Πώς η συστέγαση μας βοηθάει να ζούμε καλύτερα (και περισσότερο)

Για την αρχιτέκτονα Γκρέις Κιμ, η μοναξιά είναι απόρροια του αν και κατά πόσο έχουμε κοινωνικούς δεσμούς με τους γύρω μας- και συχνά είναι το αποτέλεσμα του χώρου όπου ζούμε. Μοιράζεται μαζί μας ένα πανάρχαιο αντίδοτο για την απομόνωση: τη συστέγαση, έναν τρόπο ζωής με τον οποίο ο κόσμος επιλέγει να μοιράζεται χώρο με τους γείτονες, να τους γνωρίζει σιγά σιγά και να τους φροντίζει. Σκεφτείτε ξανά το πού και το πώς ζείτε με την αποκαλυπτική αυτή ομιλία.

Μοναξιά.

Όλοι όσοι βρισκόμαστε σ' αυτή την αίθουσα
θα βιώσουμε μοναξιά κάποτε στη ζωή μας.

Η μοναξιά δεν είναι απόρροια
του να βρίσκεσαι μόνος,

αλλά του αν και κατά πόσο έχεις
κοινωνικούς δεσμούς με τους γύρω σου.

Θα μπορούσε κάποιος
εδώ μέσα αυτή τη στιγμή

περιτριγυρισμένος από χίλια άτομα
να νιώθει μοναξιά.

Κι ενώ η μοναξιά μπορεί
να αποδοθεί σε πολλά πράγματα,

θα σας πω σήμερα, ως αρχιτέκτονας,

πώς η μοναξιά μπορεί να είναι αποτέλεσμα

του περιβάλλοντος που
κατασκευάζει ο άνθρωπος -

των ίδιων των κατοικιών
όπου επιλέγουμε να ζούμε.

Ας ρίξουμε μια ματιά σ' αυτό το σπίτι.

Είναι όμορφο σπίτι.

Έχει μεγάλη αυλή, φράχτη,

χώρο στάθμευσης δύο αυτοκινήτων.

Ίσως βρίσκεται σε μια τέτοια γειτονιά.

Για πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο,

αυτό το σπίτι, αυτή η γειτονιά

αποτελούν όνειρο ζωής.

Κι όμως, η πραγματοποίηση
του ονείρου αυτού

κρύβει τον κίνδυνο
μιας ψευδούς αίσθησης δεσίματος

και, μαζί, αύξησης
της κοινωνικής απομόνωσης.

Ξέρω, σα να σας ακούω,

όλο και κάποιος στην αίθουσα
μου βάζει τις φωνές από μέσα του

«Αυτό είναι το σπίτι μου,
εκείνη η γειτονιά μου,

και τους ξέρω όλους
στο οικοδομικό τετράγωνο!»

Σ' αυτά έχω ν' απαντήσω, «Τέλεια!»

Μακάρι να υπήρχαν περισσότεροι σαν εσάς,

γιατί, υπολογίζω ότι υπάρχουν
κι άλλοι ανάμεσά μας

που ζουν σε παρόμοιες συνθήκες,

και ίσως δε γνωρίζουν τους γείτονές τους.

Ίσως τους γνωρίζουν εξ όψεως
και λένε ένα γεια

αλλά στα κρυφά,

ρωτούν τον σύζυγο ή τη σύζυγό τους

«Πώς τους λένε αυτούς, είπαμε;»

για να παραστήσουν μετά
ότι τους γνωρίζουν.

Σ' αυτή την ψευδή αίσθηση δεσίματος

συμβάλλουν και τα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης.

Η εικόνα είναι οικεία
σε όλους μας, πιστεύω.

Στέκεστε στο ασανσέρ

ή κάθεστε σ' ένα καφέ,

ρίχνετε μια ματιά ολόγυρα

κι όλοι ασχολούνται με τα κινητά τους.

