0:00:07.114,0:00:09.163
Nicolaus Steno[br]is vrijwel onbekend

0:00:09.163,0:00:11.436
buiten het vak [br]'Introductie tot de geologie',

0:00:11.436,0:00:14.245
maar iedereen die het leven op aarde[br]hoopt te begrijpen,

0:00:14.245,0:00:18.594
zou moeten zien hoe Steno juist[br]die concepten uitbreidde en verbond:

0:00:18.675,0:00:21.758
aarde, leven en begrijpen.

0:00:21.758,0:00:25.226
In 1638 geboren in Denemarken[br]als Niels Stensen,

0:00:25.226,0:00:26.813
de zoon van een goudsmid,

0:00:26.813,0:00:28.139
was hij een ziekelijk kind

0:00:28.139,0:00:30.642
wiens schoolvrienden[br]stierven aan de pest.

0:00:30.642,0:00:32.558
Hij overleefde en begon[br]lichamen te ontleden

0:00:32.558,0:00:33.726
als anatomist.

0:00:33.726,0:00:36.357
Hij bestudeerde organen[br]van allerlei diersoorten.

0:00:36.357,0:00:38.249
Hij ontdekte een kanaal[br]in dierlijke schedels

0:00:38.249,0:00:40.227
dat speeksel[br]naar de mond leidt.

0:00:40.227,0:00:41.728
Hij weerlegde het idee[br]van Descartes

0:00:41.728,0:00:43.862
dat alleen mensen[br]een pijnappelklier zouden hebben,

0:00:43.862,0:00:46.113
en toonde aan dat het niet[br]de zetel van de ziel was,

0:00:46.113,0:00:48.942
misschien wel het ontstaan[br]van de neurowetenschap.

0:00:48.942,0:00:51.949
Meest opzienbarend voor die tijd[br]was zijn methode.

0:00:51.949,0:00:54.200
Steno liet nooit toe dat antieke teksten,

0:00:54.200,0:00:55.708
Aristotelische metafysica

0:00:55.708,0:00:57.503
of Cartesiaanse redeneringen

0:00:57.503,0:01:01.173
boven empirisch en experimenteel[br]bewijs gingen.

0:01:01.173,0:01:05.131
Zijn visie, vrij van[br]speculatie of rationalisatie,

0:01:05.131,0:01:06.060
ging diep.

0:01:06.060,0:01:07.673
Steno had gezien hoe galstenen

0:01:07.673,0:01:10.426
ontstaan in natte organen[br]door opslibbing.

0:01:10.426,0:01:11.768
Ze voldeden aan gietingsprincipes.

0:01:11.768,0:01:13.556
die hij kende als goudsmid,

0:01:13.556,0:01:15.155
regels die toepasbaar zijn[br]in allerlei vakgebieden

0:01:15.155,0:01:16.739
voor het begrip van vaste stoffen

0:01:16.739,0:01:18.771
via hun structurele verhoudingen.

0:01:18.771,0:01:20.310
Later liet[br]de Groothertog van Toscane

0:01:20.310,0:01:21.977
hem een haai ontleden.

0:01:21.977,0:01:23.890
Diens tanden leken op tongstenen,

0:01:23.890,0:01:26.393
vreemde kiezels[br]die werden gevonden in rotsen

0:01:26.393,0:01:28.979
op Malta en de bergen[br]nabij Florence.

0:01:28.979,0:01:31.203
Plinius de Oudere,[br]een Romeinse natuuronderzoeker,

0:01:31.203,0:01:33.530
zei dat ze uit[br]de lucht waren gevallen.

0:01:33.530,0:01:34.703
Tijdens de Middeleeuwen

0:01:34.703,0:01:36.493
ging het volksverhaal[br]dat het slangentongen waren,

0:01:36.493,0:01:38.254
die werden versteend[br]door Sint Paulus.

0:01:38.254,0:01:41.058
Steno zag dat de tongstenen[br]haaientanden waren

0:01:41.058,0:01:42.393
en vice versa,

0:01:42.393,0:01:45.003
met dezelfde sporen[br]van doorlopende groei.

0:01:45.003,0:01:47.867
Hij zag dat soortgelijke dingen[br]soortgelijk worden aangemaakt,

0:01:47.867,0:01:50.866
en stelde dat prehistorische tanden[br]van prehistorische haaien kwamen

0:01:50.877,0:01:53.679
uit water dat steen vormde[br]rond de tanden,

0:01:53.679,0:01:55.420
en bergen vormde.

0:01:55.420,0:01:58.637
Rotslagen waren ooit lagen[br]van afzettingen door water,

0:01:58.637,0:02:00.280
die horizontaal liggen,

0:02:00.280,0:02:01.390
bovenop elkaar,

0:02:01.390,0:02:03.197
van de oudste[br]tot de nieuwste laag.

0:02:03.197,0:02:05.209
Als de lagen zijn vervormd, gekanteld,

0:02:05.209,0:02:07.164
door een breuk[br]of een kloof doorsneden,

0:02:07.164,0:02:09.487
kwam die verandering[br]nadat de laag werd gevormd.

0:02:09.487,0:02:10.779
Vandaag de dag klinkt het logisch.

