WEBVTT 00:00:08.990 --> 00:00:14.549 Agiumai 365 milionis de personis tenint s'ingresu che lìngua mama. 00:00:16.609 --> 00:00:20.710 Prus de duus miliardus de personis imparant e fueddant s'ingresu 00:00:20.711 --> 00:00:23.059 che de duus lìngua o de tres. 00:00:24.376 --> 00:00:26.082 Chi tui fueddas s'ingresu, 00:00:26.083 --> 00:00:31.555 agiumai ti podis fai cumprendi de 2,5 miliardus de personis. 00:00:32.085 --> 00:00:34.768 Intzandus poita est chi si nci depeus ghetai a s'imparu 00:00:34.768 --> 00:00:37.048 de un'àtera lìngua stràngia? 00:00:37.048 --> 00:00:41.143 No est scéti a nci fuliai su tempus? 00:00:41.144 --> 00:00:45.382 Nelson Mandela etotu est stètiu criticau de mala manera 00:00:45.383 --> 00:00:49.112 de is sudafricanus nieddus poita ca fueddàt s'afrikaans. 00:00:50.022 --> 00:00:51.488 Issu ddis iat torrau aici: 00:00:51.489 --> 00:00:55.225 “Candu fueddas a un'òmini cun d-una lìngua nodia, chi issu cumprendit, 00:00:56.055 --> 00:00:57.613 as a lompi a sa conca sua. 00:00:59.023 --> 00:01:02.040 Candu ddu fueddas me in sa lìngua cosa sua 00:01:02.720 --> 00:01:04.312 as a lompi a su coru”. 00:01:05.391 --> 00:01:06.661 A innoi seus: 00:01:06.662 --> 00:01:09.330 Chi bolis achiriri a calincunu, 00:01:09.331 --> 00:01:11.705 depis chistionai a su coru cosa sua. 00:01:13.185 --> 00:01:14.973 Beni ddu scint is papas. 00:01:14.974 --> 00:01:18.884 Giovanni Paolo II fueddàt beni unus dexi lìnguas 00:01:18.885 --> 00:01:22.343 e un'àteras doxi a livellu elementari. 00:01:22.953 --> 00:01:26.591 In ònnia logu de su mundu, lassada saludus a is personis 00:01:26.592 --> 00:01:30.847 chistionendi-ddis cun fràsias me in sa lìngua mama insoru, 00:01:30.848 --> 00:01:35.845 a custa manera ndi ddoi at scabùlliu su profetu chi scieus. 00:01:37.395 --> 00:01:39.804 A chini tenit sòrga stràngia puru, 00:01:39.805 --> 00:01:43.265 o dd'at a tenni, beni ddu sciit. 00:01:44.005 --> 00:01:46.406 Mancai fueddant s'ingresu cun is sposas insoru, 00:01:46.407 --> 00:01:50.552 ma chi bolint fai bella figura cun sa mama de sa sposa, 00:01:51.222 --> 00:01:55.181 is piciocus imparant de bonu acatu fintzas is lìnguas prus strambecas, 00:01:55.185 --> 00:01:56.872 s'olandesu etotu. 00:01:56.876 --> 00:01:58.668 (Arrisu) 00:01:58.676 --> 00:02:01.104 Custu costumat a nosi agiudai. 00:02:01.974 --> 00:02:03.300 Poita? 00:02:04.030 --> 00:02:09.044 Sa lìngua mama nosta est acapiada a manera funguda 00:02:09.044 --> 00:02:13.050 a sa personalidadi e a s'identitadi nosta. 00:02:13.051 --> 00:02:17.694 Sa stòria personali nosta est arrexinada a strintu 00:02:17.695 --> 00:02:20.727 aciupada cun sa lìngua mama cosa nosta. 00:02:20.981 --> 00:02:25.838 Teneus unu biaxi diaici mannu de amentus e sentidus a liòngiu strintu 00:02:25.838 --> 00:02:28.838 a is fueddus, a is espressadas, 00:02:28.838 --> 00:02:31.642 fintzas a sa gràmatica chi nci seus crèscius impari. 00:02:32.646 --> 00:02:37.141 Po custu, candu imparas sa lìngua de un'àtera personi, 00:02:37.142 --> 00:02:40.350 amostas de tenni diaderus interessu 00:02:40.351 --> 00:02:44.168 po sa vida e po sa personalidadi cosa sua. 00:02:44.959 --> 00:02:47.585 A cali sorga no ndi iat a essi imbrambulada? 