WEBVTT

00:00:07.114 --> 00:00:09.163
Nicolaus Steno
is vrijwel onbekend

00:00:09.163 --> 00:00:11.436
buiten het vak 
'Introductie tot de geologie',

00:00:11.436 --> 00:00:14.245
maar iedereen die het leven op aarde
hoopt te begrijpen,

00:00:14.245 --> 00:00:18.594
zou moeten zien hoe Steno juist
die concepten uitbreidde en verbond:

00:00:18.675 --> 00:00:21.758
aarde, leven en begrijpen.

00:00:21.758 --> 00:00:25.226
In 1638 geboren in Denemarken
als Niels Stensen,

00:00:25.226 --> 00:00:26.813
de zoon van een goudsmid,

00:00:26.813 --> 00:00:28.139
was hij een ziekelijk kind

00:00:28.139 --> 00:00:30.642
wiens schoolvrienden
stierven aan de pest.

00:00:30.642 --> 00:00:32.558
Hij overleefde en begon
lichamen te ontleden

00:00:32.558 --> 00:00:33.726
als anatomist.

00:00:33.726 --> 00:00:36.357
Hij bestudeerde organen
van allerlei diersoorten.

00:00:36.357 --> 00:00:38.249
Hij ontdekte een kanaal
in dierlijke schedels

00:00:38.249 --> 00:00:40.227
dat speeksel
naar de mond leidt.

00:00:40.227 --> 00:00:41.728
Hij weerlegde het idee
van Descartes

00:00:41.728 --> 00:00:43.862
dat alleen mensen
een pijnappelklier zouden hebben,

00:00:43.862 --> 00:00:46.113
en toonde aan dat het niet
de zetel van de ziel was,

00:00:46.113 --> 00:00:48.942
misschien wel het ontstaan
van de neurowetenschap.

00:00:48.942 --> 00:00:51.949
Meest opzienbarend voor die tijd
was zijn methode.

00:00:51.949 --> 00:00:54.200
Steno liet nooit toe dat antieke teksten,

00:00:54.200 --> 00:00:55.708
Aristotelische metafysica

00:00:55.708 --> 00:00:57.503
of Cartesiaanse redeneringen

00:00:57.503 --> 00:01:01.173
boven empirisch en experimenteel
bewijs gingen.

00:01:01.173 --> 00:01:05.131
Zijn visie, vrij van
speculatie of rationalisatie,

00:01:05.131 --> 00:01:06.060
ging diep.

00:01:06.060 --> 00:01:07.673
Steno had gezien hoe galstenen

00:01:07.673 --> 00:01:10.426
ontstaan in natte organen
door opslibbing.

00:01:10.426 --> 00:01:11.768
Ze voldeden aan gietingsprincipes.

00:01:11.768 --> 00:01:13.556
die hij kende als goudsmid,

00:01:13.556 --> 00:01:15.155
regels die toepasbaar zijn
in allerlei vakgebieden

00:01:15.155 --> 00:01:16.739
voor het begrip van vaste stoffen

00:01:16.739 --> 00:01:18.771
via hun structurele verhoudingen.

00:01:18.771 --> 00:01:20.310
Later liet
de Groothertog van Toscane

00:01:20.310 --> 00:01:21.977
hem een haai ontleden.

00:01:21.977 --> 00:01:23.890
Diens tanden leken op tongstenen,

00:01:23.890 --> 00:01:26.393
vreemde kiezels
die werden gevonden in rotsen

00:01:26.393 --> 00:01:28.979
op Malta en de bergen
nabij Florence.

00:01:28.979 --> 00:01:31.203
Plinius de Oudere,
een Romeinse natuuronderzoeker,

00:01:31.203 --> 00:01:33.530
zei dat ze uit
de lucht waren gevallen.

00:01:33.530 --> 00:01:34.703
Tijdens de Middeleeuwen

00:01:34.703 --> 00:01:36.493
ging het volksverhaal
dat het slangentongen waren,

00:01:36.493 --> 00:01:38.254
die werden versteend
door Sint Paulus.

00:01:38.254 --> 00:01:41.058
Steno zag dat de tongstenen
haaientanden waren

00:01:41.058 --> 00:01:42.393
en vice versa,

00:01:42.393 --> 00:01:45.003
met dezelfde sporen
van doorlopende groei.

00:01:45.003 --> 00:01:47.867
Hij zag dat soortgelijke dingen
soortgelijk worden aangemaakt,

00:01:47.867 --> 00:01:50.866
en stelde dat prehistorische tanden
van prehistorische haaien kwamen

00:01:50.877 --> 00:01:53.679
uit water dat steen vormde
rond de tanden,

00:01:53.679 --> 00:01:55.420
en bergen vormde.

00:01:55.420 --> 00:01:58.637
Rotslagen waren ooit lagen
van afzettingen door water,

00:01:58.637 --> 00:02:00.280
die horizontaal liggen,

00:02:00.280 --> 00:02:01.390
bovenop elkaar,

00:02:01.390 --> 00:02:03.197
van de oudste
tot de nieuwste laag.

00:02:03.197 --> 00:02:05.209
Als de lagen zijn vervormd, gekanteld,

00:02:05.209 --> 00:02:07.164
door een breuk
of een kloof doorsneden,

00:02:07.164 --> 00:02:09.487
kwam die verandering
nadat de laag werd gevormd.

00:02:09.487 --> 00:02:10.779
Vandaag de dag klinkt het logisch.

