Ba loại định kiến định hình thế giới quan của bạn

Điều gì ảnh hưởng tới nhận thức (đúng và sai) của chúng ta về khoa học? Trong một bài thuyết trình khai sáng, nhà khí tượng học J. Marshall Shepherd giải thích cách mà thiên kiến xác nhận, hiệu ứng Dunning-Kruger và sự bất đồng về nhận thức tác động đến điều mà chúng ta nghĩ là mình biết - và chia sẻ những ý tưởng vững chắc hơn để thay thế những định kiến đấy: kiến thức.

Tôi là một nhà khí tượng học.

Tôi có bằng cử nhân, thạc sĩ
và tiến sĩ ngành khí tượng học,

vì vậy tôi là nhà khí tượng học
được công nhận.

Chính vì vậy tôi luôn nhận được
bốn câu hỏi.

Đây là một dự đoán mà tôi sẽ luôn đúng.

(Cười)

Đó là những câu hỏi như sau:

"Này Marshall,
anh dẫn thời tiết trên kênh nào thế?"

(Cười)

"Tiến sĩ Shepherd,
ngày mai thời tiết như nào vậy?"

(Cười)

Và ồ, đây là câu tôi rất thích:

"Con gái tôi sẽ cưới vào tháng chín tới,
đó là một đám cưới ngoài trời.

Liệu trời có mưa không nhỉ?"

(Cười)

Thật đấy, tôi được hỏi vậy
và tôi không biết câu trả lời,

khoa học không nằm ở đó.

Gần đây,
có một câu tôi được hỏi nhiều nhất là:

"Tiến sĩ Shepherd,
ông có tin vào biến đổi khí hậu không?

Ông có tin vào nóng lên toàn cầu không?"

Bây giờ, tôi phải chuẩn bị tâm lí
mỗi khi được hỏi câu đó.

Bởi vì đây mà một câu hỏi tồi.

Khoa học không phải là
một hệ thống niềm tin.

Cậu con trai mười tuổi của tôi
tin vào cô tiên răng.

Và nó cần phải ngừng tin vào điều đó
vì tôi đang mất khá nhiều tiền, rất nhanh.

(Cười)

Con trai tôi tin vào cô tiên răng.

Nhưng hãy cân nhắc điều này.

Tại tòa nhà của Ngân hàng Mỹ ở Atlanta,

bạn không bao giờ nghe thấy ai nói rằng,

"Bạn có tin rằng
nếu bạn đi lên nóc tòa nhà đó

và thả một quả bóng,
nó sẽ rơi xuống không?"

Bạn sẽ không bao giờ nghe thấy điều đó vì
trọng lực là một điều hiển nhiên.

Vậy tại sao không ai hỏi:

"Bạn có tin vào trọng lực không?"

mà lại hỏi:

"Bạn có tin vào nóng lên toàn cầu không?"

Hãy cùng cân nhắc điều này.

Hiệp hội vì Sự tiến bộ Khoa học Mỹ, AAAS,

một trong những tổ chức
đi đầu trong khoa học,

chất vấn các nhà khoa học và công chúng
về các vấn đề khoa học khác nhau.

Một số vấn đề trong đó là:

thực phẩm biến đổi gen, thử nghiệm
trên động vật, sự tiến hóa của con người.

Và nhìn xem các nhà khoa học
nói gì về những điều đó,

những người thực sự nghiên cứu
những vấn đề đó, màu đỏ,

với màu xám, những gì công chúng nghĩ.

Tại sao chúng ta lại có
những suy nghĩ như vậy?

Tại sao chúng ta lại có
những suy nghĩ như vậy?

Nhà khoa học và công chúng khác xa nhau
về quan điểm với những vấn đề này.

Tôi sẽ đề cập đến vấn đề
gần gũi với mình nhất:

biến đổi khí hậu.

87% các nhà khoa học

tin rằng con người đang góp phần
gây ra biến đối khí hậu.

Nhưng chỉ có 50% người dân nghĩ như vậy?

Tại sao lại có việc này?

Một câu hỏi được đặt ra ở đây:

điều gì hình thành nên
nhận thức về khoa học?

