1
00:00:00,000 --> 00:00:05,835
(nhạc mở đầu)

2
00:00:05,835 --> 00:00:08,050
Chào các bạn! Tôi là Laurie Santos

3
00:00:08,050 --> 00:00:11,050
Tôi dạy tâm lý học tại Đại học Yale, và hôm nay

4
00:00:11,050 --> 00:00:13,559
Tôi muốn thảo luận với bạn về định kiến

5
00:00:13,558 --> 00:00:17,068
Bài giảng này là một phần của loạt bài về
định kiến trong nhận thức.

6
00:00:17,068 --> 00:00:20,528
Hãy tưởng tượng bạn đang thăm
công viên Grand Canyon, và bạn quyết định

7
00:00:20,528 --> 00:00:23,009
và bạn quyết định đi bộ trên cầu vượt
là một cây cầu lớn bằng kính

8
00:00:23,010 --> 00:00:26,690
lơ lửng trên mặt sông Colorado dữ dội

9
00:00:26,690 --> 00:00:30,810
Bây giờ hãy tưởng tượng 
bạn đi ra giữa cây cầu vượt và nhìn xuống.

10
00:00:30,809 --> 00:00:37,009
Bạn nhìn thấy chân mình trên lớp kính 
trong suốt ở độ cao khoảng 1.219 mét

11
00:00:37,009 --> 00:00:38,329
Bạn nghĩ bạn sẽ cảm thấy như nào?

12
00:00:38,329 --> 00:00:41,920
Nếu bạn giống hầu hết mọi người
thì bạn sẽ cảm thấy khá sợ hãi

13
00:00:41,920 --> 00:00:44,539
Tim đập mạnh hơn
lòng bàn tay ra mồ hôi,

14
00:00:44,539 --> 00:00:47,500
có lẽ bạn còn bám chặt hơn vào rào chắn

15
00:00:47,500 --> 00:00:50,619
Nhưng thực ra bạn cảm thấy
việc sợ hãi này khá kỳ lạ

16
00:00:50,619 --> 00:00:52,989
Nhìn chung, chiếc Cầu vượt này an toàn tuyệt đối

17
00:00:52,990 --> 00:00:56,090
Cây cầu được bắt vít cố định
bằng hàng trăm dầm thép

18
00:00:56,090 --> 00:00:59,520
Cầu này cũng khỏe như những cây cầu
có sàn không trong suốt,

19
00:00:59,520 --> 00:01:01,520
và thậm chí còn khỏe hơn

20
00:01:01,520 --> 00:01:05,140
nếu nó chỉ cao 121 mét, hay 12 mét
hay thậm chí là 1,2 mét so với mặt nước

21
00:01:05,140 --> 00:01:09,549
Về cơ bản thì cây cầu này
vững như các cây cầu bạn đã đi qua

22
00:01:09,549 --> 00:01:12,539
Bạn cũng có rất nhiều dữ liệu cho thấy
mức độ an toàn của cây cầu này

23
00:01:12,540 --> 00:01:16,160
Mỗi năm có hàng nghìn khách
đi qua cầu vượt này,

24
00:01:16,159 --> 00:01:18,989
và chưa một ai trong số họ
bị ngã xuống cả

25
00:01:18,989 --> 00:01:21,838
Nó còn an toàn hơn đi qua đường
hay lái ô tô,

26
00:01:21,838 --> 00:01:24,179
hoặc thậm chí đứng trên một ban công bình thường.

27
00:01:24,179 --> 00:01:26,269
Nhưng sao bạn lại sợ đến vậy?

28
00:01:26,269 --> 00:01:27,408
Điều gì đang diễn ra vậy?

29
00:01:27,409 --> 00:01:30,409
Việc bạn tin rằng cây cầu vượt này
tuyệt đối an toàn

30
00:01:30,409 --> 00:01:32,200
không thống nhất với cảm giác rằng
bạn có thể chết

31
00:01:32,200 --> 00:01:36,049
cho thấy sức mạnh của những gì
được gọi là "định kiến"

32
00:01:36,049 --> 00:01:39,869
Định kiến là thái độ có dạng như niềm tin 
mang tính thói quen hoặc vô ý thức

33
00:01:39,870 --> 00:01:43,930
Đó là cách mà chúng ta phản ứng theo bản năng
với những thứ ta thích hoặc,

34
00:01:43,930 --> 00:01:47,249
không thích theo bản năng, kể cả là những thứ
rất quen thuộc

35
00:01:47,248 --> 00:01:50,358
Thuật ngữ "Định kiến"
do nhà triết học Tamar Gendler đưa ra

36
00:01:50,358 --> 00:01:52,628
Bà quyết định dùng từ "định kiến"

37
00:01:52,629 --> 00:01:58,159
bởi vì định kiến khá giống với niềm tin
nhưng khác ở chỗ định kiến mang cảm tính, liên tưởng,

