< Return to Video

Elements, atoms and subatomic particles | High school chemistry | Khan Academy

  • 0:00 - 0:01
    Biz insanlar ətraf
  • 0:01 - 0:03
    aləmə baxdıqda gördüyümüz
  • 0:03 - 0:05
    hər şeyin mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi
  • 0:05 - 0:07
    ulduzlar kimi kosmasdakı cismlərin
  • 0:07 - 0:11
    ölçüsünə heyrətlənirik.
  • 0:11 - 0:12
    Bu günəşimizin
  • 0:12 - 0:14
    insani və mikroskopik
  • 0:14 - 0:17
    bir ölçüyə qədər şəklidir.
  • 0:17 - 0:19
    Bu koronavirusun əyani görüntüsüdür.
  • 0:19 - 0:22
    Orda sonsuz sayda cisimlər olduğu
  • 0:22 - 0:24
    görünür. Ancaq, həmişə
  • 0:24 - 0:26
    maraqlı sual olub, bütün bu mürəkkəbliliyi
  • 0:26 - 0:28
    bir araya gətirə biləcəyimiz bəzi
  • 0:28 - 0:31
    əsas tikinti daşları, cisimlər, daha kiçik
  • 0:31 - 0:35
    bir halı, cismlərin məhdud halı varmı?
  • 0:35 - 0:36
    Əvvələr od, su,
  • 0:36 - 0:39
    külək düşünülürdü,
  • 0:39 - 0:42
    ancaq indi bilirik ki. elementlər adlanan
  • 0:42 - 0:43
    cisimlər var və elementlərin dövri
  • 0:43 - 0:45
    cədvəlində onları qruplaşdırmışıq.
  • 0:45 - 0:49
    Və indi 118 elementi bilirik,
  • 0:49 - 0:50
    ancaq daha çoxunu kəşf edə bilərik.
  • 0:50 - 0:53
    Ancaq kainatda bildiyimiz bütün
  • 0:53 - 0:55
    maddələrin bu elementlərin birlşməsindən
  • 0:55 - 0:58
    ibarət olması insanı düşündürür.
  • 0:58 - 1:00
    İndi, daha da heyranedici olan odur ki,
  • 1:00 - 1:03
    gündəlik həyatımızda tücrübə etdiyimiz
  • 1:03 - 1:06
    şeylərin əksəriyyəti elementlərin daha da
  • 1:06 - 1:10
    kiçik hissəsindən ibarətdir. Məsələn, yer
  • 1:10 - 1:14
    kürəsinin hardasa 99% -i bu 8 elementdən
  • 1:14 - 1:16
    ibarətdir. Və əgər özümüzə
  • 1:16 - 1:19
    baxsaq, əlimizə və ya aynada baxsaq, həyat
  • 1:19 - 1:20
    bildiyimiz kimi , əsasən 6
  • 1:20 - 1:25
    elementdən ibarətdir: hidrogen
  • 1:25 - 1:29
    , karbon, azot, oksigen, fosfor və kükürd.
  • 1:29 - 1:33
    Yer kürəsi və həyat başqa elemtlərdən
  • 1:33 - 1:35
    yaranıb, ancaq, elementlərin dövri
  • 1:35 - 1:38
    cədvəlində gördüyümüz cismlərin birləşməsi
  • 1:38 - 1:42
    ilə nə qədər mürəkkəb və nə qədər edilə
  • 1:42 - 1:44
    biləcəyi təəccüblüdür. Və növbəti
  • 1:44 - 1:47
    sual, yaxşə, bu elementlərdən nələrsə edə
  • 1:47 - 1:49
    bilərik, ancaq ya bir elementi və ya
  • 1:49 - 1:51
    maddəni kəsməyə davam etsək?
  • 1:51 - 1:55
    Elementin xassələrini özündə saxlayana
  • 1:55 - 1:58
    qədər ən kiçik vahid nə olacaq?
  • 1:58 - 2:01
    Və bu vahid, yəqin ki, eşitmisiniz,
  • 2:01 - 2:05
    atom kimi bilinir və atom özü də
  • 2:05 - 2:08
    parçalanır.
  • 2:08 - 2:10
    Əslində, atom nüvədən və nüvə içərisində
  • 2:10 - 2:12
    proton və neytronların
  • 2:12 - 2:16
    yerləşdiyi yarım-nüvədən
  • 2:16 - 2:19
    ibarətdir.
  • 2:19 - 2:22
    Və sonra ətrafda uğuldadığını düşünün,
  • 2:22 - 2:25
    və biz çox çox kiçik ölçüdən danışırıq və
  • 2:25 - 2:26
    onu müəyyən etmək
  • 2:26 - 2:29
    çətindir. Bunları harda tapa bilmə
  • 2:29 - 2:32
    ehtimalı daha çoxdur, ancaq bu nüvə boyu
  • 2:32 - 2:36
    uğuldayan elektronlar, müsbət yüklü
  • 2:36 - 2:38
    protonlar, yüksüz neytronlar və mənfi
  • 2:38 - 2:41
    yüklü elektronlar var.
  • 2:41 - 2:43
    Amma, danışdığımız hər şey bu 3 əsas
  • 2:43 - 2:46
    hissəciyin birləşməsindən yaranıb və
  • 2:46 - 2:48
    xüsüsən də, maraqlı olan, müəyyən
  • 2:48 - 2:51
    bir atomun əksərən boş olmasıdır.
  • 2:51 - 2:53
    Nüvəniz sıxdlr, ancaq əksərən boş
