Bağımlılığın gücü ve güç bağımlılığı | Gabor Maté | TEDxRio+20

Eğer bir doktorun başarısı hastalarının yaşam süresi ile ölçülürse, Nazi soykırımı sonrası Macaritan'da doğan Kanadalı Psikiyatrist Gabor Maté başarısız bir doktordur. Ölümcül hastalıklar, kimyasal bağımlılıklar ve Aids uzmanı olan Dr.Maté, tanınmış bir kitap ve köşe yazarı olup, dikkat eksikliği sendromu, stres, kronik hastalıklar ve ebeveyn ilişkileri konularındaki bilgisiyle anılmaktadır. TEDxRio+20'deki konuşma konusu, uyuşturucudan, güce çeşitli bağımlılıklardı. Sevgi yokluğu, insanın kendinden kaçma isteği
ve içsel güçten bahseden doktor bize güzel bir reçete yazıyor: " Kendi doğanı bul ve kendine kibar davran"

Bu konuşma yerel bir TEDx organizasyonunda, TED konferanslarından bağımsız olarak yapılmıştır.

Bağımlılık hakkında konuşacağım,
bağımlılığın gücünden

ve ayrıca güç bağımlılığından.

Vancouver, Kanada'da çalışan
bir tıp doktoruyum

ve bazı çok, çok ağır bağımlı
hastalara bakıyorum,

bilinen her tür
uyuşturucuyu kullanan

eroin, kokain enjekte eden,
alkol, kristal meth içen kişiler

ve bu kişiler ızdırap içinde.

Bir doktorun başarısı hastalarının
hayatta kalma süresiyle ölçülürse

ben başarısızım.

Benim hastalarım çok genç ölür,
görece olarak.

Aids'den, hepatit C'den ölürler,

kalp kapakçığı enfeksiyonundan ölürler,

beyin enfeksiyonundan, omurilik, kalp,

kan dolaşımı enfeksiyonundan ölürler.

İntihar, aşırı doz, şiddet
ve kaza sonucu ölürler.

Onlara bakınca

büyük Mısırlı yazar Necip Mahfuz'un
sözlerini hatırlarsın:

"Acı bir hayatın yaptıklarını, hiçbir şey
insan bedeni kadar çarpıcı anlatamaz."

Bu insanlar her şeyini kaybeder,

sağlıklarını kaybeder,
güzelliklerini kaybeder,

dişlerini kaybeder,
servetlerini kaybeder,

sevdiklerini, arkadaşlarını kaybeder

en nihayetinde, çoğu kez hayatlarını da.

Fakat hiçbir şey onları
bağımlılıktan koparamaz.

Hiçbir şey onlara bunu bıraktıramaz.

Bağımlılıkları güçlüdür, peki neden?

Bir hastamın bana dediği gibi:

"Ölmekten değil,
aslında yaşamaktan korkuyorum."

Sormamız gereken soru şu:
İnsan yaşamaktan niçin korkar?

Bağımlılığı anlamak istiyorsan

bağımlılıkta neyin yanlış olduğuna değil

neyin doğru olduğuna bakman gerekir.

Diğer bir ifadeyle,
kişi bağımlılıkta ne bulur?

Başka yerde bulamadığı ne bulur?

Bağımlı, orada acılarına çare,

huzur, kontrol hissi bulur

sükunet bulur,
çok çok kısa sürse bile.

Öyleyse sıradaki soru:
Hayatlarında bunlar neden yok,

onların başına ne gelmiş?

Eroin benzeri uyuşturuculara bakarsan,

morfin, kodein, kokain
ve alkole bakarsan

bunların hepsi ağrı kesicidir,

şu ya da bu biçimde
hepsi ağrıyı dindirir.

Öyleyse bağımlılıkla ilgili asıl soru

"Neden bağımlı oluyorlar?" değil
"Neden acı çekiyorlar?'' sorusudur.

Keith Richards'ın biyografisini
okumayı yeni bitirdim,

Rolling Stones'un gitaristi

ve muhtemelen bildiğiniz gibi,

herkes onun hâlâ nasıl yaşadığına şaşıyor

çünkü uzun süredir ağır eroin bağımlısı.

Biyografisinde
bağımlılığı ile ilgili şunu yazmış;

bağımlılık bir unutma çabasıydı
tamamen bir unutma arayışıydı.

"Birkaç saat kendimiz olmamak için

baş vurduğumuz çarpıklık" diyor.

