WEBVTT

00:00:08.121 --> 00:00:11.452
Bir arkadaşınızla bilimsel bir 
teori hakkında sohbet ederseniz

00:00:11.452 --> 00:00:15.690
"Bu yalnızca bir teori"
diye cevap verebilir.

00:00:15.690 --> 00:00:18.997
Fakat bilimsel bir
kanunla ilgili bir sohbet

00:00:18.997 --> 00:00:22.774
nadiren "Bu yalnızca bir kanun" 
ifadesiyle sona erer.

00:00:22.774 --> 00:00:24.346
Peki, neden?

00:00:24.346 --> 00:00:27.499
Bir teori ile bir kanun
arasındaki fark nedir

00:00:27.499 --> 00:00:29.721
ve biri diğerinden daha mı iyidir?

00:00:29.721 --> 00:00:32.919
Bilimsel kanunların ve teorilerin 
farklı işlevleri vardır.

00:00:32.919 --> 00:00:37.191
Bilimsel bir kanun, belirli başlangıç
koşullarının sonuçlarını öngörür.

00:00:37.191 --> 00:00:42.517
Doğmamış çocuğunuzun olası saç rengini
veya belirli bir açıdan beysbol topunun

00:00:42.517 --> 00:00:45.888
ne kadar sürede 
varacağını tahmin edebilir.

00:00:45.888 --> 00:00:50.421
Buna karşın bir teori, bir şeylerin
neden o şekilde gerçekleştiğine dair

00:00:50.421 --> 00:00:53.695
en mantıklı açıklamayı sağlamaya çalışır.

00:00:53.695 --> 00:00:56.746
Bir teori, kahverengi saçlı
ebeveynlerin kızıl saçlı bir çocuk

00:00:56.746 --> 00:01:01.722
çocuk sahibi olmasının nedenini
baskın ve çekinik genlerle açıklayabilir

00:01:01.722 --> 00:01:07.075
veya beysbol topunun parabolik gidişatını
açıklamak için yer çekimini kullanabilir.

00:01:07.075 --> 00:01:08.273
Kısacası,

00:01:08.273 --> 00:01:13.378
bir kanun ne olduğunu öngörür
ve bir teori de sebep önerisi sunar.

00:01:13.378 --> 00:01:16.328
Bir teori asla bir kanuna dönüşmez

00:01:16.328 --> 00:01:20.413
ancak yalnızca gelişimi
bir diğerinin sürecini tetikleyebilir.

00:01:20.413 --> 00:01:25.736
17.yy'da Johannes Kepler, dünyanın
yörüngelerinin doğasını açıklamak için

00:01:25.736 --> 00:01:29.459
evrensel müzik uyumunu teorileştirdi.

00:01:29.459 --> 00:01:35.783
Teorisine destek ararken on yıllarla 
ölçülen astronomik birikimden yararlanarak

00:01:35.783 --> 00:01:40.756
gezegensel hareketi açıklayan 
3 parlak kanun geliştirdi.

00:01:40.756 --> 00:01:43.488
"3 Kanun"u bugün hala geçerli 
kabul edilmesine rağmen

00:01:43.488 --> 00:01:48.915
gezegen hareketlerini açıklayan harmonik 
teorisinin yerini yer çekimi aldı.

00:01:48.915 --> 00:01:51.167
Kepler neyi yanlış yaptı?

00:01:51.167 --> 00:01:54.569
Aslında, evrensel 
bir kullanma kılavuzu yoktu.

00:01:54.569 --> 00:01:58.543
Bunun yerine sürekli fikir ileri sürüyor,
karşı çıkıyor, fikri değiştiriyor

00:01:58.543 --> 00:02:03.563
veya yeni bir kuram öneriyorduk, 
bilimsel yöntem böyle çalışıyordu.

00:02:03.563 --> 00:02:09.323
Kanunlar genelde veriye 
uymadıkça değişime direnirler.

00:02:09.323 --> 00:02:14.772
Bazense yeni bilgiye
uyacak şekilde yeniden düzenlenirler.

00:02:14.772 --> 00:02:18.842
Her nasılsa bir teorinin kabul görmesi
küçük bir çekişme gerektirir.

00:02:18.842 --> 00:02:21.819
Çoklu teoriler yeni bir bilimsel keşfin

00:02:21.819 --> 00:02:24.978
en doğru açıklamasını 
yapmak için rekabet edebilirler.

00:02:24.978 --> 00:02:26.390
Araştırmanın açıklaması için

00:02:26.390 --> 00:02:31.350
bilim insanları verinin çoğunu açıklayan 
teoriyi desteklemeye eğilimlidir.

00:02:31.350 --> 00:02:34.522
Yine de anlayışımızda 
hala boşluklar olabilir.

