0:00:08.121,0:00:11.452 Bir arkadaşınızla bilimsel bir [br]teori hakkında sohbet ederseniz 0:00:11.452,0:00:15.690 "Bu yalnızca bir teori"[br]diye cevap verebilir. 0:00:15.690,0:00:18.997 Fakat bilimsel bir[br]kanunla ilgili bir sohbet 0:00:18.997,0:00:22.774 nadiren "Bu yalnızca bir kanun" [br]ifadesiyle sona erer. 0:00:22.774,0:00:24.346 Peki, neden? 0:00:24.346,0:00:27.499 Bir teori ile bir kanun[br]arasındaki fark nedir 0:00:27.499,0:00:29.721 ve biri diğerinden daha mı iyidir? 0:00:29.721,0:00:32.919 Bilimsel kanunların ve teorilerin [br]farklı işlevleri vardır. 0:00:32.919,0:00:37.191 Bilimsel bir kanun, belirli başlangıç[br]koşullarının sonuçlarını öngörür. 0:00:37.191,0:00:42.517 Doğmamış çocuğunuzun olası saç rengini[br]veya belirli bir açıdan beysbol topunun 0:00:42.517,0:00:45.888 ne kadar sürede [br]varacağını tahmin edebilir. 0:00:45.888,0:00:50.421 Buna karşın bir teori, bir şeylerin[br]neden o şekilde gerçekleştiğine dair 0:00:50.421,0:00:53.695 en mantıklı açıklamayı sağlamaya çalışır. 0:00:53.695,0:00:56.746 Bir teori, kahverengi saçlı[br]ebeveynlerin kızıl saçlı bir çocuk 0:00:56.746,0:01:01.722 çocuk sahibi olmasının nedenini[br]baskın ve çekinik genlerle açıklayabilir 0:01:01.722,0:01:07.075 veya beysbol topunun parabolik gidişatını[br]açıklamak için yer çekimini kullanabilir. 0:01:07.075,0:01:08.273 Kısacası, 0:01:08.273,0:01:13.378 bir kanun ne olduğunu öngörür[br]ve bir teori de sebep önerisi sunar. 0:01:13.378,0:01:16.328 Bir teori asla bir kanuna dönüşmez 0:01:16.328,0:01:20.413 ancak yalnızca gelişimi[br]bir diğerinin sürecini tetikleyebilir. 0:01:20.413,0:01:25.736 17.yy'da Johannes Kepler, dünyanın[br]yörüngelerinin doğasını açıklamak için 0:01:25.736,0:01:29.459 evrensel müzik uyumunu teorileştirdi. 0:01:29.459,0:01:35.783 Teorisine destek ararken on yıllarla [br]ölçülen astronomik birikimden yararlanarak 0:01:35.783,0:01:40.756 gezegensel hareketi açıklayan [br]3 parlak kanun geliştirdi. 0:01:40.756,0:01:43.488 "3 Kanun"u bugün hala geçerli [br]kabul edilmesine rağmen 0:01:43.488,0:01:48.915 gezegen hareketlerini açıklayan harmonik [br]teorisinin yerini yer çekimi aldı. 0:01:48.915,0:01:51.167 Kepler neyi yanlış yaptı? 0:01:51.167,0:01:54.569 Aslında, evrensel [br]bir kullanma kılavuzu yoktu. 0:01:54.569,0:01:58.543 Bunun yerine sürekli fikir ileri sürüyor,[br]karşı çıkıyor, fikri değiştiriyor 0:01:58.543,0:02:03.563 veya yeni bir kuram öneriyorduk, [br]bilimsel yöntem böyle çalışıyordu. 0:02:03.563,0:02:09.323 Kanunlar genelde veriye [br]uymadıkça değişime direnirler. 0:02:09.323,0:02:14.772 Bazense yeni bilgiye[br]uyacak şekilde yeniden düzenlenirler. 0:02:14.772,0:02:18.842 Her nasılsa bir teorinin kabul görmesi[br]küçük bir çekişme gerektirir. 0:02:18.842,0:02:21.819 Çoklu teoriler yeni bir bilimsel keşfin 0:02:21.819,0:02:24.978 en doğru açıklamasını [br]yapmak için rekabet edebilirler. 0:02:24.978,0:02:26.390 Araştırmanın açıklaması için 0:02:26.390,0:02:31.350 bilim insanları verinin çoğunu açıklayan [br]teoriyi desteklemeye eğilimlidir. 