00:02:48.711 --> 00:02:52.581 Candu intendis sa lìngua cosa tua t'agatas in axu. 00:02:53.834 --> 00:02:55.617 Candu partis po unu biaxu 00:02:55.618 --> 00:02:59.592 e nci aturas diis e cidas fueddendi un'àtera lìngua, 00:03:00.642 --> 00:03:03.011 candu nci intras in d-un'aereu 00:03:03.012 --> 00:03:06.279 e is chi nci traballant aìnturu ti saludant me in sa lìngua cosa tua, 00:03:06.280 --> 00:03:08.408 sciis de essi lompendi deretu conca a domu. 00:03:10.478 --> 00:03:14.450 Chi sa lìngua mama essit unu nuscu, 00:03:14.451 --> 00:03:18.680 iat a essi su de su pistocu, 00:03:18.681 --> 00:03:21.103 e de unu bellu brou de pudda, 00:03:21.773 --> 00:03:23.828 de s'àcua de fragus de s'ajaja - 00:03:24.668 --> 00:03:27.941 e mancai unu pagu de nafatalina puru. 00:03:28.742 --> 00:03:34.000 Iat a podi essi diaderus po custu ca is lìnguas fraigadas, 00:03:34.001 --> 00:03:40.301 che s'Esperantu, no ant mai fatu profetu. 00:03:41.212 --> 00:03:44.212 Mancai fatas a ciorbeddera, 00:03:44.213 --> 00:03:46.995 po cantu simplis e fàtzilis de imparai, 00:03:47.704 --> 00:03:50.948 nisciuna bidda s'est mai pigàt a coddu una lingua artifizali 00:03:50.948 --> 00:03:53.948 comenti e chi fessit sa sua. 00:03:53.948 --> 00:03:58.939 Nimancu che lìngua stràngia de imparai ònnia dii sistematicamenti 00:03:58.940 --> 00:04:02.564 spainendi-dda meda e po meda tempus, 00:04:02.714 --> 00:04:05.161 mancai ndi siat stètia fata sa tenta. 00:04:05.831 --> 00:04:11.871 Invecis, mancai su barrancu de is lìnguas naturalis - 00:04:11.872 --> 00:04:15.434 comenti a sa pelea chi si ponit s'irregularidadi, 00:04:15.435 --> 00:04:20.154 sa diferèntzia intra de ortografia e pronùntzia, 00:04:20.156 --> 00:04:24.694 sa gramàtica incolliosa taliorta assurda puru - 00:04:25.655 --> 00:04:27.304 mancai siat aici, 00:04:28.304 --> 00:04:34.192 scioberaus de imparai sa lìngua chi si ndi ddoi est pesàt paris cun nosu. 00:04:35.812 --> 00:04:39.654 Is lìnguas fraigadas fueddant conca a su ciorbeddu. 00:04:40.774 --> 00:04:44.772 Is lìnguas naturalis tenint nuscu de pistocu. 00:04:46.056 --> 00:04:51.981 Po Nelson Mandela, a imparai s'Afrikaans boliat nai “a sciri totu de su nemigu”. 00:04:51.982 --> 00:04:56.910 Naràt: “depis connosci sa lìngua, s'afròddiu, 00:04:56.911 --> 00:05:00.243 su speru e sa timòria insoru, chi ddus bolis binci”. 00:05:01.073 --> 00:05:03.644 Issu dd'at fatu. At funtzionau. 00:05:04.724 --> 00:05:08.186 Custu no balit scéti po su nemigu, a ddu scieis? 00:05:08.494 --> 00:05:12.111 Pertocat totu su biaxi de arrelatas de sa genti me in su mundu. 00:05:13.445 --> 00:05:17.746 Deu seu s'ùrtima in sa Terra po nai ca is sorgas funt nemigas 00:05:17.747 --> 00:05:18.983 po definitzioni. 00:05:19.833 --> 00:05:22.762 Agiumai seti, otu annus a oi, 00:05:22.763 --> 00:05:25.642 ndi femu truessendi sa Polònia a màchina cun sa famìllia mia. 00:05:27.172 --> 00:05:31.413 Is butegas fiant acanta de serrai e bolemus comporai cosa de papai. 00:05:32.257 --> 00:05:35.692 A s'acabada eus biu unu mercau mannu a s'àtera parti de s'arruga. 00:05:36.908 --> 00:05:41.637 Po acudi a nci lompi sa manera fiat sa de furriai po ndi torrai agoa. 00:05:41.638 --> 00:05:43.328 E est su chi apu fatu! 00:05:44.368 --> 00:05:46.578 Capassu fiat perigulosu. 00:05:47.528 --> 00:05:49.696 De siguru contras a sa lei. 00:05:52.065 --> 00:05:57.638 Me in su parchègiu, fintzas a primu de ndi sturai su motori de sa màchina, 00:05:58.238 --> 00:06:00.053 intendu tochendi. 