Đây là một câu hỏi rất thú vị

và tôi cũng đã nghĩ một chút về nó.

Tôi nghĩ một yếu tố hình thành
nhận thức của công chúng về khoa học

đó là hệ thống niềm tin và định kiến

Hệ thống niềm tin và định kiến.

Hãy cùng tôi đi qua vấn đề này một chút.

Bởi vì tôi muốn đề cập đến ba yếu tố:

thiên kiến xác nhận,
hiệu ứng Dunning-Kruger

và sự bất đồng về nhận thức.

Nghe có vẻ như đây là những thuật ngữ
học thuật cao siêu, và đúng là như thế.

Nhưng khi tôi miêu tả bạn sẽ thấy:

"À, tôi nhận ra điều đó, tôi thậm chí biết
nhiều người có hành động như vậy."

Thiên kiến xác nhận.

Tìm kiếm những bằng chứng để củng cố thêm
niềm tin sẵn có của mình.

Chúng ta đều thỉnh thoảng
cảm thấy một chút tội lỗi.

Nhìn vào ví dụ này nhé.

Tôi đang lướt Twitter.

Và khi tuyết rơi,

tôi sẽ nhận được những dòng tweet này.

(Cười)

"Này, Tiến sĩ Shepherd, trong sân nhà tôi
có 50 cm nóng lên toàn cầu đây,

các ông đang nói về cái gì vậy,
biến đổi khí hậu ư?"

Thực tế, tôi nhận được khá nhiều
những tweet như vậy.

Đó là những dòng tweet rất đáng yêu,
nó làm tôi mỉm cười khi đọc.

Nhưng nó cũng thiết sót
rất cơ bản về mặt khoa học.

Bởi vì điều này đã giải thích rằng

người viết tweet đó không hiểu được

sự khác biệt giữa thời tiết và khí hậu.

Tôi thường nói rằng,
thời tiết là tâm trạng của bạn

và khí hậu là tính cách của bạn.

Nghĩ về điều đó mà xem.

Thời tiết là tâm trạng của bạn
khí hậu là tính cách của bạn.

Tâm trạng hôm nay không cho tôi biết
bất cứ điều gì về tính cách của bạn,

một ngày lạnh không nói lên điều gì
về biến đổi khí hậu,

hay một ngày nóng bức cũng vậy.

Dunning-Kruger.

Hai học giả từ Cornell
đã đưa ra hiệu ứng Dunning-Kruger.

Nếu bạn tìm kiếm
bài bình duyệt cho vấn đề này,

bạn sẽ thấy rất nhiều thuật ngữ cao siêu:

đây là một tổ hợp siêu việt ảo tưởng,
nghĩ rằng chúng ta biết nhiều điều.

Nói cách khác, con người cho rằng
mình biết nhiều thứ hơn thực tế.

Hoặc là họ đánh giá thấp
những điều mà họ không biết.

Và sau đó,
có "sự bất đồng về nhận thức."

"Sự bất đồng về nhận thức" rất thú vị.

Chúng ta chỉ vừa mới có
"Ngày Macmot châu Mỹ'' đúng không?

Không có định nghĩa nào rõ hơn về
"sự bất đồng về nhận thức"

khi những người thông minh hỏi tôi rằng
dự báo của loài gặm nhấm chính xác không?

(Cười)

Thế mà tôi lại nhận được câu hỏi như vậy,
thường xuyên đấy.

(Cười)

Tôi cũng nghe về Niên giám Nông dân.

Chúng ta lớn lên với Niên giám Nông dân,
vì vậy mọi người đã quen thuộc với nó.

Vấn đề là, niên giám này chỉ chính xác 37%

theo như nghiên cứu của Đại học Penn State

Nhưng chúng ta đang ở trong
thời đại của khoa học

mà ta có thể thực sự dự đoán thời tiết.

Tin hay không thì tôi biết
vài bạn sẽ nói: "Ờ, phải"

ta dự đoán thời tiết chính xác
khoảng 90% hoặc hơn thế.

Bạn chỉ là có xu hướng nhớ
những lần dự đoán chưa chính xác thôi.

(Cười)

Thiên kiến xác nhận, Dunning-Kruger
và "sự bất đồng về nhận thức".

