As túas palabras poderían predicir a túa futura saúde mental

Pode a forma en que falas e escribes hoxe predicir o teu estado mental futuro? Incluso o comezo dunha psicose? Nesta fascinante charla, o neurocientífico Mariano Sigman reflexiona acerca da Grecia clásica e as orixes da introspección para investigar como as nosas palabras amosan a nosa vida interior e explica con detalle un algoritmo de mapeamento de palabras que podería predicir o desenvolvemento da esquizofrenia. "Poderíamos ver no futuro unha forma diferente de saúde mental," di Sigman, "baseada na análise obxectiva, cuantitativa e automatizada das palabras que escribimos, das palabras que pronunciamos."

Existen rexistros históricos
que nos permiten saber

como vestían os antigos gregos,

como vivían,

como loitaban...

mais, como pensaban?

Unha idea natural é que os aspectos máis
profundos do pensamento humano

--a nosa capacidade para imaxinar,

para sermos conscientes,

para soñar--

foron sempre os mesmos.

Outra posibilidade

é que as transformacións sociais
que deran forma á nosa cultura

puideran cambiar tamén as columnas
estruturais do pensamento humano.

Pode que todos teñamos opinións
diferentes sobre isto.

Realmente, trátase
dun vello debate filosófico.

No entanto, pode abordarse
esta pregunta desde a ciencia?

Gustaríame propoñer que,

do mesmo xeito que recreamos o
aspecto das antigas cidades gregas

a partir duns cantos ladrillos,

vexamos os escritos dunha cultura
como os rexistros arqueolóxicos,

os fósiles do pensamento humano.

E, de feito,

facendo algún tipo de análise psicolóxica

dalgúns dos libros máis antigos
da cultura humana,

Julian Jaynes suxeriu nos 70
unha hipótese tan arriscada como radical:

que hai só 3.000 anos,

os humanos eran
o que hoxe chamaríamos esquizofrénicos.

E fixo esta afirmación

baseándose en que os primeiros humanos
descritos neses libros

comportábanse de xeito sistemático

nas diferentes tradicións
e lugares do mundo,

como se escoitasen e obedecesen voces

que eles crían que procedían dos Deuses,

ou das musas...

e que hoxe chamariamos alucinacións.

E só máis tarde, co paso do tempo,

comezaron a recoñecer
que eles mesmos eran os creadores,

os donos daquelas voces interiores.

E a partir disto, gañaron introspección:

a capacidade de pensar
sobre os propios pensamentos.

Así que a teoría de Jaynes
é que a consciencia,

polo menos da forma
en que a percibimos hoxe,

sentindo que somos pilotos
na nosa propia existencia,

é un avance cultural bastante recente.

E esta teoría é formidable,

mais ten un problema obvio

que é o feito de estar construída
sobre uns poucos exemplos moi específicos.

De xeito que a pregunta é se a teoría

de que a introspección desenvolvida
na historia humana hai só 3.000 anos

se pode examinar desde un punto de vista
cuantitativo e obxectivo.

E o problema de como abordar
isto é bastante obvio.

Non é coma se Platón se erguese
un día e logo escribise.

"Ola, son Platón,

e desde hoxe, teño unha conciencia
completamente introspectiva."

(Risas)

E isto, en verdade, dinos
cal é a esencia do problema.

Temos que atopar a emerxencia
dun concepto que nunca foi dito.

A palabra "introspección"
non aparece nin unha soa vez

nos libros que queremos analizar.

Así que a nosa forma de resolvelo
foi construír o espazo das palabras.

Este é un gran espazo
que contén todas as palabras

dispostas de modo
que a distancia entre dúas delas

é indicativa do estreitamente
relacionadas que están.

Por exemplo,

un espera que as palabras
"can" e "gato" estean moi próximas,

e que "pomelo" e "logaritmo"
estean moi separadas.

E isto débese cumprir para cada
par de palabras dentro do espazo.

E podemos construír o espazo das palabras
de diferentes maneiras.

