1
00:00:00,240 --> 00:00:01,240
Biz insanlar ətraf

2
00:00:01,240 --> 00:00:02,540
aləmə baxdıqda gördüyümüz

3
00:00:02,540 --> 00:00:04,640
hər şeyin mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi

4
00:00:04,640 --> 00:00:06,920
ulduzlar kimi kosmasdakı cismlərin

5
00:00:06,920 --> 00:00:10,660
ölçüsünə heyrətlənirik.

6
00:00:10,660 --> 00:00:12,080
Bu günəşimizin

7
00:00:12,080 --> 00:00:14,480
insani və mikroskopik

8
00:00:14,480 --> 00:00:16,630
bir ölçüyə qədər şəklidir.

9
00:00:16,630 --> 00:00:19,360
Bu koronavirusun əyani görüntüsüdür.

10
00:00:19,360 --> 00:00:22,090
Orda sonsuz sayda cisimlər olduğu

11
00:00:22,090 --> 00:00:23,570
görünür. Ancaq, həmişə

12
00:00:23,570 --> 00:00:26,130
maraqlı sual olub, bütün bu mürəkkəbliliyi

13
00:00:26,130 --> 00:00:28,420
bir araya gətirə biləcəyimiz bəzi

14
00:00:28,420 --> 00:00:31,160
əsas tikinti daşları, cisimlər, daha kiçik

15
00:00:31,160 --> 00:00:35,210
bir halı, cismlərin məhdud halı varmı?

16
00:00:35,210 --> 00:00:36,480
Əvvələr od, su,

17
00:00:36,480 --> 00:00:38,710
külək düşünülürdü,

18
00:00:38,710 --> 00:00:41,620
ancaq indi bilirik ki. elementlər adlanan

19
00:00:41,620 --> 00:00:43,220
cisimlər var və elementlərin dövri

20
00:00:43,220 --> 00:00:45,340
cədvəlində onları qruplaşdırmışıq.

21
00:00:45,340 --> 00:00:48,750
Və indi 118 elementi bilirik,

22
00:00:48,750 --> 00:00:50,490
ancaq daha çoxunu kəşf edə bilərik.

23
00:00:50,490 --> 00:00:52,870
Ancaq kainatda bildiyimiz bütün

24
00:00:52,870 --> 00:00:55,460
maddələrin bu elementlərin birlşməsindən

25
00:00:55,460 --> 00:00:58,320
ibarət olması insanı düşündürür.

26
00:00:58,320 --> 00:01:00,470
İndi, daha da heyranedici olan odur ki,

27
00:01:00,470 --> 00:01:03,190
gündəlik həyatımızda tücrübə etdiyimiz

28
00:01:03,190 --> 00:01:06,050
şeylərin əksəriyyəti elementlərin daha da

29
00:01:06,050 --> 00:01:09,860
kiçik hissəsindən ibarətdir. Məsələn, yer

30
00:01:09,860 --> 00:01:14,160
kürəsinin hardasa 99% -i bu 8 elementdən

31
00:01:14,160 --> 00:01:15,670
ibarətdir. Və əgər özümüzə

32
00:01:15,670 --> 00:01:18,520
baxsaq, əlimizə və ya aynada baxsaq, həyat

33
00:01:18,520 --> 00:01:20,180
bildiyimiz kimi , əsasən 6

34
00:01:20,180 --> 00:01:24,530
elementdən ibarətdir: hidrogen

35
00:01:24,530 --> 00:01:29,060
, karbon, azot, oksigen, fosfor və kükürd.

36
00:01:29,060 --> 00:01:32,680
Yer kürəsi və həyat başqa elemtlərdən

37
00:01:32,680 --> 00:01:35,250
yaranıb, ancaq, elementlərin dövri

38
00:01:35,250 --> 00:01:37,960
cədvəlində gördüyümüz cismlərin birləşməsi

39
00:01:37,960 --> 00:01:41,900
ilə nə qədər mürəkkəb və nə qədər edilə

40
00:01:41,900 --> 00:01:43,650
biləcəyi təəccüblüdür. Və növbəti

41
00:01:43,650 --> 00:01:46,640
sual, yaxşə, bu elementlərdən nələrsə edə

42
00:01:46,640 --> 00:01:48,960
bilərik, ancaq ya bir elementi və ya

43
00:01:48,960 --> 00:01:51,240
maddəni kəsməyə davam etsək?

44
00:01:51,240 --> 00:01:55,130
Elementin xassələrini özündə saxlayana

45
00:01:55,130 --> 00:01:58,000
qədər ən kiçik vahid nə olacaq?

46
00:01:58,000 --> 00:02:01,060
Və bu vahid, yəqin ki, eşitmisiniz,

47
00:02:01,060 --> 00:02:04,980
atom kimi bilinir və atom özü də

48
00:02:04,980 --> 00:02:08,200
parçalanır.

