Fuedda a su coru! | Marleen Laschet | TEDxTrondheim

Custu interventu est stètiu presentau in d-un'atòbiu TEDx chi imperat su format de sa cunferèntzia TED, ma est stètiu apariciau desei de una comunidadi de su logu. Po ndi sciri de prus, càstia su giassu me in s'arretza http://ted.com/tedx

Marleen est una filòloga sperta de comunicatzioni cun s'afròddiu po is contus e po is lìnguas.
Is contus chi agatais me in su blog cosa sua funt contus pigaus deretus de sa vida sua de poliglota e acapiaus a bideas e sperèntzias culturalis e linguìsticas. Su “talk” cosa sua est unu contu asuba de su nuscu de is lìnguas e de comenti un'arrana malàdia ti ndi potzat scabulli de su barrancu de sa giorronada.

Custu est su primu Tedx talk bortau in lìngua sarda! Sa furriadura est a incuru de Fàbiu Usala Friàrgiu de s'assòtziu Lìngua Bia de Casteddu. Ddi torraus gràtzias po su traballu.

Agiumai 365 milionis de personis
tenint s'ingresu che lìngua mama.

Prus de duus miliardus de personis
imparant e fueddant s'ingresu

che de duus lìngua o de tres.

Chi tui fueddas s'ingresu,

agiumai ti podis fai cumprendi
de 2,5 miliardus de personis.

Intzandus poita est chi si nci
depeus ghetai a s'imparu

de un'àtera lìngua stràngia?

No est scéti a nci fuliai su tempus?

Nelson Mandela etotu
est stètiu criticau de mala manera

de is sudafricanus nieddus
poita ca fueddàt s'afrikaans.

Issu ddis iat torrau aici:

“Candu fueddas a un'òmini cun
d-una lìngua nodia, chi issu cumprendit,

as a lompi a sa conca sua.

Candu ddu fueddas me in sa lìngua cosa sua

as a lompi a su coru”.

A innoi seus:

Chi bolis achiriri a calincunu,

depis chistionai a su coru cosa sua.

Beni ddu scint is papas.

Giovanni Paolo II fueddàt beni
unus dexi lìnguas

e un'àteras doxi a livellu elementari.

In ònnia logu de su mundu,
lassada saludus a is personis

chistionendi-ddis cun fràsias
me in sa lìngua mama insoru,

a custa manera ndi ddoi
at scabùlliu su profetu chi scieus.

A chini tenit sòrga stràngia puru,

o dd'at a tenni, beni ddu sciit.

Mancai fueddant s'ingresu
cun is sposas insoru,

ma chi bolint fai bella figura
cun sa mama de sa sposa,

is piciocus imparant de bonu acatu
fintzas is lìnguas prus strambecas,

s'olandesu etotu.

(Arrisu)

Custu costumat a nosi agiudai.

Poita?

Sa lìngua mama nosta
est acapiada a manera funguda

a sa personalidadi e a s'identitadi nosta.

Sa stòria personali nosta
est arrexinada a strintu

aciupada cun sa lìngua mama cosa nosta.

Teneus unu biaxi diaici mannu
de amentus e sentidus a liòngiu strintu

a is fueddus, a is espressadas,

fintzas a sa gràmatica
chi nci seus crèscius impari.

Po custu, candu imparas
sa lìngua de un'àtera personi,

amostas de tenni diaderus interessu

po sa vida e po sa personalidadi cosa sua.

A cali sorga no ndi iat
a essi imbrambulada?

Candu intendis sa lìngua cosa tua
t'agatas in axu.

Candu partis po unu biaxu

e nci aturas diis e cidas
fueddendi un'àtera lìngua,

candu nci intras in d-un'aereu

e is chi nci traballant aìnturu
ti saludant me in sa lìngua cosa tua,

sciis de essi lompendi deretu
conca a domu.

Chi sa lìngua mama essit unu nuscu,

iat a essi su de su pistocu,

e de unu bellu brou de pudda,

de s'àcua de fragus de s'ajaja -

e mancai unu pagu de nafatalina puru.

Iat a podi essi diaderus po custu
ca is lìnguas fraigadas,

che s'Esperantu, no ant mai fatu profetu.

Mancai fatas a ciorbeddera,

po cantu simplis e fàtzilis de imparai,

nisciuna bidda s'est mai pigàt a coddu
una lingua artifizali

comenti e chi fessit sa sua.

Nimancu che lìngua stràngia
de imparai ònnia dii sistematicamenti

spainendi-dda meda e po meda tempus,

mancai ndi siat stètia fata sa tenta.

Invecis, mancai su barrancu
de is lìnguas naturalis -

comenti a sa pelea
chi si ponit s'irregularidadi,

sa diferèntzia intra
de ortografia e pronùntzia,

sa gramàtica incolliosa
taliorta assurda puru -

mancai siat aici,

scioberaus de imparai sa lìngua
chi si ndi ddoi est pesàt paris cun nosu.

Is lìnguas fraigadas fueddant
conca a su ciorbeddu.

Is lìnguas naturalis
tenint nuscu de pistocu.

Po Nelson Mandela, a imparai s'Afrikaans
boliat nai “a sciri totu de su nemigu”.

Naràt: “depis connosci
sa lìngua, s'afròddiu,

su speru e sa timòria insoru,
chi ddus bolis binci”.

Issu dd'at fatu. At funtzionau.

Custu no balit scéti
po su nemigu, a ddu scieis?

Pertocat totu su biaxi de arrelatas
de sa genti me in su mundu.

Deu seu s'ùrtima in sa Terra
po nai ca is sorgas funt nemigas

po definitzioni.

Agiumai seti, otu annus a oi,

ndi femu truessendi sa Polònia
a màchina cun sa famìllia mia.

