Εμπρός, φτιάξτε καινούργιες λέξεις!

Σ' αυτή τη διασκεδαστική, σύντομη ομιλία από το TEDYouth, η λεξικογράφος Έριν ΜακΚίν ενθαρρύνει -μάλλον εμψυχώνει- το ακροατήριό της να δημιουργήσουν νέες λέξεις, όταν οι υπάρχουσες δεν καλύπτουν το νόημα. Δίνει έξι τρόπους για να φτιάχνουμε νέες λέξεις στα Αγγλικά, από τη σύνθεση έως τη «ρηματοποίηση», ώστε να βελτιώσουμε τη γλώσσα να εκφράζει αυτό που εννοούμε, και να δημιουργηθούν περισσότεροι τρόποι να καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον.

Είμαι λεξικογράφος.

Φτιάχνω λεξικά.

Και η δουλειά μου ως λεξικογράφος

είναι να βάλω όσες περισσότερες λέξεις
μπορώ στο λεξικό.

Δεν αποφασίζω εγώ τι είναι λέξη -
αυτό είναι δική σας δουλειά.

Όλοι όσοι μιλούν Αγγλικά
αποφασίζουν μαζί

τι είναι λέξη και τι δεν είναι.

Κάθε γλώσσα είναι μια ομάδα ανθρώπων
που συμφωνούν να αλληλοκαταλαβαίνονται.

Όταν μερικές φορές οι άνθρωποι διαφωνούν
αν μια λέξη είναι σωστή ή όχι,

δεν έχουν κάποιο σοβαρό λόγο.

Έτσι λένε κάτι όπως,
«Έτσι λέει η γραμματική!»

(Γέλια)

Δεν δίνω μεγάλη σημασία στη γραμματική,
αλλά μην το μαρτυρήσετε.

Στην πράξη,
υπάρχουν δύο είδη γραμματικής.

Υπάρχει το είδος γραμματικής
που ζει μέσα στο μυαλό σου,

και αν είσαι φυσικός ομιλητής της γλώσσας

ή καλός ομιλητής της γλώσσας,

είναι οι ενστικτώδεις κανόνες που τηρείς,
όταν μιλάς αυτή την γλώσσα.

Είναι αυτό που μαθαίνεις,
όταν μαθαίνεις τη γλώσσα ως παιδί.

Ορίστε ένα παράδειγμα:

Αυτό είναι ένα «wug», σωστά;

Ένα «wug».

Να κι άλλο ένα.

Τώρα είναι δύο.

Είναι δύο...

Ακροατήριο: Wugs.

Έριν ΜακΚίν: Ακριβώς! Ξέρετε να φτιάχνετε
τον πληθυντικό του «wug».

Ο κανόνας ζει στο μυαλό σας.

Δεν χρειάστηκε να τον διδαχθείτε,
απλώς τον καταλαβαίνετε.

Είναι ένα πείραμα που έγινε από καθηγήτρια
του [Πανεπιστημίου της Βοστώνης]

ονόματι Τζιν Μπέρκο Γκλίσον το 1958.

Πολύ καιρό το συζητάμε.

Αυτοί οι φυσικοί κανόνες
που υπάρχουν στο μυαλό σας,

δεν είναι σαν τους κανόνες κυκλοφορίας,
μοιάζουν περισσότερο με νόμους της φύσης.

Κανείς δεν χρειάζεται να σου υπενθυμίσει
έναν φυσικό νόμο, σωστά;

Όταν φεύγετε το πρωί,
η μαμά σας δεν σας λέει,

«Γλυκό μου, θα κάνει κρύο,
πάρε μπλούζα με κουκούλα,

και μην ξεχνάς να υπακούς
στο νόμο της βαρύτητας».

Κανείς δεν το λέει.

Βέβαια υπάρχουν κανόνες που αφορούν
περισσότερο τους τρόπους παρά τη φύση.