Μπορεί να μη στέλνετε μηνύματα
ή να μην είστε στο Facebook,

όλοι οι άλλοι όμως, είναι.

Κι ίσως, όπως εγώ, να έχετε
βρεθεί σε μια κατάσταση

που πιάσατε το βλέμμα του άλλου,

χαμογελάσατε, είπατε ένα γεια

κι εκείνος τράβηξε
τ' ακουστικά από τ' αυτιά του

και σας είπε «Συγγνώμη, τι μου είπατε;»

Το βρίσκω τρομερά απομονωτικό.

Η έννοια που θα 'θελα
να μοιραστώ μαζί σας σήμερα

είναι αντίδοτο στην απομόνωση.

Δεν είναι κάτι καινούριο.

Ίσα-ίσα, είναι ένας πανάρχαιος τρόπος ζωής

κι ακόμη συναντάται σε πολλές
μη-ευρωπαϊκές κουλτούρες σε όλο τον κόσμο.

Πριν 50 περίπου χρόνια,
οι Δανοί αποφάσισαν

να του δώσουν ένα άλλο όνομα,

κι από τότε δεκάδες χιλιάδες Δανών
ζουν και σχετίζονται μ' αυτόν τον τρόπο.

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι
ανά την υφήλιο

επιδιώκουν αυτό τον τρόπο ζωής,
καθώς αναζητούν μια κοινότητα.

Αυτή η έννοια είναι η συστέγαση.

Η συστέγαση είναι γειτνίαση από πρόθεση

στην οποία οι άνθρωποι γνωρίζουν
και φροντίζουν ο ένας τον άλλο

Στη συστέγαση έχετε το δικό σας σπίτι

κι επιπλέον μοιράζεστε μεγάλους
εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους.

Προτού σας δείξω μερικές
φωτογραφίες συστέγασης

θα 'θελα να σας γνωρίσω
τους φίλους μου Σήλα και Σπένσερ.

Όταν τους πρωτογνώρισα
ήταν γύρω στα 60

κι ο Σπένσερ σκεφτόταν το μέλλον του
μετά από πολλά χρόνια υπηρεσίας

στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Δεν του άρεσε καθόλου η ιδέα

ότι δεν θα υπήρχαν παιδιά στη ζωή του

με τη συνταξιοδότησή του.

Τώρα είμαστε γείτονες.

Ζούμε σε μια κοινότητα συστέγασης
την οποία όχι μόνο σχεδίασα,

αλλά ανέπτυξα

και έχω και το αρχιτεκτονικό μου γραφείο.

Η κοινότητα παίρνει πολύ σοβαρά
τις κοινωνικές συναναστροφές.

Να σας ξεναγήσω, λοιπόν.

Εξωτερικά, είμαστε σαν
μια οποιαδήποτε μικρή πολυκατοικία.

Στην πραγματικότητα, φαινόμαστε
ολόιδιοι με τη διπλανή

εκτός από το χρώμα:
εμείς έχουμε ζωηρό κίτρινο.

Στο εσωτερικό οι κατοικίες
είναι αρκετά συνηθισμένες.

Όλοι έχουμε καθιστικά
και κουζίνες,

υπνοδωμάτια και μπάνια.

Υπάρχουν 9 τέτοια σπίτια
γύρω από μια κεντρική αυλή.

Αυτό εδώ είναι το δικό μου

κι αυτό του Σπένσερ και της Σήλα.

Αυτή η πολυκατοικία συστέγασης ξεχωρίζει

όχι τόσο λόγω των κατοικιών,

αλλά για το τι συμβαίνει εδώ --
η κοινωνική συναναστροφή

που αναπτύσσεται μέσα
και γύρω από την κεντρική αυλή.

Όταν κοιτάω απέναντι ανυπομονώ
να δω τον Σπένσερ και τη Σήλα.

Αυτή είναι η θέα μου κάθε πρωί,

ο Σπένσερ να με χαιρετά μ' ενθουσιασμό
καθώς ετοιμάζουμε πρωινό.