0:02:10.779,0:02:12.998
Destijds was het[br]baanbrekend.

0:02:12.998,0:02:14.660
Hij had stratigrafie[br]uitgevonden

0:02:14.660,0:02:17.113
en legde het grondwerk[br]voor de geologie.

0:02:17.744,0:02:21.734
Door één oorsprong te vinden[br]van haaientanden uit twee tijdperken,

0:02:21.734,0:02:24.631
door te stellen dat natuurwetten[br]die nu gelden

0:02:24.631,0:02:26.628
ook gelden voor het verleden,

0:02:26.628,0:02:30.134
legde Steno de kiem[br]voor uniformitarianisme,

0:02:30.134,0:02:33.091
het idee dat het verleden[br]vorm kreeg door processen

0:02:33.091,0:02:34.798
die vandaag de dag[br]nog te zien zijn.

0:02:34.798,0:02:36.754
In de 18e en 19e eeuw

0:02:36.754,0:02:39.255
bestudeerden de Engelse[br]uniformitarianistische geologen

0:02:39.255,0:02:41.468
James Hutton en Charles Lyell

0:02:41.468,0:02:43.972
actuele, zeer langzame,[br]doorgaande veranderingen

0:02:43.972,0:02:46.014
van erosie en sedimentatie

0:02:46.014,0:02:48.190
en beseften dat de aarde[br]veel ouder moest zijn

0:02:48.190,0:02:51.308
dan de Bijbelse schatting[br]van 6.000 jaar.

0:02:51.308,0:02:53.316
Vanuit hun werk ontstond[br]de gesteentecyclus.

0:02:53.316,0:02:55.056
wat, samen[br]met de platentektoniek

0:02:55.056,0:02:56.436
halverwege de 20e eeuw

0:02:56.436,0:02:58.907
ons de grote[br]gesmolten-korstige, bevende,

0:02:58.907,0:03:01.483
alles omvattende theorie[br]van de Aarde gaf,

0:03:01.483,0:03:05.556
van een galsteen tot[br]een 4,5 miljard jaar oude planeet.

0:03:05.556,0:03:06.907
En denk nu nog groter,

0:03:06.907,0:03:08.022
pas het toe op biologie.

0:03:08.022,0:03:10.160
Stel dat je een haaientand[br]ziet in een laag

0:03:10.160,0:03:11.539
en daaronder een fossiel[br]van een organisme

0:03:11.539,0:03:13.188
dat je nog nooit hebt gezien.

0:03:13.188,0:03:15.447
Het diepere organisme is ouder, toch?

0:03:15.447,0:03:16.502
Nu heb je bewijs

0:03:16.502,0:03:19.707
voor het ontstaan en uitsterven[br]van soorten met de tijd.

0:03:19.707,0:03:21.171
Word uniformitarisch.

0:03:21.171,0:03:23.350
Misschien dat een proces[br]dat nu gaan de is

0:03:23.350,0:03:26.844
niet alleen stenen verandert,[br]maar het leven.

0:03:26.844,0:03:28.982
Het verklaart misschien ook[br]de verschillen en overeenkomsten

0:03:28.982,0:03:30.421
tussen soorten

0:03:30.421,0:03:32.621
die werden ontdekt[br]door anatomisten als Steno.

0:03:32.621,0:03:33.729
Het is veel om over na te denken,

0:03:33.729,0:03:36.269
maar Charles Darwin had de tijd.

0:03:36.269,0:03:37.902
Op een lange reis[br]naar de Galapagos eilanden

0:03:37.902,0:03:40.467
las hij het boek[br]van zijn vriend Charles Lyell,

0:03:40.467,0:03:42.323
'Principles of Geology,'

0:03:42.323,0:03:44.496
wat Steno zo ongeveer[br]had bedacht.

0:03:44.496,0:03:46.530
Soms staan reuzen[br]op de schouders

0:03:46.530,0:03:48.529
van kleine[br]nieuwsgierige mensen.

0:03:48.529,0:03:50.882
Nicolaus Steno hielp[br]evolutie te ontwikkelen,

0:03:50.882,0:03:52.431
legde de grondslag[br]van de geologie,

0:03:52.431,0:03:55.041
en liet zien hoe onbevooroordeeld,[br]empirische observatie

0:03:55.041,0:03:56.890
intellectuele grenzen[br]kan doorsnijden

0:03:56.890,0:03:58.936
en ons perspectief[br]kan verdiepen.

0:03:58.936,0:04:00.752
Zijn hoogste prestatie,[br]daarentegen,

0:04:00.752,0:04:01.882
is wellicht zijn motto

0:04:01.882,0:04:03.189
het brengen van de zoektocht[br]naar de waarheid

0:04:03.189,0:04:05.719
voorbij onze zintuigen[br]en huidig begrip

0:04:05.719,0:04:07.284
als het nastreven[br]van de schoonheid

0:04:07.284,0:04:09.476
van het nog onbekende.

0:04:09.476,0:04:11.443
Mooi is wat we zien,

0:04:11.443,0:04:13.694
nog mooier is wat we weten,

0:04:13.694,0:04:17.274
maar verreweg het allermooiste[br]is het onbekende.