Unha é preguntándolles aos expertos,

un pouco como facemos cos dicionarios.

Outra posibilidade

é seguir a simple suposición de que
cando dúas palabras están relacionadas

tenden a aparecer nas mesmas frases,

nos mesmos parágrafos,

nos mesmos documentos,

máis veces das que se esperaría
por simple casualidade.

E esta sinxela hipótese,

este simple método,

cunha serie de trucos computacionais

relacionados co feito

de que este é un espazo complexo
e de gran dimensión,

resultou ser moi efectivo.

E para darvos unha mostra
do ben que funciona,

este é o resultado conseguido cando
analizamos algunhas palabras familiares.

Podedes ver primeiro

que as palabras se organizan
automaticamente en campos semánticos.

Velaí as froitas, as partes do corpo,

as partes do ordenador,
os termos científicos...

O algoritmo tamén identifica
que organizamos conceptos en xerarquías.

Por exemplo,

podedes ver que os termos científicos
se distribúen en dúas subcategorías

de termos astronómicos e físicos.

E logo temos cousas moi sutís.

Por exemplo, a palabra astronomía,

que parece ter unha disposición estraña,

está exactamente onde debería,

entre o que é,

unha ciencia real,

e entre o que describe,

os termos astronómicos.

E poderiamos seguir e seguir con isto.

En verdade, se ollades para isto un anaco,

e unides traxectorias aleatoriamente,

veredes que se parece
un pouco a facer poesía.

Pasa isto porque, dalgún xeito,

camiñar por este espazo
é como camiñar pola mente.

E por último,

este algoritmo tamén identifica
cales son as nosas intuicións,

sobre que palabras deberían ir primeiro
ao campo da introspección.

Así, por exemplo,

palabras como "eu," "culpa,"
"razón," "emoción,"

están moi preto de "introspección,"

mentres que outras,

como "vermello," "fútbol,"
"candea," "plátano"

están moi lonxe.

E unha vez que construímos o espazo,

a pregunta sobre a historia
da introspección,

ou sobre a historia de calquera concepto

que antes parecía abstracta e
dalgún xeito difusa,

vólvese concreta,

é abordable desde a ciencia cuantitativa.

Todo o que temos que facer é
coller os libros,

dixitalizalos,

e tomar este fluxo de palabras
como unha traxectoria,

proxectándoo no espazo,

e logo preguntármonos se esta traxectoria
pasa un tempo significativo

circulando preto do concepto
de introspección.

E con isto,

poderiamos analizar
a historia da introspección

na tradición da antiga Grecia,

da cal temos o mellor rexistro
escrito dispoñible.

Así que o que fixemos foi
coller todos os libros,

ordenámolos cronoloxicamente,

e de cada libro collemos as palabras

e proxectámolas no espazo,

logo miramos o cerca
que cada palabra estaba da introspección,

e fixemos unha media.

Despois preguntámonos se,
a medida que pasaba o tempo,

eses libros se achegaban máis e máis

ao concepto da introspección.

E isto é exactamente o que sucede
na tradición da Grecia antiga.

Pódese ver que, dentro dos libros
máis antigos na tradición homérica

hai unha pequena aproximación
á introspección.

Pero uns catro séculos antes de Cristo,

comeza a despegar rapidamente
ata case quintuplicarse

a aproximación paulatina dos libros

ao concepto de introspección.

E algo bo disto

é que agora podémonos preguntar

se isto tamén é certo nunha tradición
diferente e independente.

Así que empregamos esta mesma análise
na tradición xudeocristiá,

e obtivemos virtualmente o mesmo patrón.

De novo, un pequeno aumento nos libros
máis antigos do Antigo Testamento,

e logo un aumento moito máis rápido

nos libros do Novo Testamento.

E logo chegamos ó cumio da introspección

n’as “Confesións de Santo Agostiño”,

uns catrocentos anos despois de Cristo.

E isto foi moi importante,

porque Santo Agostiño
foi recoñecido por eruditos,

filólogos, historiadores,

como un dos fundadores da instrospección.