Is butegas fiant acanta de serrai
e bolemus comporai cosa de papai.

A s'acabada eus biu unu mercau mannu
a s'àtera parti de s'arruga.

Po acudi a nci lompi sa manera
fiat sa de furriai po ndi torrai agoa.

E est su chi apu fatu!

Capassu fiat perigulosu.

De siguru contras a sa lei.

Me in su parchègiu, fintzas a primu
de ndi sturai su motori de sa màchina,

intendu tochendi.

Ndi calu sa fentanedda de sa màchina
e nci biu ogu sconchiendi.

S'ogu chi apu nau fiat de sa giustìtzia.

De certu no mi-ndi potzu fai bantu
de sciri sa lìngua polaca,

incapas andendi beni puru;

una borta, mancai totu custu,
femu bona a ndi chistionai pagu pagu.

Ma sa dii in cudda manera,
agatendi-mì afartada,

a faci apari cun duus òminis
de sa giustìtzia, a divisa,

s'est sparèssiu totu su fueddu
assentau chi sciemu in polacu.

No apu pensau mancu po nudda

de straviai fueddendi ingresu
in sa situatzioni acantu femu.

Capassu ca s'ingresu m'iat a essi agiudau
po su chi pertocat sa bisura linguìstica,

ma mi iat a essi postu
in discumbèniu cun sa giustìtzia.

Femu atrivia a fueddai polacu.

Comenti?

Si ndi fiat sbuidau su
logu piticheddeddeddu

de su ciorbeddu miu
ancu s'agatàt su polacu,

de totu francu de una cosa.

Ddoi fiat una cosa
chi emu arripìtiu diaici a fitianu

chi dd'emu a essi pòtzia
arrepiti durmendi puru.

Fiat una poesia po pipius

chi ndi fueddàt de un'arrana malàdia.

(Arrisu)

Fiat totu su chi mi-nci fiat aturau.

Gei ddu sciu, no fiat bellu de nai,
ma dd'apu scoviau aicetotu:

(Polacu) “Un'arrana calisisiat
s'est intèndia mali,

po custu est andada ancu de su dotori
a ddi nai chi s'intendiat mali.

Su dotori s'est postu
is ollieras ca fiat a s'antiga”.

Apu ghetau un'apubada a sa giustìtzia.

Fiant mirendi-mì a fìrmu.

(Arrisu)

Mi parit de amentai chi unu
de issus fiat scarfendi-sì sa conca.

Apustis ant scaringiau de arriri.

Ant scaringiau de arriri!

Custu m'at fatu arrimai,

tanti de pirmiti chi calincunu
fueddu intelligenti

si ndi toressit a ghetai in sa conca mia.

Apu incumentzau a ndi achichiai
unas cantu fràsias che,

“Dispraxit meda, serbit cosa de papai,
no dd'eus a fai prus”.

Mi iant lassau andai.

In s'interis chi mi femu scabiossendi-mì
a butega, apu intèndiu:

(Polacu) “Szczęśliwej podróży!!”

“Bonu biaxu!”

No bolemu lompi a s'intentu
de si spingi a imparai is lìnguas

po biaxai peri su mundu, andai contras
a sa lei e apustis a si spesai.

Ma custu contu s'amostat
comenti pagu fueddus,

mancai siant banalis o sciollòrius,
pagu fueddus scéti,

potzant lompi deretu
a su coru amoddiendi-ddu.

Femu nendi, ddoi fiat
unu scioberu a s'arrana malàdia.

Ddoi fiat una cosa
chi connoscemu aici beni etotu:

una cantzoni de imbriagus.

(Arrisu)

Cun custa gei no iat a essi
godangiau unu scarìngiu,

ma unu biaxu a sa statzioni
de sa giustìtzia de su logu

po averiguai chi emu bufau.

Tocat a no imparai medas lìnguas,

sa chistioni no est a ddas
imparai a sa perfetzioni.

Cun pagu fueddus si podit fai giai meda.

Dexi fueddus intregaus deretu a su coru
podint pungi meda de prus

de millas fueddus a sa conca.

Podis sèmpiri detzidi de fueddai
s'ingresu e aturai in mesu.

Ma podis detzidi puru de essi tui etotu
a movi su primu arrastu

e atobiai un'amistadi, o una disamistadi,
chinisiollat chi siat,

me in sa terra sua.

Fueddai me in sa lìngua
de s'àteru no ti fai indulli,

a s'imbressi ti fai biri forti.

Est pròpiu sa personi atrivia
chi peleat po barigai sa làcana

chi a s'acabada bincit.

No timast a sballiai.
Is fartas ti torrant a òmini.

Incapas ddoi at profetu in prus:

chi faddis aforas a scobertu,

donas ocasioni a s'àteru
de t'agiudai a ti cumprendi.

Diaici s'arrelata incumentzàt
pagora s'at a afortiai.

Bolis scéti a ti fai cumprendi

o ndi bolis pesai fintzas un'arrelata?

Sigheus a imparai e a manigiai s'ingresu.

Diaici eus a podi fueddai
a unu pùblicu amesturau,

comenti acuntessit
a is cunferèntzias TEDx.

S'ingresu est un'aina forti meda
po cumpartziri sa connoscèntzia,

po is atòbius internatzionalis acantu
tzirimòniant de problemas globalis.

S'ingresu est s'arruga manna
chi nci lompit a 365.000.000 de corus.

Po 365.000.00 de personis sa lìngua
ingresa tenit su nuscu de su pistocu.

Frimai innoi depeus? Poita?

Poita no depeus passai s'ùrtimu barrancu,

po imparai ancora
assumancu un'àtera lìngua?

Ddoi est pistocu de sabori diversu puru.

Ajò a ndi tastai unu nou.

Gràtzias.

(Tzacarramanus)