Ve ben bu sözleri çok iyi anlıyorum

çünkü o huzursuzluğu ben de bilirim.

Kendinden huzursuz olmayı bilirim,

o kendi zihninden kaçma arzusunu da.

Büyük İngiliz Psikiyatristi
R.D. Laing şöyle der:

"İnsanlar üç şeyden korkar:

Ölümden, diğer insanlardan
ve kendi aklındakilerden korkar"

Uzun yıllar boyu ben de dikkatimi
kafamdakilerden uzaklaştırmak istedim

çünkü onlarla baş başa
kalmaya korkuyordum.

Peki dikkatimi nasıl dağıttım?

Hiç uyuşturucu kullanmadım
ama dikkatimi çalışarak

ve bir şeyler yaparak dağıttım.

Kendimi alışverişe vurarak yaptım.

Benim tarzım klasik müzik plakları
ve diskleri toplamaktı.

Fakat bu konuda tam bir bağımlıydım.

Klasik müzik plaklarına
bir haftada 8.000 dolar harcadım,

istediğimden değil,

tekrar tekrar mağazaya
gitmeyi bırakamadığımdan.

Bir tıp doktoru olarak
eskiden çok doğuma girerdim

ve bir defasında,
doğum hâlindeki bir kadını bırakıp

klasik müzik almaya gittim.

Yine de hastaneye
zamanında yetişebilirdim

ama mağazaya girince çıkamıyorsun,

reyondaki klasik müzik
tezgahtarları cin gibi:

"Dostum, Mozart'ın son çıkan
senfoni bandını dinlemiş miydin?

"Dinlemedin mi? Ya..."

Sonuçta o doğuma yetişemedim

ve eve gelip karıma yalan söyledim.

İş ve müzik saplantım yüzünden
her bağımlı gibi yalan söylüyor

ve kendi çocuklarımı ihmal ediyordum.

Yani kendinden kaçmak nedir bilirim.

Benim bağımlılık tarifim;

geçici bir rahatlama veya zevk veren

ama uzun dönemde zararı
ve bazı olumsuz sonuçları olan

ama bu olumsuz sonuçlarına rağmen
bırakamadığın her hangi bir davranıştır.

Bu bakış açısıyla,

pek çok bağımlılık olduğunu görebilirsin.

Evet, uyuşturucu ve ilaç bağımlılığı var

ama ayrıca tüketim bağımlılığı var

seks bağımlılığı var,
internet bağımlılığı var,

alışveriş ve yeme bağımlılığı var.

Budistlerin bir aç hayaleti var.

Bu aç hayaletler, büyük
ve boş karınları olan yaratıklar

ama boyunları çöp gibi
ve ağızları da minicik

bu yüzden asla yeteri kadar yiyemiyor

ve asla içlerindeki o boşluğu
dolduramıyorlar.

Bu toplumda hepimiz aç hayaletleriz

hepimizin içinde aynı boşluk var

ve çoğumuz bu boşluğu
dışarıdan doldurmaya çalışıyoruz,

bu boşluğu dışarıdan
doldurmaya çabalamak bağımlılıktır.

Eğer bu insanların
neden acı çektiğini merak ediyorsan,

bakman gereken yer genleri değil.

Hayatlarına bakman gerekir.

Hastalarımı örmek verirsem,
benim ağır bağımlı hastalarımı,

acı çekme nedenleri çok açık.

Bütün hayatları boyunca
istismar edildiler,

istismar çocuklukta başladı.

12 yıl boyunca baktığım
bütün kadınlar, yüzlerce kadın

hepsi de çocukken tecavüze uğramıştı.

Erkekler de travmalar yaşamıştı.

Erkekler de tecavüze uğramış
ve ihmal edilmişlerdi,

fiziksel istismar, terk edilme

ve duygulsal olarak
tekrar tekrar incinmişlerdi.

İşte bu nedenle acı çekiyorlar.

Burada başka bir şey daha var:
İnsan beyni.

Zaten bildiğiniz gibi,

insan beyni çevreyle bir etkileşim kurar.

Bu sadece bir genetik program değildir.

Çocuğun içinde bulunduğu çevre

beyninin gelişimini biçimlendirir.

Size farelerle yapılan
iki deney anlatayım.

Küçük bir fareyi alıp
ağzına yiyecek koyuyorsun

ve fare bunu zevkle yiyip yutuyor

ama yiyeceği farenin birkaç
santim uzağına koyuyorsun

gidip yemiyor,

yiyeceği yemeyip açlıktan ölüyor.

