  • 1:42 - 1:45
    met dezelfde sporen
    van doorlopende groei.
  • 1:45 - 1:48
    Hij zag dat soortgelijke dingen
    soortgelijk worden aangemaakt,
  • 1:48 - 1:51
    en stelde dat prehistorische tanden
    van prehistorische haaien kwamen
  • 1:51 - 1:54
    uit water dat steen vormde
    rond de tanden,
  • 1:54 - 1:55
    en bergen vormde.
  • 1:55 - 1:59
    Rotslagen waren ooit lagen
    van afzettingen door water,
  • 1:59 - 2:00
    die horizontaal liggen,
  • 2:00 - 2:01
    bovenop elkaar,
  • 2:01 - 2:03
    van de oudste
    tot de nieuwste laag.
  • 2:03 - 2:05
    Als de lagen zijn vervormd, gekanteld,
  • 2:05 - 2:07
    door een breuk
    of een kloof doorsneden,
  • 2:07 - 2:09
    kwam die verandering
    nadat de laag werd gevormd.
  • 2:09 - 2:11
    Vandaag de dag klinkt het logisch.
  • 2:11 - 2:13
    Destijds was het
    baanbrekend.
  • 2:13 - 2:15
    Hij had stratigrafie
    uitgevonden
  • 2:15 - 2:17
    en legde het grondwerk
    voor de geologie.
  • 2:18 - 2:22
    Door één oorsprong te vinden
    van haaientanden uit twee tijdperken,
  • 2:22 - 2:25
    door te stellen dat natuurwetten
    die nu gelden
  • 2:25 - 2:27
    ook gelden voor het verleden,
  • 2:27 - 2:30
    legde Steno de kiem
    voor uniformitarianisme,
  • 2:30 - 2:33
    het idee dat het verleden
    vorm kreeg door processen
  • 2:33 - 2:35
    die vandaag de dag
    nog te zien zijn.
  • 2:35 - 2:37
    In de 18e en 19e eeuw
  • 2:37 - 2:39
    bestudeerden de Engelse
    uniformitarianistische geologen
  • 2:39 - 2:41
    James Hutton en Charles Lyell
  • 2:41 - 2:44
    actuele, zeer langzame,
    doorgaande veranderingen
  • 2:44 - 2:46
    van erosie en sedimentatie
  • 2:46 - 2:48
    en beseften dat de aarde
    veel ouder moest zijn
  • 2:48 - 2:51
    dan de Bijbelse schatting
    van 6.000 jaar.
  • 2:51 - 2:53
    Vanuit hun werk ontstond
    de gesteentecyclus.
  • 2:53 - 2:55
    wat, samen
    met de platentektoniek
  • 2:55 - 2:56
    halverwege de 20e eeuw
  • 2:56 - 2:59
    ons de grote
    gesmolten-korstige, bevende,
  • 2:59 - 3:01
    alles omvattende theorie
    van de Aarde gaf,
  • 3:01 - 3:06
    van een galsteen tot
    een 4,5 miljard jaar oude planeet.
  • 3:06 - 3:07
    En denk nu nog groter,
  • 3:07 - 3:08
    pas het toe op biologie.
  • 3:08 - 3:10
    Stel dat je een haaientand
    ziet in een laag
  • 3:10 - 3:12
    en daaronder een fossiel
    van een organisme
  • 3:12 - 3:13
    dat je nog nooit hebt gezien.
  • 3:13 - 3:15
    Het diepere organisme is ouder, toch?
  • 3:15 - 3:17
    Nu heb je bewijs
  • 3:17 - 3:20
    voor het ontstaan en uitsterven
    van soorten met de tijd.
  • 3:20 - 3:21
    Word uniformitarisch.
  • 3:21 - 3:23
    Misschien dat een proces
    dat nu gaan de is
  • 3:23 - 3:27
    niet alleen stenen verandert,
    maar het leven.
  • 3:27 - 3:29
    Het verklaart misschien ook
    de verschillen en overeenkomsten
  • 3:29 - 3:30
    tussen soorten
  • 3:30 - 3:33
    die werden ontdekt
    door anatomisten als Steno.
  • 3:33 - 3:34
    Het is veel om over na te denken,
  • 3:34 - 3:36
    maar Charles Darwin had de tijd.
  • 3:36 - 3:38
    Op een lange reis
    naar de Galapagos eilanden
  • 3:38 - 3:40
    las hij het boek
    van zijn vriend Charles Lyell,
  • 3:40 - 3:42
    'Principles of Geology,'
  • 3:42 - 3:44
    wat Steno zo ongeveer
    had bedacht.
  • 3:44 - 3:47
    Soms staan reuzen
    op de schouders
  • 3:47 - 3:49
    van kleine
    nieuwsgierige mensen.
  • 3:49 - 3:51
    Nicolaus Steno hielp
    evolutie te ontwikkelen,
  • 3:51 - 3:52
    legde de grondslag
    van de geologie,
  • 3:52 - 3:55
    en liet zien hoe onbevooroordeeld,
    empirische observatie
  • 3:55 - 3:57
    intellectuele grenzen
    kan doorsnijden
  • 3:57 - 3:59
    en ons perspectief
    kan verdiepen.
  • 3:59 - 4:01
    Zijn hoogste prestatie,
    daarentegen,
  • 4:01 - 4:02
    is wellicht zijn motto
  • 4:02 - 4:03
    het brengen van de zoektocht
    naar de waarheid
  • 4:03 - 4:06
    voorbij onze zintuigen
    en huidig begrip
  • 4:06 - 4:07
    als het nastreven
    van de schoonheid
  • 4:07 - 4:09
    van het nog onbekende.
  • 4:09 - 4:11
    Mooi is wat we zien,
  • 4:11 - 4:14
    nog mooier is wat we weten,
  • 4:14 - 4:17
    maar verreweg het allermooiste
    is het onbekende.
Title:
De meest baanbrekende onbekende wetenschapper - Addison Anderson
Speaker:
Addison Anderson
Description:

Bekijk de hele les: http://ed.ted.com/lessons/the-most-groundbreaking-scientist-you-ve-never-heard-of-addison-anderson

De 17e-eeuwse Deense geoloog Nicolaus Steno verdiende zijn sporen op een jonge leeftijd met het bestuderen van kadavers en het leggen van anatomische verbanden tussen diersoorten. Steno leverde een buitenmaatse bijdrage aan het vakgebied van de geologie, waarbij hij Charles Lyell, James Hutton en Charles Darwin beïnvloedde. Addison Anderson verhaalt Steno's weinig bekende nalatenschap en prijst zijn aandringen op empirisme in plaats van blinde theorie.

Les door Addison Anderson, animatie door Anton Bogaty.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:33

  • Els De Keyser

    Hoi Feike,

    Ook in deze vertaling is er nog gelegenheid tot oefenen met het inkorten van lange ondertitels. :-)

    Succes ermee,

    Els

  • F Laffeber

    één uit mijn eerste reeks... wat kan een mens toch veel opsteken in korte tijd. Regellengte aangepast.

  • Els De Keyser

    Dag Feike,

    Aan deze vertaling was nog wat werk. Ik hoor het wel als je het niet met de wijzigingen eens bent.

    0:30 Volgorde van onderwerp en werkwoord zat niet helemaal goed.

    Het gebruik van komma's is in het Nederlands anders dan in het Engels. Meer info hier: http://translations.ted.org/wiki/Category:Interpunctie_Nederlands.

    Een aantal zinnen hadden geen hoofdletter of punt aan het einde.

Dutch subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.