00:06:01.250 --> 00:06:06.096 Ndi calu sa fentanedda de sa màchina e nci biu ogu sconchiendi. 00:06:07.624 --> 00:06:11.963 S'ogu chi apu nau fiat de sa giustìtzia. 00:06:13.296 --> 00:06:17.564 De certu no mi-ndi potzu fai bantu de sciri sa lìngua polaca, 00:06:17.565 --> 00:06:19.255 incapas andendi beni puru; 00:06:19.985 --> 00:06:23.526 una borta, mancai totu custu, femu bona a ndi chistionai pagu pagu. 00:06:24.336 --> 00:06:27.780 Ma sa dii in cudda manera, agatendi-mì afartada, 00:06:28.620 --> 00:06:31.755 a faci apari cun duus òminis de sa giustìtzia, a divisa, 00:06:33.175 --> 00:06:38.315 s'est sparèssiu totu su fueddu assentau chi sciemu in polacu. 00:06:39.719 --> 00:06:43.789 No apu pensau mancu po nudda 00:06:44.549 --> 00:06:47.728 de straviai fueddendi ingresu in sa situatzioni acantu femu. 00:06:49.078 --> 00:06:53.318 Capassu ca s'ingresu m'iat a essi agiudau po su chi pertocat sa bisura linguìstica, 00:06:54.278 --> 00:06:57.280 ma mi iat a essi postu in discumbèniu cun sa giustìtzia. 00:06:58.244 --> 00:07:00.934 Femu atrivia a fueddai polacu. 00:07:01.774 --> 00:07:02.798 Comenti? 00:07:04.479 --> 00:07:07.388 Si ndi fiat sbuidau su logu piticheddeddeddu 00:07:07.388 --> 00:07:10.388 de su ciorbeddu miu ancu s'agatàt su polacu, 00:07:10.388 --> 00:07:11.965 de totu francu de una cosa. 00:07:13.204 --> 00:07:17.942 Ddoi fiat una cosa chi emu arripìtiu diaici a fitianu 00:07:17.943 --> 00:07:20.814 chi dd'emu a essi pòtzia arrepiti durmendi puru. 00:07:22.501 --> 00:07:24.960 Fiat una poesia po pipius 00:07:27.563 --> 00:07:29.652 chi ndi fueddàt de un'arrana malàdia. 00:07:30.273 --> 00:07:32.251 (Arrisu) 00:07:32.711 --> 00:07:34.522 Fiat totu su chi mi-nci fiat aturau. 00:07:34.523 --> 00:07:39.293 Gei ddu sciu, no fiat bellu de nai, ma dd'apu scoviau aicetotu: 00:07:40.137 --> 00:07:42.532 (Polacu) “Un'arrana calisisiat s'est intèndia mali, 00:07:42.532 --> 00:07:46.084 po custu est andada ancu de su dotori a ddi nai chi s'intendiat mali. 00:07:46.085 --> 00:07:50.458 Su dotori s'est postu is ollieras ca fiat a s'antiga”. 00:07:51.564 --> 00:07:53.882 Apu ghetau un'apubada a sa giustìtzia. 00:07:53.883 --> 00:07:56.483 Fiant mirendi-mì a fìrmu. 00:07:56.484 --> 00:07:57.813 (Arrisu) 00:07:58.653 --> 00:08:01.659 Mi parit de amentai chi unu de issus fiat scarfendi-sì sa conca. 00:08:02.669 --> 00:08:05.242 Apustis ant scaringiau de arriri. 00:08:06.112 --> 00:08:07.339 Ant scaringiau de arriri! 00:08:07.340 --> 00:08:10.879 Custu m'at fatu arrimai, 00:08:10.880 --> 00:08:14.256 tanti de pirmiti chi calincunu fueddu intelligenti 00:08:14.257 --> 00:08:16.677 si ndi toressit a ghetai in sa conca mia. 00:08:16.688 --> 00:08:19.687 Apu incumentzau a ndi achichiai unas cantu fràsias che, 00:08:19.688 --> 00:08:23.483 “Dispraxit meda, serbit cosa de papai, no dd'eus a fai prus”. 00:08:24.763 --> 00:08:26.262 Mi iant lassau andai. 00:08:27.094 --> 00:08:30.430 In s'interis chi mi femu scabiossendi-mì a butega, apu intèndiu: 00:08:30.650 --> 00:08:32.480 (Polacu) “Szczęśliwej podróży!!” 00:08:32.480 --> 00:08:34.020 “Bonu biaxu!” 00:08:34.650 --> 00:08:39.006 No bolemu lompi a s'intentu de si spingi a imparai is lìnguas 00:08:39.006 --> 00:08:42.696 po biaxai peri su mundu, andai contras a sa lei e apustis a si spesai. 