En verdade, algúns considérano
o pai da psicoloxía moderna.

Así que o noso algoritmo,

que ten a virtude de ser cuantitativo,

de ser obxectivo,

e, por suposto, sumamente veloz

--opera nunha fracción de segundo--

pode captar algunhas
das conclusións máis importantes

desta longa tradición de investigación.

E isto é dalgún xeito
unha das belezas da ciencia,

que é que agora esta idea pode trasladarse

e estenderse a moitos dominios distintos.

Así que do mesmo xeito que preguntamos
sobre o pasado da percepción humana,

quizais a pregunta máis complicada
que podemos formularnos

é se isto pode contarnos algo
sobre o futuro da nosa propia consciencia.

Dito de forma máis precisa,

se as palabras que pronunciamos hoxe

poden dicir algo sobre onde estarán
as nosas mentes nuns cantos días,

nuns cantos meses

ou nuns cantos anos.

E da mesma forma en que moitos de nós
levamos sensores

que nos miden o ritmo cardíaco,

a respiración,

os xenes,

coa esperanza de que poida axudarnos
a previr enfermidades,

podemos preguntarnos se monitorizando
e analizando as palabras que dicimos,

chiamos, enviamos por correo, escribimos,

estas poden indicar antes de tempo
se algo vai ir mal nas nosas mentes.

E canda Guillermo Cecchi,

o meu irmán nesta aventura,

fixémonos cargo desta tarefa.

E fixémolo analizando
o discurso gravado de 34 mozos

que tiñan un alto risco
de desenvolver esquizofrenia.

O que fixemos foi medir
o discurso no día un,

e logo preguntarnos se as propiedades
dese discurso poderían predicir,

nun intervalo de case tres anos,

o futuro desenvolvemento da psicose.

Pero malia as nosas expectativas,

acadamos un fracaso tras outro.

Non había información
suficiente na semántica

coma para predicir
a futura organización da mente.

Era boa dabondo

para distinguir entre un grupo
de esquizofrénicos e un grupo de control,

como fixeramos cos textos antigos,

mais non para predicir
o inicio dunha psicose.

Porén, decatámonos

de que quizais o máis importante
non era o que estaban a dicir,

senón como o dicían.

Máis especificamente,

non se trataba do campo semántico
ao que pertencían as palabras,

senón do lonxe e rápido que saltaban

dun campo semántico a outro.

Así que elaboramos esta medida,

denominada "coherencia semántica",

que basicamente mide a persistencia
da fala dentro dun tema semántico,

nunha categoría semántica.

E resultou que neste grupo de 34 persoas,

o algoritmo baseado
na coherencia semántica puido predicir,

cunha precisión do 100 por cento,

quen desenvolvería psicose e quen non.

E isto foi algo que non se puido conseguir

--nin por aproximación--

con ningunha
das medidas clínicas existentes.

E recordo vividamente,
mentres traballaba nisto,

estaba eu sentado diante do ordenador

e vin uns cantos chíos de Polo

--Polo fora o meu primeiro estudante
en Bos Aires,

e naquel momento
estaba a vivir en Nova York

E había algo nos seus chíos

--non era quen de dicir o que,
non había nada explícito--

pero tiven un forte presentimento,

unha forte intuición,
de que algo non ía ben.

Así que collín o teléfono e chameino,

e era certo, non se sentía ben.

E este simple feito,

este ler entre liñas,

este sentir, a través das palabras,
os seus sentimentos,

foi unha forma de axudar
sinxela, pero moi efectiva.

O que vos digo hoxe

é que estamos preto de comprender

como converter esta intuición
que todos temos,

que todos compartimos,

nun algoritmo.

E, ao facelo,

poderiamos ver no futuro
unha forma moi diferente de saúde mental,

baseada nunha análise obxectiva,
cuantitativa e automatizada

das palabras que escribimos,

das palabras que dicimos.

Grazas.

(Aplausos)