00:02:10.779 --> 00:02:12.998
Destijds was het
baanbrekend.

00:02:12.998 --> 00:02:14.660
Hij had stratigrafie
uitgevonden

00:02:14.660 --> 00:02:17.113
en legde het grondwerk
voor de geologie.

00:02:17.744 --> 00:02:21.734
Door één oorsprong te vinden
van haaientanden uit twee tijdperken,

00:02:21.734 --> 00:02:24.631
door te stellen dat natuurwetten
die nu gelden

00:02:24.631 --> 00:02:26.628
ook gelden voor het verleden,

00:02:26.628 --> 00:02:30.134
legde Steno de kiem
voor uniformitarianisme,

00:02:30.134 --> 00:02:33.091
het idee dat het verleden
vorm kreeg door processen

00:02:33.091 --> 00:02:34.798
die vandaag de dag
nog te zien zijn.

00:02:34.798 --> 00:02:36.754
In de 18e en 19e eeuw

00:02:36.754 --> 00:02:39.255
bestudeerden de Engelse
uniformitarianistische geologen

00:02:39.255 --> 00:02:41.468
James Hutton en Charles Lyell

00:02:41.468 --> 00:02:43.972
actuele, zeer langzame,
doorgaande veranderingen

00:02:43.972 --> 00:02:46.014
van erosie en sedimentatie

00:02:46.014 --> 00:02:48.190
en beseften dat de aarde
veel ouder moest zijn

00:02:48.190 --> 00:02:51.308
dan de Bijbelse schatting
van 6.000 jaar.

00:02:51.308 --> 00:02:53.316
Vanuit hun werk ontstond
de gesteentecyclus.

00:02:53.316 --> 00:02:55.056
wat, samen
met de platentektoniek

00:02:55.056 --> 00:02:56.436
halverwege de 20e eeuw

00:02:56.436 --> 00:02:58.907
ons de grote
gesmolten-korstige, bevende,

00:02:58.907 --> 00:03:01.483
alles omvattende theorie
van de Aarde gaf,

00:03:01.483 --> 00:03:05.556
van een galsteen tot
een 4,5 miljard jaar oude planeet.

00:03:05.556 --> 00:03:06.907
En denk nu nog groter,

00:03:06.907 --> 00:03:08.022
pas het toe op biologie.

00:03:08.022 --> 00:03:10.160
Stel dat je een haaientand
ziet in een laag

00:03:10.160 --> 00:03:11.539
en daaronder een fossiel
van een organisme

00:03:11.539 --> 00:03:13.188
dat je nog nooit hebt gezien.

00:03:13.188 --> 00:03:15.447
Het diepere organisme is ouder, toch?

00:03:15.447 --> 00:03:16.502
Nu heb je bewijs

00:03:16.502 --> 00:03:19.707
voor het ontstaan en uitsterven
van soorten met de tijd.

00:03:19.707 --> 00:03:21.171
Word uniformitarisch.

00:03:21.171 --> 00:03:23.350
Misschien dat een proces
dat nu gaan de is

00:03:23.350 --> 00:03:26.844
niet alleen stenen verandert,
maar het leven.

00:03:26.844 --> 00:03:28.982
Het verklaart misschien ook
de verschillen en overeenkomsten

00:03:28.982 --> 00:03:30.421
tussen soorten

00:03:30.421 --> 00:03:32.621
die werden ontdekt
door anatomisten als Steno.

00:03:32.621 --> 00:03:33.729
Het is veel om over na te denken,

00:03:33.729 --> 00:03:36.269
maar Charles Darwin had de tijd.

00:03:36.269 --> 00:03:37.902
Op een lange reis
naar de Galapagos eilanden

00:03:37.902 --> 00:03:40.467
las hij het boek
van zijn vriend Charles Lyell,

00:03:40.467 --> 00:03:42.323
'Principles of Geology,'

00:03:42.323 --> 00:03:44.496
wat Steno zo ongeveer
had bedacht.

00:03:44.496 --> 00:03:46.530
Soms staan reuzen
op de schouders

00:03:46.530 --> 00:03:48.529
van kleine
nieuwsgierige mensen.

00:03:48.529 --> 00:03:50.882
Nicolaus Steno hielp
evolutie te ontwikkelen,

00:03:50.882 --> 00:03:52.431
legde de grondslag
van de geologie,

00:03:52.431 --> 00:03:55.041
en liet zien hoe onbevooroordeeld,
empirische observatie

00:03:55.041 --> 00:03:56.890
intellectuele grenzen
kan doorsnijden

00:03:56.890 --> 00:03:58.936
en ons perspectief
kan verdiepen.

00:03:58.936 --> 00:04:00.752
Zijn hoogste prestatie,
daarentegen,

00:04:00.752 --> 00:04:01.882
is wellicht zijn motto

00:04:01.882 --> 00:04:03.189
het brengen van de zoektocht
naar de waarheid

00:04:03.189 --> 00:04:05.719
voorbij onze zintuigen
en huidig begrip

00:04:05.719 --> 00:04:07.284
als het nastreven
van de schoonheid

00:04:07.284 --> 00:04:09.476
van het nog onbekende.

00:04:09.476 --> 00:04:11.443
Mooi is wat we zien,

00:04:11.443 --> 00:04:13.694
nog mooier is wat we weten,

00:04:13.694 --> 00:04:17.274
maar verreweg het allermooiste
is het onbekende.