00:02:34.522 --> 00:02:37.813
Bilim insanları yeni bir teori,
gözden kaçmış bir olguyu

00:02:37.813 --> 00:02:40.834
başarıyla açıkladığında da memnun olurlar.

00:02:40.834 --> 00:02:44.543
Dimitri Mendeleyev'in 
periyodik tabloyla ilgili teorisinde

00:02:44.543 --> 00:02:48.040
henüz keşfedilmemiş elementlerin
varlığının tahmin edilmesi gibi.

00:02:48.040 --> 00:02:51.220
Bilimsel teori terimi, 
geniş bir alanı kapsar.

00:02:51.220 --> 00:02:55.363
Bazı teoriler, bilim insanlarının şüpheyle
yaklaştığı hatta bazen saçma bulduğu

00:02:55.363 --> 00:02:59.660
küçük deneysel kanıtları olan 
yeni fikirlerden ibarettir.

00:02:59.666 --> 00:03:04.846
Büyük patlama, evrim, 
iklim değişikliği gibi diğer teoriler

00:03:04.860 --> 00:03:08.156
bilimsel çevrenin büyük çoğunluğunca 
onaylanmadan önce

00:03:08.156 --> 00:03:13.136
yıllar boyunca deneysel olarak 
onaylanmışlardır.

00:03:13.136 --> 00:03:16.374
Bilim insanlarının bakış açısının 
doğruluğunu değerlendirmeden önce

00:03:16.374 --> 00:03:19.934
bilimsel bir açıklamanın ne olduğunu 
daha iyi kavramak gerekir.

00:03:19.934 --> 00:03:24.836
Teori kelimesi tek başına 
tam anlamıyla bir açıklama sunmaz.

00:03:24.842 --> 00:03:28.339
Bilimsel çevre hep önce yanlış ata oynadı.

00:03:28.339 --> 00:03:29.244
Simya,

00:03:29.244 --> 00:03:30.786
Dünya merkezli model,

00:03:30.786 --> 00:03:32.478
kendiliğinden nesil,

00:03:32.478 --> 00:03:34.143
yıldızararası madde

00:03:34.143 --> 00:03:39.414
ve bir sürü başka teori yerlerini
daha iyi teorilere bıraktı.

00:03:39.414 --> 00:03:42.118
Ama yanlış teorilerin bile 
bir değeri vardır.

00:03:42.118 --> 00:03:46.411
Güven vermeyen simya
modern kimyanın çıkış noktasıydı,

00:03:46.428 --> 00:03:53.184
biz bakteri ve virüslerin rolünü anlamadan
çok önce tıpa büyük yol kat ettirdi.

00:03:53.184 --> 00:03:57.379
Bu bize yeni teorilerin genelde
eski şekilde düşünerek bulamayacağımız

00:03:57.379 --> 00:04:01.343
yeni keşiflere yol açtığını gösterir.

00:04:01.343 --> 00:04:06.592
Yine de mevcut keşiflerimizin zaman 
testine dayanacağından emin olamayız.

00:04:06.596 --> 00:04:11.052
Tek bir beklenmedik sonuç,
mevcut teoriyi zora sokmaya yeter.

00:04:11.052 --> 00:04:14.962
Nasılsa, daha iyi bir açıklamaya 
karşı potansiyel bir hassasiyet

00:04:14.962 --> 00:04:18.236
güncel bir bilimsel teoriyi zayıflatmaz.

00:04:18.236 --> 00:04:23.119
Aksine, bilimin denenmemiş 
inanışlara dönüşmesini engeller.

00:04:23.119 --> 00:04:26.744
İyi bir bilimsel kanun 
düzgün ayarlanmış bir makine gibidir,

00:04:26.744 --> 00:04:28.763
görevini ustalıkla yerine getirir

00:04:28.763 --> 00:04:31.749
ancak görevin neye yaradığını pek bilmez.

00:04:31.749 --> 00:04:36.565
İyi bir teori ise incinmiş 
ancak yenilmemiş bir dövüşçü gibidir.

00:04:36.565 --> 00:04:41.808
Sonraki rakibine hazır değilse
bile yenilgi riskini alır.

00:04:41.808 --> 00:04:43.061
Aradaki farka rağmen

00:04:43.061 --> 00:04:47.854
bilim tüm resmi görmek adına 
ikisine de ihtiyaç duyar.

00:04:47.854 --> 00:04:51.086
Bu yüzden, gelecek sefer biri 
"Yalnızca bir teori" dediğinde

00:04:51.086 --> 00:04:53.948
onu teoriyle yarışmaya davet edip

00:04:53.948 --> 00:04:55.891
ne kadar iyi olduklarını görün.