Μπορείτε να θεωρήσετε τη λέξη
σαν ένα καπέλο.

Εφόσον μάθεις τη χρήση του καπέλου

δεν χρειάζεται να σου πουν,
«Μην φοράς το καπέλο στο πόδι».

Μπορεί να χρειαστεί να σου πουν,
«Φοράμε καπέλο σε κλειστό χώρο;

Ποιος φοράει συνήθως καπέλο;

Τι είδους καπέλα μπορείς να φορέσεις;»

Αυτά είναι σαν το δεύτερο είδος
της γραμματικής

που οι γλωσσολόγοι αποκαλούν χρήση,
σε αντιδιαστολή με τη γραμματική.

Μερικές φορές χρησιμοποιούμε αυτό
το κανονοκεντρικό είδος γραμματικής

για να αποθαρρύνουμε τον κόσμο
από τη λεξιπλασία.

Νομίζω ότι είναι τουλάχιστον ανόητο.

Για παράδειγμα, οι άνθρωποι πάντα λένε

«Γίνε δημιουργικός, φτιάξε νέα μουσική,
τέχνη, εφευρέσεις, επιστήμη, τεχνολογία»

Στο θέμα όμως των λέξεων λένε,

«Μη! Όχι. Τέρμα η δημιουργικότητα,
φιγουρατζήδες. Χαλαρώστε.»

(Γέλια)

Εμένα δεν μου φαίνεται λογικό.

Οι λέξεις είναι θαυμάσιες.
Θέλουμε περισσότερες.

Θέλω να φτιάξετε όσο πιο πολλές μπορείτε.

Και θα σας πω έξι τρόπους για
να φτιάξετε νέες λέξεις στα Αγγλικά.

Ο πρώτος τρόπος είναι ο ευκολότερος.

Βασικά, κλέψτε τις από άλλες γλώσσες.

[«Πηγαίνετε να κλέψετε άλλους ανθρώπους»]
(Γέλια)

Οι γλωσσολόγοι το λένε δάνειο,

αλλά αφού ποτέ δεν τις επιστρέφουμε,
θα πρέπει να είμαι ειλικρινής

και να το πω κλέψιμο.

Συνήθως παίρνουμε λέξεις για ωραία
πράγματα, όπως τα νόστιμα φαγητά.

Πήραμε το «κουμκουάτ» από τα Κινεζικά
και το «καραμέλα» από τα Γαλλικά.

Παίρνουμε λέξεις για εντυπωσιακά
πράγματα, όπως το «νίντζα».

Αυτό ήρθε από τα Γιαπωνέζικα,

που είναι εντυπωσιακό,
επειδή δύσκολα κλέβεις από έναν νίντζα.

(Γέλια)

Ένας άλλος τρόπος
για να φτιάξεις λέξεις στα Αγγλικά

είναι συμπυκνώνοντας
δύο άλλες αγγλικές λέξεις.

Αυτό λέγεται σύνθεση.

Οι αγγλικές λέξεις είναι σαν τα Lego:

Με αρκετή δύναμη,
μπορείς να ενώσεις δύο κομμάτια.

(Γέλια)

Το κάνουμε συνέχεια στα Αγγλικά:

Λέξεις όπως «heartbroken», «bookworm»,
«sandcastle», είναι όλες σύνθετες.

Εμπρός, φτιάξτε λέξεις σαν το «duckface»
απλώς μην κάνετε ντάκφεϊς.

(Γέλια)

Ένας άλλος τρόπος να φτιάξεις λέξεις
στα Αγγλικά μοιάζει με τη σύνθεση,

αλλά τώρα συμπιέζουμε τις λέξεις τόσο πολύ

που κάποια κομμάτια φεύγουν.

Είναι λοιπόν ανάμιξη λέξεων,

Όπως το «brunch» είναι ανάμιξη
του «breakfast» και του «lunch».

