-
Biz insanlar ətraf
-
aləmə baxdıqda gördüyümüz
-
hər şeyin mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi
-
ulduzlar kimi kosmasdakı cismlərin
-
ölçüsünə heyrətlənirik.
-
Bu günəşimizin
-
insani və mikroskopik
-
bir ölçüyə qədər şəklidir.
-
Bu koronavirusun əyani görüntüsüdür.
-
Orda sonsuz sayda cisimlər olduğu
-
görünür. Ancaq, həmişə
-
maraqlı sual olub, bütün bu mürəkkəbliliyi
-
bir araya gətirə biləcəyimiz bəzi
-
əsas tikinti daşları, cisimlər, daha kiçik
-
bir halı, cismlərin məhdud halı varmı?
-
Əvvələr od, su,
-
külək düşünülürdü,
-
ancaq indi bilirik ki. elementlər adlanan
-
cisimlər var və elementlərin dövri
-
cədvəlində onları qruplaşdırmışıq.
-
Və indi 118 elementi bilirik,
-
ancaq daha çoxunu kəşf edə bilərik.
-
Ancaq kainatda bildiyimiz bütün
-
maddələrin bu elementlərin birlşməsindən
-
ibarət olması insanı düşündürür.
-
İndi, daha da heyranedici olan odur ki,
-
gündəlik həyatımızda tücrübə etdiyimiz
-
şeylərin əksəriyyəti elementlərin daha da
-
kiçik hissəsindən ibarətdir. Məsələn, yer
-
kürəsinin hardasa 99% -i bu 8 elementdən
-
ibarətdir. Və əgər özümüzə
-
baxsaq, əlimizə və ya aynada baxsaq, həyat
-
bildiyimiz kimi , əsasən 6
-
elementdən ibarətdir: hidrogen
-
, karbon, azot, oksigen, fosfor və kükürd.
-
Yer kürəsi və həyat başqa elemtlərdən
-
yaranıb, ancaq, elementlərin dövri
-
cədvəlində gördüyümüz cismlərin birləşməsi
-
ilə nə qədər mürəkkəb və nə qədər edilə
-
biləcəyi təəccüblüdür. Və növbəti
-
sual, yaxşə, bu elementlərdən nələrsə edə
-
bilərik, ancaq ya bir elementi və ya
-
maddəni kəsməyə davam etsək?
-
Elementin xassələrini özündə saxlayana
-
qədər ən kiçik vahid nə olacaq?
-
Və bu vahid, yəqin ki, eşitmisiniz,
-
atom kimi bilinir və atom özü də
-
parçalanır.
-
Əslində, atom nüvədən və nüvə içərisində
-
proton və neytronların
-
yerləşdiyi yarım-nüvədən
-
ibarətdir.
-
Və sonra ətrafda uğuldadığını düşünün,
-
və biz çox çox kiçik ölçüdən danışırıq və
-
onu müəyyən etmək
-
çətindir. Bunları harda tapa bilmə
-
ehtimalı daha çoxdur, ancaq bu nüvə boyu
-
uğuldayan elektronlar, müsbət yüklü
-
protonlar, yüksüz neytronlar və mənfi
-
yüklü elektronlar var.
-
Amma, danışdığımız hər şey bu 3 əsas
-
hissəciyin birləşməsindən yaranıb və
-
xüsüsən də, maraqlı olan, müəyyən
-
bir atomun əksərən boş olmasıdır.
-
Nüvəniz sıxdlr, ancaq əksərən boş
-
olduğundan uğuldamağa
-
başlayır.
-
Və əslində bir atoma müəyyən bir
-
elementin verən, protonların
-
sayıdır.
-
Yəni, məsələn, hidrogeni
-
atom edən bir protondur.
-
Xloru atome edən 17 protondur.
-
Elektronların sayı dəyişə bilər.
-
Bu onun yükünü dəyişəcək və
-
digər atomlarla necə əlaqədə olduğunu
-
dəyişə bilər, ancaq o yenə məsələn,
-
nə qədər elektron olmasından asılı
-
olmayaraq karbon olaraq təsnif
-
olunacaq. Və eyni ilə, neytronların
-
sayı da onun yükünə təsir etmir, ancaq
-
kütləsinə təsir edəcək. Amma, neytronların
-
sayını dəyişsəniz və eyni proton sayı
-
olsa, hələ də davam
-
edirsiniz, desək ki, 6 protonunuz
-
var, nə qədər neytron və ya elektron
-
nəzərə almadan, karbonla hələ də
-
davam edirsiniz. Və atomların nə qədər
-
kiçik olduğunu qiymətləndirmək həqiqətən
-
maraqlıdır. Onu ancaq say olaraq
-
düşünsəniz, deyək ki, karbon atomu,
-
hidrogen və ya helium
-
atomları kimi kiçik atomlar var,
-
ancaq, karbon atomunun eni hardasa 1 üstü
-
10 böl mənfi 10 metrdir.
-
Bu haqda düşünməyin başqa
-
yolu və bu karbonu gördüyünüz konteksdən
-
asılıdır, ancaq desək ki, 10 milyard
-
karbon götürü yan-yana qoydunuz, 1 metr
-
enli ola bilər. Yaxud, daha irəli getmək
-
istəyirsinizsə,10 milyard karbonunuz
-
olsa və onları yan-yana qoysaydınız, o 1
-
təqribən 1 millimetr ola bilərdi.
-
Millimetri yuvarlaqlaşdırmağa çalışın.
-
Ekranınızın yansımasından asılı
-
olaraq 1 millimetr buna bənzər bir şey
-
ola bilər. Burda videoya necə böyük
-
baxmağınızdan asılı olaraq 10 milyard
-
karbon ola bilərdi. Bu yetərincə
-
heyrətləndirici gəlmirsə, bunu düşünmənin
-
başqa bir yolu belədirki, qum dənəsində
-
olan atomlar dünyanın bütün çimərlyindəki
-
qum dənələrindən daha çoxdur. Və bu da
-
heyrətləndirici gəlmirsə, belə deyək, bir
-
alma götürürsəniz və yer ölçüsündə alma
-
düzəltsəniz, bu almadakı atom almanın
-
ölçüsündə olacaq. Yenidən eşidib və edə
-
bilərsiniz. Bunu düşünmənin başqa
-
bir yolu, alma bütün dünya olduqca
-
alma atomu almadır. Yəni atomlar çox
-
kiçikdir. Burda bitirirəm.
-
Sizi heyrətləndirmək üçün bir video
-
kifayətdir. Və gələcək videolarda
-
atom və onları əmələ gətirən yarı-atomlar
-
və müxtəlif tip maddə
-
sinifləndirilməsi
-
haqqında
-
dolğun danışacayıq