Tôi nghĩ chúng định hình những định kiến
và nhận thức của con người về khoa học.

Nhưng sau đó,
học vấn và thông tin sai lệch

khiến chúng ta bị giới hạn.

Trong mùa bão năm 2017,

các phương tiện truyền thông
đã phải chỉ định các phóng viên

loại bỏ thông tin sai lệch
về dự báo thời tiết.

Đó là thời đại mà chúng ta đang sống.

Tôi luôn phải đối phó với việc này
trên truyền thông.

Ai đó sẽ tweet dự báo thời tiết

đó là dự báo cho Bão Irma,
nhưng vấn đề ở đây là:

dự báo này không phải do
Trung tâm báo Bão công bố.

Nhưng mọi người đăng tải tweet và chia sẻ,
nó tràn lan.

Mà dự báo này lại không đến từ
Trung tâm báo Bão.

Vì vậy tôi dành 12 năm
sự nghiệp của mình ở NASA

trước khi đến Đại học Georgia

và làm chủ tịch
Ủy ban Tư vấn Khoa học Trái đất của họ.

Tôi vừa lên đó tuần trước tại DC

và tôi bắt gặp vài điều rất thú vị.

Đây là một một mô hình
và dữ liệu khoa học từ vệ tinh của NASA

cho thấy mùa bão 2017.

Bạn có nhìn thấy Bão Harvey ở đó không?

Hãy nhìn vào đám bụi bốc lên từ Châu Phi.

Hãy nhìn những đám cháy
ở tây bắc Mỹ và tây Canada.

Và đến Bão Irma.

Điều này rất hấp dẫn đối với tôi.

Phải thừa nhận rằng,
tôi là một người đam mê thời tiết.

Nhưng quan trọng hơn,
điều này chứng minh chúng ta có công nghệ

để không chỉ quan sát
hệ thống thời tiết và khí hậu

mà còn để dự đoán chúng.

Khi đã có những hiểu biết về khoa học

thì sẽ không cần đến
những định kiến và nhận thức

mà chúng ta vẫn thường nói đến.

Chúng ta có sự hiểu biết.

Nhưng hãy nghĩ về điều này.

Đây là Houston, Texas sau cơn bão Harvey.

Tôi viết bài đóng góp
cho tạp chí Forbes theo định kỳ

và tôi đã viết một mục một tuần trước khi
bão Harvey đổ bộ, nói rằng:

"Có lẽ sẽ có lượng mưa
khoảng từ 1000-1300 mm."

Tôi viết điều này một tuần trước khi
cơn bão đổ bộ.

Tuy thế, khi bạn nói chuyện
với người dân Houston,

họ nói rằng: "Chúng tôi không biết
nó sẽ tệ đến mức này."

Tôi chỉ....

(Thở dài)

(Cười)

Một tuần trước đó.

Nhưng...

Tôi biết điều này buồn cười,
nhưng thực tế là,

ta đều vật lộn với việc nhận thức một điều
vượt ngoài trải nghiệm của mình.

Người dân Houston luôn phải hứng chịu mưa,

họ luôn bị ngập lụt.

Nhưng họ chưa bao giờ trải nghiệm
cơn bão nào như vậy.

Lượng mưa cả năm tại Houston
thường vào khoảng 860 mm.

Nhưng trong ba ngày,
họ phải hứng chịu lượng mưa 1300 mm.

Đây là một sự kiện bất thường,
vượt ra khỏi sự bình thường.

Hệ thống niềm tin và định kiến,
học vấn và thông tin sai lệch,

Làm sao để chúng ta bước ra khỏi giới hạn
đã bó hẹp nhận thức của mình?

Chà, chúng ta không cần đến Houston,
chúng ta chỉ cần về gần nhà thôi.

(Cười)

Các bạn có nhớ
"Trận bão tuyết tồi tệ" không?

(Cười)

Khải huyền Tuyết?

Khổng lồ tuyết?

Bạn muốn gọi như thế nào cũng được.

Tất cả 5 cm của nó.

(Cười)

Lớp tuyết dày 5 cm
đã đóng cửa thành phố Atlanta.

