Mevsimlerin varoluş sebepleri - Rebecca Kaplan

Tüm dersi görüntülemek için tıklayın: http://ed.ted.com/lessons/reasons-for-the-seasons-rebecca-kaplan

Neden bazı bölgeler tüm gün sıcağı yaşarken ötekiler dondurucu sıcaklıkla ve karla cebelleşiyorlar? Neden mevsimler iki yarım kürede zıt durumda? Rebecca Kaplan, Dünyanın uydusunun Güneş'in çevresindeki şeklinin ve Dünyanın güneş eksenindeki eğikliğinin, her bir bölgenin aldığı Güneş ışığının miktarını nasıl etkilediğini açıklıyor.

Ders: Rebecca Kaplan, animasyon: Marc Christoforidis.

Ben çocukken,

mevsimlerden anladığım şey

Aralık ve Ocak aylarının çok soğuk

ve karlı olduğu

Nisan'da ve Mayıs'ta
çiçeklerin ortaya çıktığı,

Temmuz'un ve Ağustos'un
sıcak ve güneşli olduğu,

Eylül'de ve Ekim'de ise
değişken renkteki yaprakların olduğuydu.

Bu, dünyanın çalışma sistemiydi

ve sihirliydi.

Eğer o günlerde,

Dünya nüfusunun üçte birinin

hiç kar görmediğini

ya da 4 Temmuz'un bir sahil günü
olmadığını bana söyleseydiniz

delirmiş olduğunuzu düşünürdüm.

Fakat gerçekte, dört farklı
mevsimdeki mevsimsel değişiklik

sadece gezegendeki
iki bölgede meydana gelir.

Bu iki bölgede bile

mevsimler birbirine ters haldedir.

Ama neden?

Birçok insan

Johannes Kepler adındaki astronomu

ve gezegen yörüngelerinin
eliptik şekilde olduğunu,

böylece Güneş'in, yörünge merkezinde
yer almadığını ispat ettiğini duymuştur.

Yüzlerce yıl önce

bunu keşfetmesi çok önemliydi.

Onun keşfi, gezegen yörünge
ölçümleriyle ilgili

astronomların yaşadıkları

birçok matematiksel problemi çözdü.

Yörüngemizin kusursuz bir daire
olmadığı doğru olsa da,

bilim kitaplarındaki, televizyondaki

ve filmlerdeki resimler

yörüngemizin uzatılmış olduğuna dair

abartılı bir izlenim veriyor.

Aslında, Dünya'nın yörüngesi
neredeyse kusursuz bir daire.

Yine de, Dünya'nın yörüngesi
teknik olarak bir elips olduğundan -

öyle görünmese de

ve Güneş tam olarak merkezde olmasa da -

bu, Güneş'e olan uzaklığımızın

yıl boyunca değiştiği anlamına geliyor.

İşte bu!

Yani, Dünya Güneş'ten uzaklaştığında,
kış oluyor!

Hayır, çok hızlı değil.

Aslında Dünya Ocak ayında,

Güneş'e 5 milyon kilometre
uzaklıkta olduğu

Temmuz ayından daha yakın mesafede.

Kuzeyde yaşayan bizler için Ocak ayı,

yılın en soğuk mevsiminin tam ortasında.

Hâlâ ikna olmadınız mı?

Şuna ne dersiniz:

Yaz ve kış, gezegenimizin yüzeyinde

aynı anda oluşurlar.

Connecticut'ta kış iken,

Yeni Zelanda'da yazdır.

Peki, sebebi Güneş'e olan uzaklık değilse

başka ne olabilir?

Şunu da bilmeliyiz ki,

Dünya dik bir biçimde durmuyor.

Aslında eğik biçimde.

Dünya'nın bu eksen eğikliği,

mevsimlerin başlıca var oluş
sebeplerinden biri.

Dünya bir eksen üzerinde döner

ve bu eksen 23.5 derece dikeyden eğiktir.

Aynı zamanda, Dünya Güneş'in
etrafında döner

ve bunu uzayda daima aynı yönü
gösteren eksen yoluyla yapar.