Peki neden?

Çünkü bu farenin beynindeki
dopamin denen kimyasalın

reseptörleri devre dışı bırakılmıştı.

Dopamin istek ve güdü kimyasalıdır.

Ne zaman bir şey istesek
heyecanlansak, canllılık

veya merak hissetsek
yiyecek veya seks partneri arasak

dopamin salgılanır.

Dopamin olmadan istek duymayız.

Bağımlı ne peşinde sanıyorsun?

Bağımlı kokain kullandığında

kristal meth kullandığında
veya herhangi bir uyuşturucu

beyninde bir dopamin patlaması olur.

Ama soru şu;

peki, onların beynine
en başta ne olmuştu?

Uyuştucunun bağımlılık
yaptığı boş bir efsanedir.

Uyuşturucunun kendisi bağımlılık yapmaz,

uyuşturucuyu deneyen çoğu kişi
hiç bağımlı olmaz.

O zaman soru şu:

Bazı insanlar bağımlılığa
neden daha yatkın?

Yiyecekler de bağımlılık yapmaz
ama bazı insanlar için yapar,

alışveriş bağımlılık yapmaz
ama bazılarına yapar,

televizyon bağımlılık yapmaz
ama bazılarına yapar.

Öyleyse soru,
bu yatkınlık neden?

Diğer küçük fare deneyi,

bebek farelerle.

Bebek fareler annelerinden
ayrılıyorlar ama annelerini çağırmıyorlar.

Bunun doğadaki sonucu ne olur?

Sonunda bebek fareler ölür

çünkü onları sadece anneleri
korur ve sadece anneleri bakar.

Neden çağırmadılar?

Çünkü genetik yollarla
beyinlerindeki endorfin reseptörleri,

kimyasal bağlama bölgeleri
devre dışı bırakılmıştı.

Endorfinler, morfin benzeri
doğal maddelerdir,

endorfinler beynimizin
doğal ağrı kesicileridir.

Morfin ve endorfinin diğer bir işi de
sevgi hissetmeyi mümkün kılarlar,

ebeveynlere bağlanma
duygusunu sağlarlar

ve ebeveynlerin çocuklara bağlanmasını.

Yani beyninde endorfin reseptörü
olmayan bu küçük fareler

doğal olarak annelerini çağırmıyorlar.

Diğer bir deyişle,

uyuşturuculara ve şüphesiz
eroin ve morfine olan bağımlılık,

onların endorfin sistemine
yaptığı etki nedeniyledir,

böyle çalışırlar.

Öyleyse soru şudur;

insanlara ne oluyor da, bu kimyasallara
dışarıdan ihtiyaç duyuyorlar?

Olan şey şu; çocukluklarında
istismar ve tecavüze uğruyorlar

ve beyinlerinde o devreler gelişmiyor.

Eğer çok çok küçük yaşlardayken

hayatında sevgi ve bağlanma olmazsa

o zaman bu önemli beyin devrelerin
doğru dürüst gelişemez.

Ve istismar ve tecavüz durumunda
doğru gelişim olmaz

ve bu tür kişilerin beyni, uyuşturucu
kullandıklarında yatkınlık gösterir.

O zaman normal hissederler
acılarının azaldığını hissederler

ve sevgi hissederler.

Hastalarımdan biri şöyle demişti:
"Eroini ilk kullandığımda

sıcak, yumuşak bir kucaklanma hissi geldi,
bir annenin bebeğini kucaklaması gibi"

Şimdi, hastalarım kadar olmasa da
aynı boşluğu ben de hissetmiştim.

Bana olan şey şuydu;
1944 yılında, Yahudi bir ailede,

Macaristan, Budapeşte'de doğmuşum,

Almanların, Macaristan'ı
işgalinden hemen önce.

Doğu Avrupadaki Yahudilere
ne olduğunu bilirsiniz.

Almanlar Budapeşte'ye girdiğinde
iki aylıkmışım.

İşgalin ertesi günü,
annem çocuk doktorunu arar

ve şöyle der;

"lütfen gelip Gabor'a bakabilir misiniz?
sürekli ağlıyor.

Çocuk doktoru şu cevabı verir,
"Tabii, gelip çocuğa bakayım

ama şunu söyleyeyim,
benim Yahudi bebeklerin hepsi ağlıyor."

Peki, niçin?

Bebeklerin Hitler, soykırım
ve savaştan haberi mi vardı?

Hiç yoktu.

