1
00:00:08,121 --> 00:00:11,452
Bir arkadaşınızla bilimsel bir 
teori hakkında sohbet ederseniz

2
00:00:11,452 --> 00:00:15,690
"Bu yalnızca bir teori"
diye cevap verebilir.

3
00:00:15,690 --> 00:00:18,997
Fakat bilimsel bir
kanunla ilgili bir sohbet

4
00:00:18,997 --> 00:00:22,774
nadiren "Bu yalnızca bir kanun" 
ifadesiyle sona erer.

5
00:00:22,774 --> 00:00:24,346
Peki, neden?

6
00:00:24,346 --> 00:00:27,499
Bir teori ile bir kanun
arasındaki fark nedir

7
00:00:27,499 --> 00:00:29,721
ve biri diğerinden daha mı iyidir?

8
00:00:29,721 --> 00:00:32,919
Bilimsel kanunların ve teorilerin 
farklı işlevleri vardır.

9
00:00:32,919 --> 00:00:37,191
Bilimsel bir kanun, belirli başlangıç
koşullarının sonuçlarını öngörür.

10
00:00:37,191 --> 00:00:42,517
Doğmamış çocuğunuzun olası saç rengini
veya belirli bir açıdan beysbol topunun

11
00:00:42,517 --> 00:00:45,888
ne kadar sürede 
varacağını tahmin edebilir.

12
00:00:45,888 --> 00:00:50,421
Buna karşın bir teori, bir şeylerin
neden o şekilde gerçekleştiğine dair

13
00:00:50,421 --> 00:00:53,695
en mantıklı açıklamayı sağlamaya çalışır.

14
00:00:53,695 --> 00:00:56,746
Bir teori, kahverengi saçlı
ebeveynlerin kızıl saçlı bir çocuk

15
00:00:56,746 --> 00:01:01,722
çocuk sahibi olmasının nedenini
baskın ve çekinik genlerle açıklayabilir

16
00:01:01,722 --> 00:01:07,075
veya beysbol topunun parabolik gidişatını
açıklamak için yer çekimini kullanabilir.

17
00:01:07,075 --> 00:01:08,273
Kısacası,

18
00:01:08,273 --> 00:01:13,378
bir kanun ne olduğunu öngörür
ve bir teori de sebep önerisi sunar.

19
00:01:13,378 --> 00:01:16,328
Bir teori asla bir kanuna dönüşmez

20
00:01:16,328 --> 00:01:20,413
ancak yalnızca gelişimi
bir diğerinin sürecini tetikleyebilir.

21
00:01:20,413 --> 00:01:25,736
17.yy'da Johannes Kepler, dünyanın
yörüngelerinin doğasını açıklamak için

22
00:01:25,736 --> 00:01:29,459
evrensel müzik uyumunu teorileştirdi.

23
00:01:29,459 --> 00:01:35,783
Teorisine destek ararken on yıllarla 
ölçülen astronomik birikimden yararlanarak

24
00:01:35,783 --> 00:01:40,756
gezegensel hareketi açıklayan 
3 parlak kanun geliştirdi.

25
00:01:40,756 --> 00:01:43,488
"3 Kanun"u bugün hala geçerli 
kabul edilmesine rağmen

26
00:01:43,488 --> 00:01:48,915
gezegen hareketlerini açıklayan harmonik 
teorisinin yerini yer çekimi aldı.

27
00:01:48,915 --> 00:01:51,167
Kepler neyi yanlış yaptı?

28
00:01:51,167 --> 00:01:54,569
Aslında, evrensel 
bir kullanma kılavuzu yoktu.

29
00:01:54,569 --> 00:01:58,543
Bunun yerine sürekli fikir ileri sürüyor,
karşı çıkıyor, fikri değiştiriyor

30
00:01:58,543 --> 00:02:03,563
veya yeni bir kuram öneriyorduk, 
bilimsel yöntem böyle çalışıyordu.

31
00:02:03,563 --> 00:02:09,323
Kanunlar genelde veriye 
uymadıkça değişime direnirler.

32
00:02:09,323 --> 00:02:14,772
Bazense yeni bilgiye
uyacak şekilde yeniden düzenlenirler.

33
00:02:14,772 --> 00:02:18,842
Her nasılsa bir teorinin kabul görmesi
küçük bir çekişme gerektirir.

34
00:02:18,842 --> 00:02:21,819
Çoklu teoriler yeni bir bilimsel keşfin

35
00:02:21,819 --> 00:02:24,978
en doğru açıklamasını 
yapmak için rekabet edebilirler.

36
00:02:24,978 --> 00:02:26,390
Araştırmanın açıklaması için

37
00:02:26,390 --> 00:02:31,350
bilim insanları verinin çoğunu açıklayan 
teoriyi desteklemeye eğilimlidir.

38
00:02:31,350 --> 00:02:34,522
Yine de anlayışımızda 
hala boşluklar olabilir.