Το «motel» είναι ανάμιξη του «motor»
και του «hotel».

Ποιος εδώ ήξερε ότι το «motel»
ήταν λέξη από ανάμιξη;

Ναι, είναι τόσο παλιά λέξη στα Αγγλικά

που πολλοί δεν ξέρουν
ότι λείπουν κομμάτια.

Το «edutainment» είναι ανάμιξη
του «education» και του «entertainment».

Και φυσικά το «electrocute» είναι ανάμιξη
του «electric» και του «execute».

(Γέλια)

Μπορείτε επίσης να φτιάξετε λέξεις
αλλάζοντας τη λειτουργία τους.

Αυτό λέγεται λειτουργική αλλαγή.

Παίρνεις μια λέξη
που είναι ένα μέρος του λόγου,

και την κάνεις
διαφορετικό μέρος του λόγου.

Εντάξει, ποιος ήξερε ότι το «friend»
δεν ήταν πάντα ρήμα;

Ήταν ουσιαστικό
μέχρι που το κάναμε ρήμα.

Σχεδόν κάθε λέξη στα Αγγλικά
μπορεί να γίνει ρήμα.

Μπορείς να πάρεις επίθετα
και να τα κάνεις ουσιαστικά.

Το «commercial» ήταν επίθετο
και τώρα είναι ουσιαστικό.

Και φυσικά μπορείς
να «green» (πρασινίσεις) κάτι.

Άλλος τρόπος να φτιάξεις αγγλικές λέξεις
είναι ο ανάστροφος σχηματισμός.

Μπορείς να πάρεις μια λέξη
και να την ζουπήξεις λιγάκι.

Στα Αγγλικά η λέξη «editor» (διορθωτής)
προϋπήρχε της λέξης «edit» (διορθώνω).

Το «edit» προήλθε από το «editor».

Κάποιες φορές αυτές οι αναστροφές
ακούγονται λίγο χαζές:

Όπως τα ρήματα «bulldoze»,
«butle» και «burgle».

(Γέλια)

Ένας άλλος τρόπος να φτιάξουμε λέξεις

είναι να πάρουμε τα αρχικά
και να τα στριμώξουμε σε μια λέξη.

Η National Aeronautics and Space
Administration γίνεται NASA.

Και φυσικά μπορείς
να το εφαρμόσεις στα πάντα, OMG!

Δεν έχει σημασία
πόσο ανόητες ακούγονται οι νέες λέξεις.

Είναι μια χαρά λέξεις για τη γλώσσα.

Το «absquatulate»
είναι μια χαρά λέξη.

Το «mugwump» επίσης.

Δεν είναι απαραίτητο να είναι εύηχες
οι λέξεις, μπορεί να ηχούν και αστεία.

Γιατί να φτιάχνετε λέξεις;

Θα πρέπει να φτιάχνετε λέξεις
γιατί κάθε λέξη

είναι μια ευκαιρία να εκφράσετε μια ιδέα
και να μεταφέρετε το νόημά σας.

Και οι νέες λέξεις
τραβούν την προσοχή του κόσμου.

Κάνουν τους ανθρώπους να εστιάζουν
σε όσα λέτε

και έχετε μεγαλύτερη πιθανότητα
να περάσετε το μήνυμά σας.

Σήμερα πολλοί είπαν εδώ στη σκηνή,

«Στο μέλλον μπορείτε να κάνετε αυτό,

να βοηθήσετε εκεί, να βοηθήσετε
να εξερευνήσουμε, να εφεύρουμε».

Μπορείτε να φτιάξετε μια νέα λέξη τώρα.

Τα Αγγλικά δεν έχουν όριο ηλικίας.

Εμπρός,
αρχίστε να φτιάχνετε λέξεις σήμερα,

στείλτε τις σε μένα κι εγώ θα τις αναρτήσω
στο διαδικτυακό μου λεξικό, το Wordnik.

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)