WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:05.835
(nhạc mở đầu)

00:00:05.835 --> 00:00:08.050
Chào các bạn! Tôi là Laurie Santos

00:00:08.050 --> 00:00:11.050
Tôi dạy tâm lý học tại Đại học Yale, và hôm nay

00:00:11.050 --> 00:00:13.559
Tôi muốn thảo luận với bạn về định kiến

00:00:13.558 --> 00:00:17.068
Bài giảng này là một phần của loạt bài về
định kiến trong nhận thức.

00:00:17.068 --> 00:00:20.528
Hãy tưởng tượng bạn đang thăm
công viên Grand Canyon, và bạn quyết định

00:00:20.528 --> 00:00:23.009
và bạn quyết định đi bộ trên cầu vượt
là một cây cầu lớn bằng kính

00:00:23.010 --> 00:00:26.690
lơ lửng trên mặt sông Colorado dữ dội

00:00:26.690 --> 00:00:30.810
Bây giờ hãy tưởng tượng 
bạn đi ra giữa cây cầu vượt và nhìn xuống.

00:00:30.809 --> 00:00:37.009
Bạn nhìn thấy chân mình trên lớp kính 
trong suốt ở độ cao khoảng 1.219 mét

00:00:37.009 --> 00:00:38.329
Bạn nghĩ bạn sẽ cảm thấy như nào?

00:00:38.329 --> 00:00:41.920
Nếu bạn giống hầu hết mọi người
thì bạn sẽ cảm thấy khá sợ hãi

00:00:41.920 --> 00:00:44.539
Tim đập mạnh hơn
lòng bàn tay ra mồ hôi,

00:00:44.539 --> 00:00:47.500
có lẽ bạn còn bám chặt hơn vào rào chắn

00:00:47.500 --> 00:00:50.619
Nhưng thực ra bạn cảm thấy
việc sợ hãi này khá kỳ lạ

00:00:50.619 --> 00:00:52.989
Nhìn chung, chiếc Cầu vượt này an toàn tuyệt đối

00:00:52.990 --> 00:00:56.090
Cây cầu được bắt vít cố định
bằng hàng trăm dầm thép

00:00:56.090 --> 00:00:59.520
Cầu này cũng khỏe như những cây cầu
có sàn không trong suốt,

00:00:59.520 --> 00:01:01.520
và thậm chí còn khỏe hơn

00:01:01.520 --> 00:01:05.140
nếu nó chỉ cao 121 mét, hay 12 mét
hay thậm chí là 1,2 mét so với mặt nước

00:01:05.140 --> 00:01:09.549
Về cơ bản thì cây cầu này
vững như các cây cầu bạn đã đi qua

00:01:09.549 --> 00:01:12.539
Bạn cũng có rất nhiều dữ liệu cho thấy
mức độ an toàn của cây cầu này

00:01:12.540 --> 00:01:16.160
Mỗi năm có hàng nghìn khách
đi qua cầu vượt này,

00:01:16.159 --> 00:01:18.989
và chưa một ai trong số họ
bị ngã xuống cả

00:01:18.989 --> 00:01:21.838
Nó còn an toàn hơn đi qua đường
hay lái ô tô,

00:01:21.838 --> 00:01:24.179
hoặc thậm chí đứng trên một ban công bình thường.

00:01:24.179 --> 00:01:26.269
Nhưng sao bạn lại sợ đến vậy?

00:01:26.269 --> 00:01:27.408
Điều gì đang diễn ra vậy?

00:01:27.409 --> 00:01:30.409
Việc bạn tin rằng cây cầu vượt này
tuyệt đối an toàn

00:01:30.409 --> 00:01:32.200
không thống nhất với cảm giác rằng
bạn có thể chết

00:01:32.200 --> 00:01:36.049
cho thấy sức mạnh của những gì
được gọi là "định kiến"

00:01:36.049 --> 00:01:39.869
Định kiến là thái độ có dạng như niềm tin 
mang tính thói quen hoặc vô ý thức

00:01:39.870 --> 00:01:43.930
Đó là cách mà chúng ta phản ứng theo bản năng
với những thứ ta thích hoặc,

00:01:43.930 --> 00:01:47.249
không thích theo bản năng, kể cả là những thứ
rất quen thuộc

00:01:47.248 --> 00:01:50.358
Thuật ngữ "Định kiến"
do nhà triết học Tamar Gendler đưa ra

00:01:50.358 --> 00:01:52.628
Bà quyết định dùng từ "định kiến"

00:01:52.629 --> 00:01:58.159
bởi vì định kiến khá giống với niềm tin
nhưng khác ở chỗ định kiến mang cảm tính, liên tưởng,