38
00:01:58,159 --> 00:01:59,250
vô ý thức và phi lý

39
00:01:59,250 --> 00:02:01,879
Do đó bà gọi là "định kiến"

40
00:02:01,879 --> 00:02:06,170
Khi bạn đứng trên cây cầu vượt đó, 
bạn tin rằng mình được an toàn tuyệt đối

41
00:02:06,170 --> 00:02:08,110
Nếu không bạn đã không bước lên đó

42
00:02:08,110 --> 00:02:11,160
Nhưng bạn cũng đồng thời tin rằng

43
00:02:11,159 --> 00:02:14,118
bạn có nguy cơ rơi xuống
vì thế lòng bàn tay mới toát mồ hôi

44
00:02:14,118 --> 00:02:16,378
Và đó là điều thú vị về định kiến

45
00:02:16,378 --> 00:02:20,340
Người ta không cần phải nghĩ về
những gì ta thực sự tin là đúng,

46
00:02:20,340 --> 00:02:23,520
giống như thực tế là bạn sẽ
tuyệt đối an toàn khi đi trên cầu vượt

47
00:02:23,520 --> 00:02:25,760
Vấn đề là thâm chí khi chúng ta nhận ra rằng

48
00:02:25,759 --> 00:02:28,709
định kiến không phản ánh thực tế
rằng chúng không khớp với những gì

49
00:02:28,710 --> 00:02:30,320
ta tin là đúng, rằng chúng

50
00:02:30,319 --> 00:02:33,819
hoàn toàn bất hợp lý
thì định kiến của chúng ta cũng không tiêu tan

51
00:02:33,819 --> 00:02:37,560
Dù sao thì chúng vẫn hiển hiện khắp nơi và
lèo lái rất nhiều hành vi của ta

52
00:02:37,560 --> 00:02:41,030
Chính sự gắn kết này của định kiến
khiến chúng rất lạ kỳ

53
00:02:41,030 --> 00:02:44,080
Đó là lý do khiến ta sợ hãi các bộ phim kinh dị
như Hàm cá mập,

54
00:02:44,080 --> 00:02:47,780
ngay cả khi ta biết rằng con cá mập trong phim
chỉ là một mớ nhựa

55
00:02:47,780 --> 00:02:51,620
Và nhà tâm lý Paul Rozin đã xuất sắc chỉ ra rằng
đó là lý do

56
00:02:51,620 --> 00:02:55,650
chúng ta sẽ không muốn ăn một mẩu 
sô cô la ngon lành có hình như thế này.

57
00:02:55,650 --> 00:02:59,000
Và nhà khoa học về nhận thức
Fiery Cushman đã chỉ ra rằng

58
00:02:59,000 --> 00:03:02,169
tại sao bạn không thích
dùng búa để làm điều này,

59
00:03:02,169 --> 00:03:05,239
ngay cả khi bạn biết rằng
bàn tay chỉ là nhựa

60
00:03:05,240 --> 00:03:08,310
Nhưng định kiến cũng tồn tại
trong các tình huống nghiêm trọng hơn

61
00:03:08,310 --> 00:03:11,900
Nếu bạn đã sống trong một xã hội được hình thành
trên những di sản về phân biệt chủng tộc,

62
00:03:11,900 --> 00:03:15,810
bạn có thể tin rằng người Mỹ gốc Phi và
người da trắng đều bình đẳng,

63
00:03:15,810 --> 00:03:19,870
nhưng định kiến của bạn có thể phản ánh toàn bộ
những định kiến ngầm về từng chủng loại

64
00:03:19,870 --> 00:03:24,269
Nếu bạn đã sống trong một xã hội nơi nam giới
có khuynh hướng trở thành bác sĩ và

65
00:03:24,269 --> 00:03:26,689
nữ giới có khuynh hướng trở thành hộ lý
thì bạn có thể tin rằng trong lĩnh vực khoa học

66
00:03:26,689 --> 00:03:31,209
nữ giới cũng giỏi như nam giới
nhưng thành kiến của bạn có thể khác

67
00:03:31,209 --> 00:03:34,389
Và gần đây, nhiều nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng

68
00:03:34,389 --> 00:03:36,730
những thành kiến sai lệch
có thể đóng vai trò lớn hơn

69
00:03:36,729 --> 00:03:39,509
trong các quyết định tuyển dụng
hơn bạn tưởng

70
00:03:39,509 --> 00:03:43,219
Thế nên lần sau đừng ngần ngại
chạm vào một con nhện nhựa,

71
00:03:43,219 --> 00:03:48,549
hay khóc vì một bộ phim buồn nhưng không có thật, 
hoặc thậm chí nhận ra chúng thì

72
00:03:48,549 --> 00:03:51,740
bạn sẽ biết rằng những thành kiến đầy 
sức mạnh của bạn đang thể hiện ra đấy