-
(nhạc mở đầu)
-
Chào các bạn! Tôi là Laurie Santos
-
Tôi dạy tâm lý học tại Đại học Yale, và hôm nay
-
Tôi muốn thảo luận với bạn về định kiến
-
Bài giảng này là một phần của loạt bài về
định kiến trong nhận thức.
-
Hãy tưởng tượng bạn đang thăm
công viên Grand Canyon, và bạn quyết định
-
và bạn quyết định đi bộ trên cầu vượt
là một cây cầu lớn bằng kính
-
lơ lửng trên mặt sông Colorado dữ dội
-
Bây giờ hãy tưởng tượng
bạn đi ra giữa cây cầu vượt và nhìn xuống.
-
Bạn nhìn thấy chân mình trên lớp kính
trong suốt ở độ cao khoảng 1.219 mét
-
Bạn nghĩ bạn sẽ cảm thấy như nào?
-
Nếu bạn giống hầu hết mọi người
thì bạn sẽ cảm thấy khá sợ hãi
-
Tim đập mạnh hơn
lòng bàn tay ra mồ hôi,
-
có lẽ bạn còn bám chặt hơn vào rào chắn
-
Nhưng thực ra bạn cảm thấy
việc sợ hãi này khá kỳ lạ
-
Nhìn chung, chiếc Cầu vượt này an toàn tuyệt đối
-
Cây cầu được bắt vít cố định
bằng hàng trăm dầm thép
-
Cầu này cũng khỏe như những cây cầu
có sàn không trong suốt,
-
và thậm chí còn khỏe hơn
-
nếu nó chỉ cao 121 mét, hay 12 mét
hay thậm chí là 1,2 mét so với mặt nước
-
Về cơ bản thì cây cầu này
vững như các cây cầu bạn đã đi qua
-
Bạn cũng có rất nhiều dữ liệu cho thấy
mức độ an toàn của cây cầu này
-
Mỗi năm có hàng nghìn khách
đi qua cầu vượt này,
-
và chưa một ai trong số họ
bị ngã xuống cả
-
Nó còn an toàn hơn đi qua đường
hay lái ô tô,
-
hoặc thậm chí đứng trên một ban công bình thường.
-
Nhưng sao bạn lại sợ đến vậy?
-
Điều gì đang diễn ra vậy?
-
Việc bạn tin rằng cây cầu vượt này
tuyệt đối an toàn
-
không thống nhất với cảm giác rằng
bạn có thể chết
-
cho thấy sức mạnh của những gì
được gọi là "định kiến"
-
Định kiến là thái độ có dạng như niềm tin
mang tính thói quen hoặc vô ý thức
-
Đó là cách mà chúng ta phản ứng theo bản năng
với những thứ ta thích hoặc,
-
không thích theo bản năng, kể cả là những thứ
rất quen thuộc
-
Thuật ngữ "Định kiến"
do nhà triết học Tamar Gendler đưa ra
-
Bà quyết định dùng từ "định kiến"
-
bởi vì định kiến khá giống với niềm tin
nhưng khác ở chỗ định kiến mang cảm tính, liên tưởng,
-
vô ý thức và phi lý
-
Do đó bà gọi là "định kiến"
-
Khi bạn đứng trên cây cầu vượt đó,
bạn tin rằng mình được an toàn tuyệt đối
-
Nếu không bạn đã không bước lên đó
-
Nhưng bạn cũng đồng thời tin rằng
-
bạn có nguy cơ rơi xuống
vì thế lòng bàn tay mới toát mồ hôi
-
Và đó là điều thú vị về định kiến
-
Người ta không cần phải nghĩ về
những gì ta thực sự tin là đúng,
-
giống như thực tế là bạn sẽ
tuyệt đối an toàn khi đi trên cầu vượt
-
Vấn đề là thâm chí khi chúng ta nhận ra rằng
-
định kiến không phản ánh thực tế
rằng chúng không khớp với những gì
-
ta tin là đúng, rằng chúng
-
hoàn toàn bất hợp lý
thì định kiến của chúng ta cũng không tiêu tan
-
Dù sao thì chúng vẫn hiển hiện khắp nơi và
lèo lái rất nhiều hành vi của ta
-
Chính sự gắn kết này của định kiến
khiến chúng rất lạ kỳ
-
Đó là lý do khiến ta sợ hãi các bộ phim kinh dị
như Hàm cá mập,
-
ngay cả khi ta biết rằng con cá mập trong phim
chỉ là một mớ nhựa
-
Và nhà tâm lý Paul Rozin đã xuất sắc chỉ ra rằng
đó là lý do
-
chúng ta sẽ không muốn ăn một mẩu
sô cô la ngon lành có hình như thế này.
-
Và nhà khoa học về nhận thức
Fiery Cushman đã chỉ ra rằng
-
tại sao bạn không thích
dùng búa để làm điều này,
-
ngay cả khi bạn biết rằng
bàn tay chỉ là nhựa
-
Nhưng định kiến cũng tồn tại
trong các tình huống nghiêm trọng hơn
-
Nếu bạn đã sống trong một xã hội được hình thành
trên những di sản về phân biệt chủng tộc,
-
bạn có thể tin rằng người Mỹ gốc Phi và
người da trắng đều bình đẳng,
-
nhưng định kiến của bạn có thể phản ánh toàn bộ
những định kiến ngầm về từng chủng loại
-
Nếu bạn đã sống trong một xã hội nơi nam giới
có khuynh hướng trở thành bác sĩ và
-
nữ giới có khuynh hướng trở thành hộ lý
thì bạn có thể tin rằng trong lĩnh vực khoa học
-
nữ giới cũng giỏi như nam giới
nhưng thành kiến của bạn có thể khác
-
Và gần đây, nhiều nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng
-
những thành kiến sai lệch
có thể đóng vai trò lớn hơn
-
trong các quyết định tuyển dụng
hơn bạn tưởng
-
Thế nên lần sau đừng ngần ngại
chạm vào một con nhện nhựa,
-
hay khóc vì một bộ phim buồn nhưng không có thật,
hoặc thậm chí nhận ra chúng thì
-
bạn sẽ biết rằng những thành kiến đầy
sức mạnh của bạn đang thể hiện ra đấy