00:08:44.586 --> 00:08:49.031 Ma custu contu s'amostat comenti pagu fueddus, 00:08:50.261 --> 00:08:53.760 mancai siant banalis o sciollòrius, pagu fueddus scéti, 00:08:53.761 --> 00:08:56.661 potzant lompi deretu a su coru amoddiendi-ddu. 00:08:58.901 --> 00:09:01.771 Femu nendi, ddoi fiat unu scioberu a s'arrana malàdia. 00:09:01.772 --> 00:09:04.207 Ddoi fiat una cosa chi connoscemu aici beni etotu: 00:09:05.857 --> 00:09:07.232 una cantzoni de imbriagus. 00:09:07.233 --> 00:09:08.525 (Arrisu) 00:09:09.205 --> 00:09:11.864 Cun custa gei no iat a essi godangiau unu scarìngiu, 00:09:11.864 --> 00:09:14.430 ma unu biaxu a sa statzioni de sa giustìtzia de su logu 00:09:14.431 --> 00:09:15.991 po averiguai chi emu bufau. 00:09:17.603 --> 00:09:21.133 Tocat a no imparai medas lìnguas, 00:09:21.134 --> 00:09:24.153 sa chistioni no est a ddas imparai a sa perfetzioni. 00:09:24.154 --> 00:09:26.162 Cun pagu fueddus si podit fai giai meda. 00:09:27.122 --> 00:09:30.383 Dexi fueddus intregaus deretu a su coru podint pungi meda de prus 00:09:30.384 --> 00:09:32.964 de millas fueddus a sa conca. 00:09:34.644 --> 00:09:38.741 Podis sèmpiri detzidi de fueddai s'ingresu e aturai in mesu. 00:09:39.851 --> 00:09:44.822 Ma podis detzidi puru de essi tui etotu a movi su primu arrastu 00:09:44.823 --> 00:09:49.393 e atobiai un'amistadi, o una disamistadi, chinisiollat chi siat, 00:09:49.394 --> 00:09:51.480 me in sa terra sua. 00:09:52.375 --> 00:09:55.334 Fueddai me in sa lìngua de s'àteru no ti fai indulli, 00:09:55.336 --> 00:09:57.066 a s'imbressi ti fai biri forti. 00:09:57.856 --> 00:10:04.241 Est pròpiu sa personi atrivia chi peleat po barigai sa làcana 00:10:05.221 --> 00:10:06.923 chi a s'acabada bincit. 00:10:08.292 --> 00:10:12.210 No timast a sballiai. Is fartas ti torrant a òmini. 00:10:12.918 --> 00:10:16.836 Incapas ddoi at profetu in prus: 00:10:18.091 --> 00:10:20.692 chi faddis aforas a scobertu, 00:10:20.693 --> 00:10:26.090 donas ocasioni a s'àteru de t'agiudai a ti cumprendi. 00:10:26.091 --> 00:10:31.933 Diaici s'arrelata incumentzàt pagora s'at a afortiai. 00:10:33.994 --> 00:10:37.250 Bolis scéti a ti fai cumprendi 00:10:37.340 --> 00:10:39.320 o ndi bolis pesai fintzas un'arrelata? 00:10:41.650 --> 00:10:46.520 Sigheus a imparai e a manigiai s'ingresu. 00:10:48.080 --> 00:10:50.591 Diaici eus a podi fueddai a unu pùblicu amesturau, 00:10:50.591 --> 00:10:53.591 comenti acuntessit a is cunferèntzias TEDx. 00:10:53.591 --> 00:10:57.697 S'ingresu est un'aina forti meda po cumpartziri sa connoscèntzia, 00:10:57.698 --> 00:11:01.880 po is atòbius internatzionalis acantu tzirimòniant de problemas globalis. 00:11:04.940 --> 00:11:09.651 S'ingresu est s'arruga manna chi nci lompit a 365.000.000 de corus. 00:11:10.031 --> 00:11:17.170 Po 365.000.00 de personis sa lìngua ingresa tenit su nuscu de su pistocu. 00:11:18.927 --> 00:11:20.517 Frimai innoi depeus? Poita? 00:11:22.007 --> 00:11:24.535 Poita no depeus passai s'ùrtimu barrancu, 00:11:24.536 --> 00:11:27.696 po imparai ancora assumancu un'àtera lìngua? 00:11:28.776 --> 00:11:31.784 Ddoi est pistocu de sabori diversu puru. 00:11:31.785 --> 00:11:34.181 Ajò a ndi tastai unu nou. 00:11:34.990 --> 00:11:36.051 Gràtzias. 00:11:36.463 --> 00:11:43.025 (Tzacarramanus)