00:01:58.159 --> 00:01:59.250
vô ý thức và phi lý

00:01:59.250 --> 00:02:01.879
Do đó bà gọi là "định kiến"

00:02:01.879 --> 00:02:06.170
Khi bạn đứng trên cây cầu vượt đó, 
bạn tin rằng mình được an toàn tuyệt đối

00:02:06.170 --> 00:02:08.110
Nếu không bạn đã không bước lên đó

00:02:08.110 --> 00:02:11.160
Nhưng bạn cũng đồng thời tin rằng

00:02:11.159 --> 00:02:14.118
bạn có nguy cơ rơi xuống
vì thế lòng bàn tay mới toát mồ hôi

00:02:14.118 --> 00:02:16.378
Và đó là điều thú vị về định kiến

00:02:16.378 --> 00:02:20.340
Người ta không cần phải nghĩ về
những gì ta thực sự tin là đúng,

00:02:20.340 --> 00:02:23.520
giống như thực tế là bạn sẽ
tuyệt đối an toàn khi đi trên cầu vượt

00:02:23.520 --> 00:02:25.760
Vấn đề là thâm chí khi chúng ta nhận ra rằng

00:02:25.759 --> 00:02:28.709
định kiến không phản ánh thực tế
rằng chúng không khớp với những gì

00:02:28.710 --> 00:02:30.320
ta tin là đúng, rằng chúng

00:02:30.319 --> 00:02:33.819
hoàn toàn bất hợp lý
thì định kiến của chúng ta cũng không tiêu tan

00:02:33.819 --> 00:02:37.560
Dù sao thì chúng vẫn hiển hiện khắp nơi và
lèo lái rất nhiều hành vi của ta

00:02:37.560 --> 00:02:41.030
Chính sự gắn kết này của định kiến
khiến chúng rất lạ kỳ

00:02:41.030 --> 00:02:44.080
Đó là lý do khiến ta sợ hãi các bộ phim kinh dị
như Hàm cá mập,

00:02:44.080 --> 00:02:47.780
ngay cả khi ta biết rằng con cá mập trong phim
chỉ là một mớ nhựa

00:02:47.780 --> 00:02:51.620
Và nhà tâm lý Paul Rozin đã xuất sắc chỉ ra rằng
đó là lý do

00:02:51.620 --> 00:02:55.650
chúng ta sẽ không muốn ăn một mẩu 
sô cô la ngon lành có hình như thế này.

00:02:55.650 --> 00:02:59.000
Và nhà khoa học về nhận thức
Fiery Cushman đã chỉ ra rằng

00:02:59.000 --> 00:03:02.169
tại sao bạn không thích
dùng búa để làm điều này,

00:03:02.169 --> 00:03:05.239
ngay cả khi bạn biết rằng
bàn tay chỉ là nhựa

00:03:05.240 --> 00:03:08.310
Nhưng định kiến cũng tồn tại
trong các tình huống nghiêm trọng hơn

00:03:08.310 --> 00:03:11.900
Nếu bạn đã sống trong một xã hội được hình thành
trên những di sản về phân biệt chủng tộc,

00:03:11.900 --> 00:03:15.810
bạn có thể tin rằng người Mỹ gốc Phi và
người da trắng đều bình đẳng,

00:03:15.810 --> 00:03:19.870
nhưng định kiến của bạn có thể phản ánh toàn bộ
những định kiến ngầm về từng chủng loại

00:03:19.870 --> 00:03:24.269
Nếu bạn đã sống trong một xã hội nơi nam giới
có khuynh hướng trở thành bác sĩ và

00:03:24.269 --> 00:03:26.689
nữ giới có khuynh hướng trở thành hộ lý
thì bạn có thể tin rằng trong lĩnh vực khoa học

00:03:26.689 --> 00:03:31.209
nữ giới cũng giỏi như nam giới
nhưng thành kiến của bạn có thể khác

00:03:31.209 --> 00:03:34.389
Và gần đây, nhiều nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng

00:03:34.389 --> 00:03:36.730
những thành kiến sai lệch
có thể đóng vai trò lớn hơn

00:03:36.729 --> 00:03:39.509
trong các quyết định tuyển dụng
hơn bạn tưởng

00:03:39.509 --> 00:03:43.219
Thế nên lần sau đừng ngần ngại
chạm vào một con nhện nhựa,

00:03:43.219 --> 00:03:48.549
hay khóc vì một bộ phim buồn nhưng không có thật, 
hoặc thậm chí nhận ra chúng thì

00:03:48.549 --> 00:03:51.740
bạn sẽ biết rằng những thành kiến đầy 
sức mạnh của bạn đang thể hiện ra đấy