(nhạc mở đầu)
Chào các bạn! Tôi là Laurie Santos
Tôi dạy tâm lý học tại Đại học Yale, và hôm nay
Tôi muốn thảo luận với bạn về định kiến
Bài giảng này là một phần của loạt bài về
định kiến trong nhận thức.
Hãy tưởng tượng bạn đang thăm
công viên Grand Canyon, và bạn quyết định
và bạn quyết định đi bộ trên cầu vượt
là một cây cầu lớn bằng kính
lơ lửng trên mặt sông Colorado dữ dội
Bây giờ hãy tưởng tượng
bạn đi ra giữa cây cầu vượt và nhìn xuống.
Bạn nhìn thấy chân mình trên lớp kính
trong suốt ở độ cao khoảng 1.219 mét
Bạn nghĩ bạn sẽ cảm thấy như nào?
Nếu bạn giống hầu hết mọi người
thì bạn sẽ cảm thấy khá sợ hãi
Tim đập mạnh hơn
lòng bàn tay ra mồ hôi,
có lẽ bạn còn bám chặt hơn vào rào chắn
Nhưng thực ra bạn cảm thấy
việc sợ hãi này khá kỳ lạ
Nhìn chung, chiếc Cầu vượt này an toàn tuyệt đối
Cây cầu được bắt vít cố định
bằng hàng trăm dầm thép
Cầu này cũng khỏe như những cây cầu
có sàn không trong suốt,
và thậm chí còn khỏe hơn
nếu nó chỉ cao 121 mét, hay 12 mét
hay thậm chí là 1,2 mét so với mặt nước
Về cơ bản thì cây cầu này
vững như các cây cầu bạn đã đi qua
Bạn cũng có rất nhiều dữ liệu cho thấy
mức độ an toàn của cây cầu này
Mỗi năm có hàng nghìn khách
đi qua cầu vượt này,
và chưa một ai trong số họ
bị ngã xuống cả
Nó còn an toàn hơn đi qua đường
hay lái ô tô,
hoặc thậm chí đứng trên một ban công bình thường.
Nhưng sao bạn lại sợ đến vậy?
Điều gì đang diễn ra vậy?
Việc bạn tin rằng cây cầu vượt này
tuyệt đối an toàn
không thống nhất với cảm giác rằng
bạn có thể chết
cho thấy sức mạnh của những gì
được gọi là "định kiến"
Định kiến là thái độ có dạng như niềm tin
mang tính thói quen hoặc vô ý thức
Đó là cách mà chúng ta phản ứng theo bản năng
với những thứ ta thích hoặc,
không thích theo bản năng, kể cả là những thứ
rất quen thuộc
Thuật ngữ "Định kiến"
do nhà triết học Tamar Gendler đưa ra
Bà quyết định dùng từ "định kiến"
bởi vì định kiến khá giống với niềm tin
nhưng khác ở chỗ định kiến mang cảm tính, liên tưởng,
vô ý thức và phi lý
Do đó bà gọi là "định kiến"
Khi bạn đứng trên cây cầu vượt đó,
bạn tin rằng mình được an toàn tuyệt đối
Nếu không bạn đã không bước lên đó
Nhưng bạn cũng đồng thời tin rằng
bạn có nguy cơ rơi xuống
vì thế lòng bàn tay mới toát mồ hôi
Và đó là điều thú vị về định kiến
Người ta không cần phải nghĩ về
những gì ta thực sự tin là đúng,
giống như thực tế là bạn sẽ
tuyệt đối an toàn khi đi trên cầu vượt
Vấn đề là thâm chí khi chúng ta nhận ra rằng
định kiến không phản ánh thực tế
rằng chúng không khớp với những gì
ta tin là đúng, rằng chúng
hoàn toàn bất hợp lý
thì định kiến của chúng ta cũng không tiêu tan
Dù sao thì chúng vẫn hiển hiện khắp nơi và
lèo lái rất nhiều hành vi của ta
Chính sự gắn kết này của định kiến
khiến chúng rất lạ kỳ
Đó là lý do khiến ta sợ hãi các bộ phim kinh dị
như Hàm cá mập,
ngay cả khi ta biết rằng con cá mập trong phim
chỉ là một mớ nhựa
Và nhà tâm lý Paul Rozin đã xuất sắc chỉ ra rằng
đó là lý do
chúng ta sẽ không muốn ăn một mẩu
sô cô la ngon lành có hình như thế này.
Và nhà khoa học về nhận thức
Fiery Cushman đã chỉ ra rằng
tại sao bạn không thích
dùng búa để làm điều này,
ngay cả khi bạn biết rằng
bàn tay chỉ là nhựa
Nhưng định kiến cũng tồn tại
trong các tình huống nghiêm trọng hơn
Nếu bạn đã sống trong một xã hội được hình thành
trên những di sản về phân biệt chủng tộc,
bạn có thể tin rằng người Mỹ gốc Phi và
người da trắng đều bình đẳng,
nhưng định kiến của bạn có thể phản ánh toàn bộ
những định kiến ngầm về từng chủng loại
Nếu bạn đã sống trong một xã hội nơi nam giới
có khuynh hướng trở thành bác sĩ và
nữ giới có khuynh hướng trở thành hộ lý
thì bạn có thể tin rằng trong lĩnh vực khoa học
nữ giới cũng giỏi như nam giới
nhưng thành kiến của bạn có thể khác
Và gần đây, nhiều nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng
những thành kiến sai lệch
có thể đóng vai trò lớn hơn
trong các quyết định tuyển dụng
hơn bạn tưởng
Thế nên lần sau đừng ngần ngại
chạm vào một con nhện nhựa,
hay khóc vì một bộ phim buồn nhưng không có thật,
hoặc thậm chí nhận ra chúng thì
bạn sẽ biết rằng những thành kiến đầy
sức mạnh của bạn đang thể hiện ra đấy