Κάθε κατοικία βλέπει κάτω στην αυλή

κι ανάλογα με τις εποχές του χρόνου

βλέπουμε αυτά:

παιδιά και μεγάλους
σε διάφορους συνδυασμούς

να παίζουν και να περνούν χρόνο μαζί.

Χαχανητά και κουβεντούλες.

Παιχνίδια με στεφάνια χούλα-χουπ.

Πού και πού κανένα
«Έι, σταμάτα να με χτυπάς!»

ή το κλάμα κάποιου παιδιού.

Αυτοί είναι οι ήχοι
της καθημερινότητάς μας

και οι ήχοι της κοινωνικής επαφής.

Στο βάθος της αυλής
υπάρχει μια δίφυλλη πόρτα

που βγάζει στην κατοικία
που προορίζεται για κοινή χρήση.

Θεωρώ την κοινόχρηστη κατοικία
το μυστικό συστατικό της συστέγασης.

Είναι το μυστικό επειδή από δω
ξεκινούν οι κοινωνικές συναναστροφές

και η συλλογική ζωή

κι έπειτα εξαπλώνονται
στο σύνολο της κοινότητας.

Στην κοινόχρηστη κατοικία
έχουμε μια μεγάλη τραπεζαρία

που φιλοξενεί και τους 28 από εμάς
και τους καλεσμένους μας

και δειπνούμε όλοι μαζί
τρεις φορές την εβδομάδα.

Για τον σκοπό αυτό
έχουμε μια μεγάλη κουζίνα

ώστε να μαγειρεύουμε
με τη σειρά, ανά τρεις.

Έτσι με 17 ενήλικες,

είμαι επικεφαλής στην κουζίνα
μία φορά στις 6 εβδομάδες.

Άλλες δύο φορές πάω
και βοηθάω την ομάδα μου

στην προετοιμασία του φαγητού
και, μετά, στο συμμάζεμα.

Όλες τις άλλες βραδιές απλώς είμαι εκεί.

Τρώω, μιλάω με τους γείτονές μου

και γυρίζω σπίτι
μετά από ένα υπέροχο γεύμα

από κάποιον που έλαβε υπόψη του
τις χορτοφαγικές μου προτιμήσεις.

Οι 9 οικογένειες που ζούμε εδώ
έχουμε επιτούτου επιλέξει

έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής.

Αντί να κυνηγάμε το αμερικανικό όνειρο,

απομονωμένοι ίσως
στις αυτόνομες κατοικίες μας

επιλέξαμε τη συστέγαση

ώστε ν'αυξήσουμε
τους κοινωνικούς μας δεσμούς.

Να πώς ξεκινάει η συστέγαση:

με μια πρόθεση από όλους μας

να ζήσουμε με συνεργασία.

Η πρόθεση είναι το κύριο χαρακτηριστικό

που διαφοροποιεί τη συστέγαση

από οποιαδήποτε άλλον τύπο στέγασης.

Αν και είναι δύσκολο να δείτε
ή να δείξετε την πρόθεση,

είμαι αρχιτέκτονας και δεν μπορώ
παρά να σας δείξω κι άλλες εικόνες.

Να, λοιπόν, μερικά
παραδείγματα για να δείξω

πώς έχει εκφραστεί η πρόθεση

σε μερικές από τις κοινότητες
που έχω επισκεφτεί.

Με την προσεκτική
επιλογή επίπλων, φωτισμού

και ηχοαπορροφητικών υλικών
που ευνοούν τα κοινά γεύματα,

με τη μελετημένη οπτική χωροθέτηση
και οπτική πρόσβαση

στους παιδότοπους γύρω
και μέσα στην κοινόχρηστη κατοικία,

με σεβασμό στην κλίμακα

και την κατανομή των σημείων
συνάθροισης στον χώρο

μέσα και γύρω από την κοινότητα
που υποστηρίζουν την καθημερινότητά μας.