(Cười)

Nhưng thực tế là chúng ta đang
ở trong một mùa đông có thể có bão,

chúng ta đến với
chương trình tư vấn thời tiết mùa đông,

và rất nhiều người xem đó
là điều không quan trọng

"Ồ, không tệ đến thế đâu."

Trong khi thực tế, nhận thức của ta
cho rằng nó không tệ đến vậy

nhưng vấn đề đó trên thực tế
đã được nâng cấp.

Mọi thứ trở nên tồi tệ hơn
khi các mô hình xuất hiện.

Đấy là một ví dụ cho việc
nhận thức của chúng ta bị giới hạn.

Câu hỏi lúc này sẽ là:

làm sao để mở rộng
vòng tròn nhận thức của chúng ta?

Diện tích của hình tròn là
"Pi r bình phương".

Chúng ta tăng bán kính,
chúng ta tăng diện tích.

Vậy làm sao để chúng ta tăng bán kính
hiểu biết về khoa học?

Đây là một vài suy nghĩ của tôi

Bạn kiểm kê lại các thành kiến của mình.

Và tôi thách thức các bạn làm điều đó.

Kiểm kê lại các thành kiến của mình.

Chúng đến từ đâu?

Giáo dục, quan điểm chính trị
hay niềm tin của bạn --

Điều gì hình thành nên
các thành kiến của bạn?

Rồi đánh giá nguồn tin của bạn.

Bạn lấy những thông tin về khoa học ở đâu?

Bạn đọc điều gì, nghe được điều gì,

để nắm bắt các thông tin
về khoa học của mình?

Và sau đó, quan trọng là dám nói.

Hãy nói lên cách bạn đánh giá
các định kiện và nguồn tin của mình.

Tôi muốn bạn hãy lắng nghe
đoạn clip ngắn 40 giây này

từ một trong những
nhà khí tượng hàng đầu ở Mỹ, Greg Fishel,

tại Raleigh, Durham.

Ông được kính trọng tại khu vực này.

Nhưng ông lại hoài nghi về khí hậu.

Tuy nhiên,
hãy lắng nghe những lời nói của ông ấy.

Greg Fishel:
Sai lầm tôi mắc phải

và không nhận ra cho đến gần đây

là tôi chỉ tìm kiếm những thông tin

mà hỗ trợ cho những gì tôi đã nghĩ;

và không hứng thú nghe về
những gì ngược lại với suy nghĩ của mình.

Và vào một buổi sáng thức giấc

có một câu hỏi trong đầu tôi:

"Greg, có phải ông đang chìm vào
thiên kiến xác nhận không?

Ông có đang tìm những thông tin
ủng hộ cho những gì mà ông đã nghĩ?"

Và nếu tôi thành thật với bản thân
và tôi cũng đang cố như vậy,

tôi thừa nhận rằng điều này đang diễn ra.

Và khi tôi nói chuyện
với các nhà khoa học nhiều hơn

và đọc các bài bình duyệt

và cố gắng quản lý bản thân
như cách đã được dạy

tại Penn State khi tôi là một sinh viên,

tôi cảm thấy rất khó khăn
khi phải tranh luận rằng

chúng ta không chịu
ít nhất một ảnh hưởng nào.

Ảnh hưởng lớn như nào
vẫn có thể là điều nghi vấn,

nhưng để nói "không có gì"
là một điều vô trách nhiệm với tôi

trên cương vị là một nhà khoa học
hay là một con người.

JMS: Greg Fishel vừa mới nói về việc
mở rộng bán kính nhận thức của mình

về kiến thức khoa học.

Và khi chúng ta mở rộng bán kính của mình,

không phải về việc
tạo ra một tương lai tốt hơn,

mà là bảo tồn cuộc sống mà chúng ta biết.

Vì thế, khi chúng ta nghĩ về việc mở rộng
bán kính của mình về hiểu biết khoa học,

đây là điều quan trọng đối với
Athens, Georgia và Atlanta, Georgia,

đối với bang Georgia và với cả thế giới.

Vì vậy hãy mở rộng
phạm vi hiểu biết của bạn.

Cảm ơn các bạn.

(Vỗ tay)