  • 2:53 - 2:55
    olduğundan uğuldamağa
  • 2:55 - 2:58
    başlayır.
  • 2:58 - 3:01
    Və əslində bir atoma müəyyən bir
  • 3:01 - 3:03
    elementin verən, protonların
  • 3:03 - 3:05
    sayıdır.
  • 3:05 - 3:06
    Yəni, məsələn, hidrogeni
  • 3:06 - 3:10
    atom edən bir protondur.
  • 3:10 - 3:15
    Xloru atome edən 17 protondur.
  • 3:15 - 3:17
    Elektronların sayı dəyişə bilər.
  • 3:17 - 3:19
    Bu onun yükünü dəyişəcək və
  • 3:19 - 3:22
    digər atomlarla necə əlaqədə olduğunu
  • 3:22 - 3:26
    dəyişə bilər, ancaq o yenə məsələn,
  • 3:26 - 3:29
    nə qədər elektron olmasından asılı
  • 3:29 - 3:30
    olmayaraq karbon olaraq təsnif
  • 3:30 - 3:32
    olunacaq. Və eyni ilə, neytronların
  • 3:32 - 3:34
    sayı da onun yükünə təsir etmir, ancaq
  • 3:34 - 3:37
    kütləsinə təsir edəcək. Amma, neytronların
  • 3:37 - 3:39
    sayını dəyişsəniz və eyni proton sayı
  • 3:39 - 3:41
    olsa, hələ də davam
  • 3:41 - 3:42
    edirsiniz, desək ki, 6 protonunuz
  • 3:42 - 3:44
    var, nə qədər neytron və ya elektron
  • 3:44 - 3:46
    nəzərə almadan, karbonla hələ də
  • 3:46 - 3:48
    davam edirsiniz. Və atomların nə qədər
  • 3:48 - 3:53
    kiçik olduğunu qiymətləndirmək həqiqətən
  • 3:53 - 3:55
    maraqlıdır. Onu ancaq say olaraq
  • 3:55 - 3:57
    düşünsəniz, deyək ki, karbon atomu,
  • 3:57 - 3:58
    hidrogen və ya helium
  • 3:58 - 4:01
    atomları kimi kiçik atomlar var,
  • 4:01 - 4:05
    ancaq, karbon atomunun eni hardasa 1 üstü
  • 4:05 - 4:07
    10 böl mənfi 10 metrdir.
  • 4:07 - 4:08
    Bu haqda düşünməyin başqa
  • 4:08 - 4:11
    yolu və bu karbonu gördüyünüz konteksdən
  • 4:11 - 4:14
    asılıdır, ancaq desək ki, 10 milyard
  • 4:14 - 4:17
    karbon götürü yan-yana qoydunuz, 1 metr
  • 4:17 - 4:19
    enli ola bilər. Yaxud, daha irəli getmək
  • 4:19 - 4:21
    istəyirsinizsə,10 milyard karbonunuz
  • 4:21 - 4:24
    olsa və onları yan-yana qoysaydınız, o 1
  • 4:24 - 4:26
    təqribən 1 millimetr ola bilərdi.
  • 4:26 - 4:28
    Millimetri yuvarlaqlaşdırmağa çalışın.
  • 4:28 - 4:30
    Ekranınızın yansımasından asılı
  • 4:30 - 4:33
    olaraq 1 millimetr buna bənzər bir şey
  • 4:33 - 4:35
    ola bilər. Burda videoya necə böyük
  • 4:35 - 4:38
    baxmağınızdan asılı olaraq 10 milyard
  • 4:38 - 4:40
    karbon ola bilərdi. Bu yetərincə
  • 4:40 - 4:43
    heyrətləndirici gəlmirsə, bunu düşünmənin
  • 4:43 - 4:46
    başqa bir yolu belədirki, qum dənəsində
  • 4:46 - 4:48
    olan atomlar dünyanın bütün çimərlyindəki
  • 4:48 - 4:52
    qum dənələrindən daha çoxdur. Və bu da
  • 4:52 - 4:54
    heyrətləndirici gəlmirsə, belə deyək, bir
  • 4:54 - 4:57
    alma götürürsəniz və yer ölçüsündə alma
  • 4:57 - 5:01
    düzəltsəniz, bu almadakı atom almanın
  • 5:01 - 5:06
    ölçüsündə olacaq. Yenidən eşidib və edə
  • 5:07 - 5:09
    bilərsiniz. Bunu düşünmənin başqa
  • 5:09 - 5:11
    bir yolu, alma bütün dünya olduqca
  • 5:11 - 5:13
    alma atomu almadır. Yəni atomlar çox
  • 5:13 - 5:17
    kiçikdir. Burda bitirirəm.
  • 5:17 - 5:21
    Sizi heyrətləndirmək üçün bir video
  • 5:21 - 5:22
    kifayətdir. Və gələcək videolarda
  • 5:22 - 5:25
    atom və onları əmələ gətirən yarı-atomlar
  • 5:25 - 5:28
    və müxtəlif tip maddə
  • 5:28 - 5:32
    sinifləndirilməsi
  • 5:32 - 5:33
    haqqında
  • 5:33 - 5:36
    dolğun danışacayıq
Title:
Elements, atoms and subatomic particles | High school chemistry | Khan Academy
Description:
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
05:37

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.