Όλοι αυτοί οι χώροι βοηθούν
στη συνεισφορά και την αναβάθμιση

της αίσθηση της «communitas»
σε κάθε κοινότητα.

Ποια ήταν η λέξη; «Communitas».

Χαριτωμένος όρος των Κοινωνικών Επιστημών
για το «συλλογικό πνεύμα».

Στις επισκέψεις μου σε πάνω
από 80 διαφορετικές κοινότητες

το μέτρο μου για την «communitas»
κατέληξε να είναι

το πόσο συχνά τρώνε μαζί οι κάτοικοι;

Αν και αφορά αποκλειστικά την κάθε ομάδα

το πόσο συχνά τρώνε κοινά γεύματα

γνωρίζω, όμως, κάποιους που τρώνε μαζί

κάθε βράδυ εδώ και 40 χρόνια.

Γνωρίζω άλλους που περιστασιακά
τρώνε ρεφενέ, μια ή δυο φορές το μήνα.

Από τις παρατηρήσεις μου, μπορώ να πω
ότι εκείνοι που τρώνε συχνότερα μαζί

έχουν να επιδείξουν υψηλότερα
επίπεδα «communitas».

Φαίνεται ότι όταν τρώτε μαζί με άλλους,

σχεδιάζετε σιγά σιγά περισσότερες
κοινές δραστηριότητες.

Μοιράζεστε περισσότερα πράγματα.

Ο ένας προσέχει τα παιδιά του άλλου.

Δανείζετε τα ηλεκτρικά σου εργαλεία.
Δανείζετε τα αυτοκίνητά σας.

Παρόλ' αυτά, όπως λέει η κόρη μου,

δεν είναι όλα ένα ροζ συννεφάκι
στη συστέγαση,

ούτε είμαι κολλητή με κάθε
έναν ξεχωριστά στην κοινότητά μου.

Μπορεί να έχουμε διαφορές
ή και προστριβές.

Στη συστέγαση, όμως, παίρνουμε
πολύ στα σοβαρά τις σχέσεις μας.

Έχουμε κίνητρα για
να επιλύσουμε τις διαφορές μας.

Τις ξανασυζητάμε, επανερχόμαστε,

λέμε τις αλήθειες μας

και, όταν χρειάζεται, ζητάμε συγγνώμη.

Οι σκεπτικιστές θα πουν ότι η συστέγαση

είναι ενδιαφέρουσα ή ελκυστική
για πολύ λίγο κόσμο.

Θα συμφωνήσω.

Αν πιάσετε τις Δυτικές κοινωνίες
ανά την υφήλιο,

ένα ελάχιστο ποσοστό ζει σε συστέγαση.

Όμως αυτό πρέπει να αλλάξει,

επειδή οι ίδιες μας οι ζωές
εξαρτώνται από αυτό.

Το 2015, το πανεπιστήμιο Μπρίγκαμ Γιανγκ
έκανε μια έρευνα που έδειξε

ότι όσοι ζούσαν απομονωμένα διέτρεχαν
αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου.

Το Αμερικανικό Υπουργείο Υγείας
ανακήρυξε την απομόνωση

ως επιδημία για τη δημόσια υγεία.

Κι η εν λόγω επιδημία
δεν περιορίζεται μόνο στις ΗΠΑ.

Όταν είπα νωρίτερα ότι η συστέγαση
είναι αντίδοτο στην απομόνωση,

θα έπρεπε να είχα πει ότι
η συστέγαση μπορεί να σώσει τη ζωή σας.

Αν ήμουν γιατρός, θα σας έλεγα
να πάρετε δύο ασπιρίνες

και να μου τηλεφωνήσετε το πρωί.

Ως αρχιτέκτονας, όμως, θα προτείνω
να κάνετε μια βόλτα με τον γείτονά σας,

να καθίσετε να φάτε μαζί

και να μου τηλεφωνήσετε
σε καμιά εικοσαετία.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)