Eğimin yanında,

kendi etrafındaki
ve Güneş'in etrafındaki dönüşü

bir bölgenin yıl içindeki

gün ışığı saatlerinin miktarını belirler

ve yazın daha çok ışık alırken

kışın daha az ışık alır.

Güneş Dünyaya ışık verdiğinde,
Dünya ısınır.

Güneş battıktan sonra, Dünya soğur.

Yani, yaz mevsiminde,

Hartford, Connecticut gibi

ekvatorun 40 derece kuzeyinde
bulunan herhangi bir yer

her gün 15 saat gün ışığı alırken

9 saat de karanlıkta kalır.

Dünya, daha çabuk soğurken
ısınması daha çok zaman alır.

Bu her gün meydana gelir,

yani tam bir ısınma tesiri vardır.

Bu olayı daha sonrası için hatırlayın!

Kışta tam tersi meydana gelir.

Isınma süresine nazaran,

soğuma süresinde
çok daha fazla süre vardır

ve bu durum her gün
soğutma tesiriyle sonuçlanır.

İlginç olan şey ise,

kuzeye çıktıkça
yazdaki gün ışığı saati artar.

Juneau, Alaska aynı yaz gününde
19 saat gün ışı alırken

Tallahassee, Florida
yaklaşık 14 saat alır.

Aslında, Kuzey kutbundaki yaz mevsiminde

Güneş hiç batmaz.

Peki, bunların hepsi
gün ışığı hakkında, anladım!

Aslında öyle değil, bu bulmacanın
önemli olan başka bir parçası da var.

Gün ışı saatleri,

ortalama sıcaklığı belirleyen
tek şey olsaydı

Kuzey Kutbu, kuzeyde yaz iken

Dünyadaki en sıcak yer olmazdı

çünkü Kuzey Kutbu, yaz gün dönümünü

kuşatan aylarda 24 saat ışık alır.

Fakat orası Kuzey Kutbu.

Suda hâlâ buz adaları,

yerde de kar var.

Peki, neler oluyor?

Dünya bir küre,

bu nedenle bir bölgenin aldığı
Güneş enerjisi miktarı,

Güneş'in gökyüzünde ne kadar
yüksekte olduğuna bağlıdır,

bu da -bildiğiniz gibi- gün içindeki

gün doğumu ve gün batımı
aralığında değişir.

Fakat maksimum yükseklik de
en fazla Güneş yüksekliği

ve yaz gün dönümündeki öğle vaktinde
yılın en yüksek seviyesiyle

yaz ayları boyunca yıl içinde değişir,

bu gün dönümü de
kuzey yarım kürede 21 Haziran,

güney yarım kürede 21 Aralık’tır.

Bunun nedeni,

kuzey yarım kürenin dünya döndükçe

kış mevsiminde Güneş'ten
uzaklaşıp eğilmesiyle,

yaz mevsiminde de Güneş'e doğru
eğilmesiyle sonuçlanmasıdır,

bu da Güneş'in tepede
daha doğrudan

ve daha uzun süre boyunca
kalmasını sağlar.

Yaz mevsiminde artan
gün ışığı saatlerini hatırladınız mı?

Güneş gökyüzünde yükseldikçe

kilometrekare başına Güneş enerjisi artar.

Yani, Güneş belli bir açıdayken,

Aydınlık bölgelerin

her bir karesine verilen
enerji miktarı daha azdır.

Bu yüzden, Kuzey Kutbu ısınmak için

24 saat gün ışığı alsa da,

almış olduğu Güneş ışığı oldukça yayılır

ve uzak güneydeki bir yerden
daha az enerji verir,

Güneş güneyde daha yüksektedir

çünkü güney bölgeler
Güneş'e doğru daha çok eğiktir.

Ayrıca, Kuzey Kutbunun
telafi seçenekleri fazladır.

Hiç Güneş ışığı olmadan

6 ay boyunca aralıksız soğur.

Yani, mevsimler değiştikçe

siz nerede olursanız olun,

sadece her bir yeni mevsimin
güzelliğine değil,

onların size getirdiği

muazzam karmaşıklığa da
minnettar olabilirsiniz.