Ama huzursuzluğu, dehşeti
ve annelerimizin

sıkıntısını algılıyorduk

ve bir çocuğun beynini
bunlar biçimlendirir.

Ve tabii ki o zaman
bundan aldığım mesaj,

dünyanın beni istemediği idi,

çünkü annem mutlu değildi

ve beni istemiyor olmalıydı.

Daha sonra neden mi işkolik oldum?

Çünkü beni istemiyorlarsa bile,
en azından bana ihtiyaç duymalılardı.

Önemli bir doktor olacaktım
ve bana ihtiyaç duyacaklardı

ve böylece,

başlangıçtaki istenmeme duygusunu
telafi edebilecektim.

Bunun anlamı neydi?

Bunun anlamı sürekli çalışacaktım

ve çalışmadığım zamanlar
kendimi müzik toplamaya verecektim.

Çocuklarım hangi mesajı aldı?

Çocuklarım da aynı,
istenmedikleri mesajını aldı.

İşte bunu böyle aktarırız
travmaları böyle aktarırız

ve farkına varmadan
acıları da aktarırız,

bir kuşaktan diğerine.

Görünüşe göre, bu boşluğu
doldurmanın pek çok yolu var

ve bu boşluğu doldurmanın yolu
kişilere göre de değişiyor

ancak bu boşluk daima geriye,

küçükken alamadığımız şeye gider.

Sonra bir uyuşturucu bağımlısına
bakıp şöyle deriz

"Bunu kendine nasıl yapabilirsin?

Bu berbat maddeyi vücuduna
nasıl enjekte edebililirsin?

Bu seni öldürebilir."

Ama dünyaya yaptığımız şeye bakın.

Atmosfere, okyanuslara ve çevreye

bizi öldüren, dünyayı öldüren

her tür maddeyi enjekte ediyoruz.

Hangi bağımlılık daha büyük?

Petrol bağımlılığı mı yoksa tüketim mi?

Hangisi daha çok zarar veriyor?

Ve kalkıp uyuşturucu
bağımlısını yargılıyoruz

çünkü aslında onun da
bizim gibi olduğunu görüyoruz

ama bu hoşumuza gitmiyor.

Ona şöyle diyoruz
"Sen bizden farklısın, sen bizden kötüsün"

(Alkışlar)

9 Temmuzda, uçakla Sao Paulo

ve Rio de Jenerio'ya giderken
New York Times'ı okuyordum

ve Brezilya ile ilgili bir yazı vardı

ve yazı Nisio Gomes adındaki
bir adamla ilgiliydi,

Amazon'daki Guarani
kabilesinin bir lideriydi

ve geçen Kasım Ayında öldürüldü,
muhtemelen duymuşsunuzdur.

Onu öldürdüler, çünkü o,

Brazilya'daki Yerlilerin vatanı olan

yağmur ormanlarını ele geçiren ve yok eden

büyük çiftçiler ve şirketlere karşı
halkını koruyordu.

Bir Kanadalı olarak, aynı şeyin
orada da yaşandığını söyleyebilirim.

Hastalarım çoğu aslında
İlk Ulus, Yerli insanlar,

Kanada'nın Yerlilerinden
ve ağır bağımlılar.

Nüfustaki yüzdeleri küçük

ama hapishanelerdeki
yüzdeleri çok büyük,

bu insanlar bağımlı,

bu insanlar akıl hastası,

bu insanlar intihar ediyor, neden?

Çünkü toprakları ellerinden alındı,

çünkü nesiller ve nesiller boyunca
öldürüldüler ve suistimal edildiler.

Ama benim sorduğum soru şu:

Tamam, bu Yerli insanların
çektiklerini anlayabiliyorsun

ve bu ızdırabın onları bağımlılıkta
acılarına çare aramaya nasıl ittiğini de

ama ya o suçları işleyen insanlar?

Onların bağımlığı neydi?

Şey, onlar güce bağımlıydı,

onlar servete bağımlıydı,

onlar elde etmeye bağımlıydı.

Kendilerini daha büyük
göstermek istiyorlardı.

Güç bağımlılığını anlamaya çalışırken

tarihteki en güçlü kişilerin
bazılarını inceledim.

Büyük İskender'e baktım,
Napolyon'a baktım, Hitler'e baktım,

Cengiz Han'a baktım,
Stalin'e baktım.

Bütün bu adamlara bakarsanız,
bir şeyler çok ilginç.

Birincisi, güce neden bu kadar
çok ihtiyaçları vardı?

