< Return to Video

Bilimsel kanun ile kuram arasındaki fark nedir? - Matt Anticole

  • 0:08 - 0:11
    Bir arkadaşınızla bilimsel bir
    teori hakkında sohbet ederseniz
  • 0:11 - 0:16
    "Bu yalnızca bir teori"
    diye cevap verebilir.
  • 0:16 - 0:19
    Fakat bilimsel bir
    kanunla ilgili bir sohbet
  • 0:19 - 0:23
    nadiren "Bu yalnızca bir kanun"
    ifadesiyle sona erer.
  • 0:23 - 0:24
    Peki, neden?
  • 0:24 - 0:27
    Bir teori ile bir kanun
    arasındaki fark nedir
  • 0:27 - 0:30
    ve biri diğerinden daha mı iyidir?
  • 0:30 - 0:33
    Bilimsel kanunların ve teorilerin
    farklı işlevleri vardır.
  • 0:33 - 0:37
    Bilimsel bir kanun, belirli başlangıç
    koşullarının sonuçlarını öngörür.
  • 0:37 - 0:43
    Doğmamış çocuğunuzun olası saç rengini
    veya belirli bir açıdan beysbol topunun
  • 0:43 - 0:46
    ne kadar sürede
    varacağını tahmin edebilir.
  • 0:46 - 0:50
    Buna karşın bir teori, bir şeylerin
    neden o şekilde gerçekleştiğine dair
  • 0:50 - 0:54
    en mantıklı açıklamayı sağlamaya çalışır.
  • 0:54 - 0:57
    Bir teori, kahverengi saçlı
    ebeveynlerin kızıl saçlı bir çocuk
  • 0:57 - 1:02
    çocuk sahibi olmasının nedenini
    baskın ve çekinik genlerle açıklayabilir
  • 1:02 - 1:07
    veya beysbol topunun parabolik gidişatını
    açıklamak için yer çekimini kullanabilir.
  • 1:07 - 1:08
    Kısacası,
  • 1:08 - 1:13
    bir kanun ne olduğunu öngörür
    ve bir teori de sebep önerisi sunar.
  • 1:13 - 1:16
    Bir teori asla bir kanuna dönüşmez
  • 1:16 - 1:20
    ancak yalnızca gelişimi
    bir diğerinin sürecini tetikleyebilir.
  • 1:20 - 1:26
    17.yy'da Johannes Kepler, dünyanın
    yörüngelerinin doğasını açıklamak için
  • 1:26 - 1:29
    evrensel müzik uyumunu teorileştirdi.
  • 1:29 - 1:36
    Teorisine destek ararken on yıllarla
    ölçülen astronomik birikimden yararlanarak
  • 1:36 - 1:41
    gezegensel hareketi açıklayan
    3 parlak kanun geliştirdi.
  • 1:41 - 1:43
    "3 Kanun"u bugün hala geçerli
    kabul edilmesine rağmen
  • 1:43 - 1:49
    gezegen hareketlerini açıklayan harmonik
    teorisinin yerini yer çekimi aldı.
  • 1:49 - 1:51
    Kepler neyi yanlış yaptı?
  • 1:51 - 1:55
    Aslında, evrensel
    bir kullanma kılavuzu yoktu.
  • 1:55 - 1:59
    Bunun yerine sürekli fikir ileri sürüyor,
    karşı çıkıyor, fikri değiştiriyor
  • 1:59 - 2:04
    veya yeni bir kuram öneriyorduk,
    bilimsel yöntem böyle çalışıyordu.
  • 2:04 - 2:09
    Kanunlar genelde veriye
    uymadıkça değişime direnirler.
  • 2:09 - 2:15
    Bazense yeni bilgiye
    uyacak şekilde yeniden düzenlenirler.
  • 2:15 - 2:19
    Her nasılsa bir teorinin kabul görmesi
    küçük bir çekişme gerektirir.
  • 2:19 - 2:22
    Çoklu teoriler yeni bir bilimsel keşfin
  • 2:22 - 2:25
    en doğru açıklamasını
    yapmak için rekabet edebilirler.
  • 2:25 - 2:26
    Araştırmanın açıklaması için
  • 2:26 - 2:31
    bilim insanları verinin çoğunu açıklayan
    teoriyi desteklemeye eğilimlidir.
  • 2:31 - 2:35
    Yine de anlayışımızda
    hala boşluklar olabilir.
  • 2:35 - 2:38
    Bilim insanları yeni bir teori,
    gözden kaçmış bir olguyu
  • 2:38 - 2:41
    başarıyla açıkladığında da memnun olurlar.
  • 2:41 - 2:45
    Dimitri Mendeleyev'in
    periyodik tabloyla ilgili teorisinde
  • 2:45 - 2:48
    henüz keşfedilmemiş elementlerin
    varlığının tahmin edilmesi gibi.
  • 2:48 - 2:51