0:02:31.350,0:02:34.522 Yine de anlayışımızda [br]hala boşluklar olabilir. 0:02:34.522,0:02:37.813 Bilim insanları yeni bir teori,[br]gözden kaçmış bir olguyu 0:02:37.813,0:02:40.834 başarıyla açıkladığında da memnun olurlar. 0:02:40.834,0:02:44.543 Dimitri Mendeleyev'in [br]periyodik tabloyla ilgili teorisinde 0:02:44.543,0:02:48.040 henüz keşfedilmemiş elementlerin[br]varlığının tahmin edilmesi gibi. 0:02:48.040,0:02:51.220 Bilimsel teori terimi, [br]geniş bir alanı kapsar. 0:02:51.220,0:02:55.363 Bazı teoriler, bilim insanlarının şüpheyle[br]yaklaştığı hatta bazen saçma bulduğu 0:02:55.363,0:02:59.660 küçük deneysel kanıtları olan [br]yeni fikirlerden ibarettir. 0:02:59.666,0:03:04.846 Büyük patlama, evrim, [br]iklim değişikliği gibi diğer teoriler 0:03:04.860,0:03:08.156 bilimsel çevrenin büyük çoğunluğunca [br]onaylanmadan önce 0:03:08.156,0:03:13.136 yıllar boyunca deneysel olarak [br]onaylanmışlardır. 0:03:13.136,0:03:16.374 Bilim insanlarının bakış açısının [br]doğruluğunu değerlendirmeden önce 0:03:16.374,0:03:19.934 bilimsel bir açıklamanın ne olduğunu [br]daha iyi kavramak gerekir. 0:03:19.934,0:03:24.836 Teori kelimesi tek başına [br]tam anlamıyla bir açıklama sunmaz. 0:03:24.842,0:03:28.339 Bilimsel çevre hep önce yanlış ata oynadı. 0:03:28.339,0:03:29.244 Simya, 0:03:29.244,0:03:30.786 Dünya merkezli model, 0:03:30.786,0:03:32.478 kendiliğinden nesil, 0:03:32.478,0:03:34.143 yıldızararası madde 0:03:34.143,0:03:39.414 ve bir sürü başka teori yerlerini[br]daha iyi teorilere bıraktı. 0:03:39.414,0:03:42.118 Ama yanlış teorilerin bile [br]bir değeri vardır. 0:03:42.118,0:03:46.411 Güven vermeyen simya[br]modern kimyanın çıkış noktasıydı, 0:03:46.428,0:03:53.184 biz bakteri ve virüslerin rolünü anlamadan[br]çok önce tıpa büyük yol kat ettirdi. 0:03:53.184,0:03:57.379 Bu bize yeni teorilerin genelde[br]eski şekilde düşünerek bulamayacağımız 0:03:57.379,0:04:01.343 yeni keşiflere yol açtığını gösterir. 0:04:01.343,0:04:06.592 Yine de mevcut keşiflerimizin zaman [br]testine dayanacağından emin olamayız. 0:04:06.596,0:04:11.052 Tek bir beklenmedik sonuç,[br]mevcut teoriyi zora sokmaya yeter. 0:04:11.052,0:04:14.962 Nasılsa, daha iyi bir açıklamaya [br]karşı potansiyel bir hassasiyet 0:04:14.962,0:04:18.236 güncel bir bilimsel teoriyi zayıflatmaz. 0:04:18.236,0:04:23.119 Aksine, bilimin denenmemiş [br]inanışlara dönüşmesini engeller. 0:04:23.119,0:04:26.744 İyi bir bilimsel kanun [br]düzgün ayarlanmış bir makine gibidir, 0:04:26.744,0:04:28.763 görevini ustalıkla yerine getirir 0:04:28.763,0:04:31.749 ancak görevin neye yaradığını pek bilmez. 0:04:31.749,0:04:36.565 İyi bir teori ise incinmiş [br]ancak yenilmemiş bir dövüşçü gibidir. 0:04:36.565,0:04:41.808 Sonraki rakibine hazır değilse[br]bile yenilgi riskini alır. 0:04:41.808,0:04:43.061 Aradaki farka rağmen 0:04:43.061,0:04:47.854 bilim tüm resmi görmek adına [br]ikisine de ihtiyaç duyar. 0:04:47.854,0:04:51.086 Bu yüzden, gelecek sefer biri [br]"Yalnızca bir teori" dediğinde 0:04:51.086,0:04:53.948 onu teoriyle yarışmaya davet edip 0:04:53.948,0:04:55.891 ne kadar iyi olduklarını görün.