39
00:02:34,522 --> 00:02:37,813
Bilim insanları yeni bir teori,
gözden kaçmış bir olguyu

40
00:02:37,813 --> 00:02:40,834
başarıyla açıkladığında da memnun olurlar.

41
00:02:40,834 --> 00:02:44,543
Dimitri Mendeleyev'in 
periyodik tabloyla ilgili teorisinde

42
00:02:44,543 --> 00:02:48,040
henüz keşfedilmemiş elementlerin
varlığının tahmin edilmesi gibi.

43
00:02:48,040 --> 00:02:51,220
Bilimsel teori terimi, 
geniş bir alanı kapsar.

44
00:02:51,220 --> 00:02:55,363
Bazı teoriler, bilim insanlarının şüpheyle
yaklaştığı hatta bazen saçma bulduğu

45
00:02:55,363 --> 00:02:59,660
küçük deneysel kanıtları olan 
yeni fikirlerden ibarettir.

46
00:02:59,666 --> 00:03:04,846
Büyük patlama, evrim, 
iklim değişikliği gibi diğer teoriler

47
00:03:04,860 --> 00:03:08,156
bilimsel çevrenin büyük çoğunluğunca 
onaylanmadan önce

48
00:03:08,156 --> 00:03:13,136
yıllar boyunca deneysel olarak 
onaylanmışlardır.

49
00:03:13,136 --> 00:03:16,374
Bilim insanlarının bakış açısının 
doğruluğunu değerlendirmeden önce

50
00:03:16,374 --> 00:03:19,934
bilimsel bir açıklamanın ne olduğunu 
daha iyi kavramak gerekir.

51
00:03:19,934 --> 00:03:24,836
Teori kelimesi tek başına 
tam anlamıyla bir açıklama sunmaz.

52
00:03:24,842 --> 00:03:28,339
Bilimsel çevre hep önce yanlış ata oynadı.

53
00:03:28,339 --> 00:03:29,244
Simya,

54
00:03:29,244 --> 00:03:30,786
Dünya merkezli model,

55
00:03:30,786 --> 00:03:32,478
kendiliğinden nesil,

56
00:03:32,478 --> 00:03:34,143
yıldızararası madde

57
00:03:34,143 --> 00:03:39,414
ve bir sürü başka teori yerlerini
daha iyi teorilere bıraktı.

58
00:03:39,414 --> 00:03:42,118
Ama yanlış teorilerin bile 
bir değeri vardır.

59
00:03:42,118 --> 00:03:46,411
Güven vermeyen simya
modern kimyanın çıkış noktasıydı,

60
00:03:46,428 --> 00:03:53,184
biz bakteri ve virüslerin rolünü anlamadan
çok önce tıpa büyük yol kat ettirdi.

61
00:03:53,184 --> 00:03:57,379
Bu bize yeni teorilerin genelde
eski şekilde düşünerek bulamayacağımız

62
00:03:57,379 --> 00:04:01,343
yeni keşiflere yol açtığını gösterir.

63
00:04:01,343 --> 00:04:06,592
Yine de mevcut keşiflerimizin zaman 
testine dayanacağından emin olamayız.

64
00:04:06,596 --> 00:04:11,052
Tek bir beklenmedik sonuç,
mevcut teoriyi zora sokmaya yeter.

65
00:04:11,052 --> 00:04:14,962
Nasılsa, daha iyi bir açıklamaya 
karşı potansiyel bir hassasiyet

66
00:04:14,962 --> 00:04:18,236
güncel bir bilimsel teoriyi zayıflatmaz.

67
00:04:18,236 --> 00:04:23,119
Aksine, bilimin denenmemiş 
inanışlara dönüşmesini engeller.

68
00:04:23,119 --> 00:04:26,744
İyi bir bilimsel kanun 
düzgün ayarlanmış bir makine gibidir,

69
00:04:26,744 --> 00:04:28,763
görevini ustalıkla yerine getirir

70
00:04:28,763 --> 00:04:31,749
ancak görevin neye yaradığını pek bilmez.

71
00:04:31,749 --> 00:04:36,565
İyi bir teori ise incinmiş 
ancak yenilmemiş bir dövüşçü gibidir.

72
00:04:36,565 --> 00:04:41,808
Sonraki rakibine hazır değilse
bile yenilgi riskini alır.

73
00:04:41,808 --> 00:04:43,061
Aradaki farka rağmen

74
00:04:43,061 --> 00:04:47,854
bilim tüm resmi görmek adına 
ikisine de ihtiyaç duyar.

75
00:04:47,854 --> 00:04:51,086
Bu yüzden, gelecek sefer biri 
"Yalnızca bir teori" dediğinde

76
00:04:51,086 --> 00:04:53,948
onu teoriyle yarışmaya davet edip

77
00:04:53,948 --> 00:04:55,891
ne kadar iyi olduklarını görün.