    Bilimsel teori terimi,
    geniş bir alanı kapsar.
  • 2:51 - 2:55
    Bazı teoriler, bilim insanlarının şüpheyle
    yaklaştığı hatta bazen saçma bulduğu
  • 2:55 - 3:00
    küçük deneysel kanıtları olan
    yeni fikirlerden ibarettir.
  • 3:00 - 3:05
    Büyük patlama, evrim,
    iklim değişikliği gibi diğer teoriler
  • 3:05 - 3:08
    bilimsel çevrenin büyük çoğunluğunca
    onaylanmadan önce
  • 3:08 - 3:13
    yıllar boyunca deneysel olarak
    onaylanmışlardır.
  • 3:13 - 3:16
    Bilim insanlarının bakış açısının
    doğruluğunu değerlendirmeden önce
  • 3:16 - 3:20
    bilimsel bir açıklamanın ne olduğunu
    daha iyi kavramak gerekir.
  • 3:20 - 3:25
    Teori kelimesi tek başına
    tam anlamıyla bir açıklama sunmaz.
  • 3:25 - 3:28
    Bilimsel çevre hep önce yanlış ata oynadı.
  • 3:28 - 3:29
    Simya,
  • 3:29 - 3:31
    Dünya merkezli model,
  • 3:31 - 3:32
    kendiliğinden nesil,
  • 3:32 - 3:34
    yıldızararası madde
  • 3:34 - 3:39
    ve bir sürü başka teori yerlerini
    daha iyi teorilere bıraktı.
  • 3:39 - 3:42
    Ama yanlış teorilerin bile
    bir değeri vardır.
  • 3:42 - 3:46
    Güven vermeyen simya
    modern kimyanın çıkış noktasıydı,
  • 3:46 - 3:53
    biz bakteri ve virüslerin rolünü anlamadan
    çok önce tıpa büyük yol kat ettirdi.
  • 3:53 - 3:57
    Bu bize yeni teorilerin genelde
    eski şekilde düşünerek bulamayacağımız
  • 3:57 - 4:01
    yeni keşiflere yol açtığını gösterir.
  • 4:01 - 4:07
    Yine de mevcut keşiflerimizin zaman
    testine dayanacağından emin olamayız.
  • 4:07 - 4:11
    Tek bir beklenmedik sonuç,
    mevcut teoriyi zora sokmaya yeter.
  • 4:11 - 4:15
    Nasılsa, daha iyi bir açıklamaya
    karşı potansiyel bir hassasiyet
  • 4:15 - 4:18
    güncel bir bilimsel teoriyi zayıflatmaz.
  • 4:18 - 4:23
    Aksine, bilimin denenmemiş
    inanışlara dönüşmesini engeller.
  • 4:23 - 4:27
    İyi bir bilimsel kanun
    düzgün ayarlanmış bir makine gibidir,
  • 4:27 - 4:29
    görevini ustalıkla yerine getirir
  • 4:29 - 4:32
    ancak görevin neye yaradığını pek bilmez.
  • 4:32 - 4:37
    İyi bir teori ise incinmiş
    ancak yenilmemiş bir dövüşçü gibidir.
  • 4:37 - 4:42
    Sonraki rakibine hazır değilse
    bile yenilgi riskini alır.
  • 4:42 - 4:43
    Aradaki farka rağmen
  • 4:43 - 4:48
    bilim tüm resmi görmek adına
    ikisine de ihtiyaç duyar.
  • 4:48 - 4:51
    Bu yüzden, gelecek sefer biri
    "Yalnızca bir teori" dediğinde
  • 4:51 - 4:54
    onu teoriyle yarışmaya davet edip
  • 4:54 - 4:56
    ne kadar iyi olduklarını görün.
Title:
Bilimsel kanun ile kuram arasındaki fark nedir? - Matt Anticole
Description:

Konuşmanın tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/what-s-the-difference-between-a-scientific-law-and-theory-matt-anticole

Bir arkadaşınızla bilimsel bir kuram hakkında konuşursanız size "Bu yalnızca bir kuram" diyebilir. Fakat bilimsel bir kanunla ilgili bir konuşma nadiren "Bu yalnızca bir kanun" ifadesiyle sona erer. Bunun sebebi nedir? Bir kuram ile bir kanun arasındaki fark nedir... ve neden bir tanesi "daha iyidir?" Matt Anticole, büyük resmin anlaşılması için bilimin neden hem kanunlara hem de kuramlara ihtiyacı olduğunu açıklıyor.

Konuşma Matt Anticole, animasyon ise Zedem Media tarafından hazırlanmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:12

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.