Çok ilginç,

fiziksel olarak hepsi
ufak tefek adamlardı,

benim kadar, hatta daha ufak.

Hepsi de kenar gruplardandı,

hiç biri nüfusun ana kütlesine
mensup değildi.

Stalin bir Gürcüydü, Rus değildi,
Napolyan Korsikalıydı, Fransız değildi,

İskender Makedonyalıydı, Yunan değildi
ve Hitler Avusturyalıydı, Alman değildi.

Yani gerçek bir güvensizlik
ve aşağılık kompleksi.

Ve kendilerini iyi hissetmek için
güce ihtiyaçları vardı,

daha büyük olmalıydılar.

Bu gücü elde etmek için savaş
yapmaya da çok istekliydiler

ve iktidarı sürdürmek için
pek çok insan öldürmeye de.

İktidar hırsı sadece ufak tefek
adamlarda olur demiyorum

ama bu örneklere bakınca
durum ilginç,

çünkü güç, güç bağımlılığı
daima boşluk duygusuyla ilgilidir

ve bu boşluğu
dışarıdan doldurmaya çalışırsın.

Napolyon, St.Helena Adasında
sürgündeyken iktidarı kaybettikten

sonra bile "Gücü çok seviyorum,
iktidarı çok seviyorum" demişti.

Kendini güç olmadan düşünemiyordu.

Dışarıdan güçle beslenmezse
bir benlik duygusu oluşturamıyordu.

Ve böylesi adamları
Buda ve Hz.İsa gibi insanlarla

karşılaştırtıdığınızda çok ilginç.

Yani, Buda ve Hz. İsa'nın
hayatına bakarsanız

her ikisini de şeytan
baştan çıkarmaya çalışmıştır

ve şeytanın teklif ettiği şeylerden
biri dünyevi iktidar ve güçtür

ama ikisi de bunu reddetmiştir.

Peki neden reddettiler?

Reddettiler, çünkü onların
kendi içlerinde güçleri vardı

ve dışarıdan gelecek güce
ihtiyaçları yoktu.

Her ikisi de teklifi reddetti çünkü
insanları yönetmek istemiyorlardı,

insanlara öğretmek istiyorlardı.

İnsanlara misallerle, hoş, latif
sözlerle, bilgelikle öğretmek istiyorlardı

zorla değil,
bu nedenle iktidarı reddettiler.

Ve bu konuda söyledikleri de çok ilginç.

Hz. İsa güç ve hakikatin dışarıda değil,
kendi içinizde olduğunu söylemiştir.

Tanrı'nın Kralllığı içinizdedir demiştir.

Ve Buda ölümünden hemen önce
rahipleri yas tutup ağlarken

ve keder içindelerken

şöyle demiştir
"Benim için yas tutmayın ve bana tapmayın

İçinizdeki feneri bulun ve
kendinizi ışıtın, içinizdeki ışığı bulun."

Bu zor dünyaya ve çevrenin
kaybedilmesine, küresel ısınmaya

ve okyanusların yağmalanmasına bakınca

bunu güç sahibi, iktidardaki
kişilerin düzeltmesini beklemeyelim

çünkü maalesef,
iktidar sahibi insanlar çoğu zaman

dünyadaki en boş insanlardır

ve bizim için bir şeyler yapmayacaklar.

O ışığı kendi İçimizde bulmak zorundayız.

Işığı topluluklarımızda bulmak zorundayız

kendi bilgeliğimiz ve yaratıcılığımızla.

iktidardaki insanların işleri
bizim için düzeltmesini bekleyemeyiz

çünkü bunu asla yapmazlar,
biz onlara yaptırmadıkça.

İnsan doğasının rekabetçi olduğu söylenir
ve insan doğasının saldırgan olduğu

ve insan doğasının bencil olduğu.

Tam tersi doğrudur,
insan doğası gerçekte iş birliğini sever

insan doğası gerçekte cömerttir,
insan doğası gerçekte toplumu düşünür.

Bu konferansta bilgiyi paylaşan
insanlar görüyoruz

insanlar bilgi alıyor ve
daha iyi bir dünya için kararlılar,

bu insanın gerçek doğasıdır.

Size söyleyeceğim söz;

eğer içindeki ışığı bulursan,
eğer gerçek doğanı bulursan

o zaman kendine daha nazik

ve doğaya da daha nazik davranırsın.

Teşekkür ederim.

(Tezahürat) (Alkışlar)