49
00:02:08,200 --> 00:02:10,300
Əslində, atom nüvədən və nüvə içərisində

50
00:02:10,300 --> 00:02:11,690
proton və neytronların

51
00:02:11,690 --> 00:02:16,340
yerləşdiyi yarım-nüvədən

52
00:02:16,340 --> 00:02:19,420
ibarətdir.

53
00:02:19,420 --> 00:02:22,390
Və sonra ətrafda uğuldadığını düşünün,

54
00:02:22,390 --> 00:02:24,940
və biz çox çox kiçik ölçüdən danışırıq və

55
00:02:24,940 --> 00:02:26,190
onu müəyyən etmək

56
00:02:26,190 --> 00:02:28,530
çətindir. Bunları harda tapa bilmə

57
00:02:28,530 --> 00:02:32,490
ehtimalı daha çoxdur, ancaq bu nüvə boyu

58
00:02:32,490 --> 00:02:35,560
uğuldayan elektronlar, müsbət yüklü

59
00:02:35,560 --> 00:02:37,540
protonlar, yüksüz neytronlar və mənfi

60
00:02:37,540 --> 00:02:40,750
yüklü elektronlar var.

61
00:02:40,750 --> 00:02:43,350
Amma, danışdığımız hər şey bu 3 əsas

62
00:02:43,350 --> 00:02:46,230
hissəciyin birləşməsindən yaranıb və

63
00:02:46,230 --> 00:02:47,920
xüsüsən də, maraqlı olan, müəyyən

64
00:02:47,920 --> 00:02:50,780
bir atomun əksərən boş olmasıdır.

65
00:02:50,780 --> 00:02:52,680
Nüvəniz sıxdlr, ancaq əksərən boş

66
00:02:52,680 --> 00:02:55,270
olduğundan uğuldamağa

67
00:02:55,270 --> 00:02:57,890
başlayır.

68
00:02:57,890 --> 00:03:00,960
Və əslində bir atoma müəyyən bir

69
00:03:00,960 --> 00:03:03,300
elementin verən, protonların

70
00:03:03,300 --> 00:03:05,170
sayıdır.

71
00:03:05,170 --> 00:03:06,330
Yəni, məsələn, hidrogeni

72
00:03:06,330 --> 00:03:10,090
atom edən bir protondur.

73
00:03:10,090 --> 00:03:15,090
Xloru atome edən 17 protondur.

74
00:03:15,240 --> 00:03:17,210
Elektronların sayı dəyişə bilər.

75
00:03:17,210 --> 00:03:18,610
Bu onun yükünü dəyişəcək və

76
00:03:18,610 --> 00:03:21,900
digər atomlarla necə əlaqədə olduğunu

77
00:03:21,900 --> 00:03:26,270
dəyişə bilər, ancaq o yenə məsələn,

78
00:03:26,270 --> 00:03:28,640
nə qədər elektron olmasından asılı

79
00:03:28,640 --> 00:03:30,120
olmayaraq karbon olaraq təsnif

80
00:03:30,120 --> 00:03:31,920
olunacaq. Və eyni ilə, neytronların

81
00:03:31,920 --> 00:03:34,270
sayı da onun yükünə təsir etmir, ancaq

82
00:03:34,270 --> 00:03:37,191
kütləsinə təsir edəcək. Amma, neytronların

83
00:03:37,191 --> 00:03:39,160
sayını dəyişsəniz və eyni proton sayı

84
00:03:39,160 --> 00:03:40,550
olsa, hələ də davam

85
00:03:40,550 --> 00:03:42,220
edirsiniz, desək ki, 6 protonunuz

86
00:03:42,220 --> 00:03:44,450
var, nə qədər neytron və ya elektron

87
00:03:44,450 --> 00:03:46,280
nəzərə almadan, karbonla hələ də

88
00:03:46,280 --> 00:03:48,300
davam edirsiniz. Və atomların nə qədər

89
00:03:48,300 --> 00:03:52,910
kiçik olduğunu qiymətləndirmək həqiqətən

90
00:03:52,910 --> 00:03:55,160
maraqlıdır. Onu ancaq say olaraq

91
00:03:55,160 --> 00:03:57,230
düşünsəniz, deyək ki, karbon atomu,

92
00:03:57,230 --> 00:03:58,340
hidrogen və ya helium

93
00:03:58,340 --> 00:04:00,710
atomları kimi kiçik atomlar var,

94
00:04:00,710 --> 00:04:04,570
ancaq, karbon atomunun eni hardasa 1 üstü

95
00:04:04,570 --> 00:04:06,870
10 böl mənfi 10 metrdir.

96
00:04:06,870 --> 00:04:08,270
Bu haqda düşünməyin başqa

97
00:04:08,270 --> 00:04:11,300
yolu və bu karbonu gördüyünüz konteksdən

98
00:04:11,300 --> 00:04:13,710
asılıdır, ancaq desək ki, 10 milyard

99
00:04:13,710 --> 00:04:16,560
karbon götürü yan-yana qoydunuz, 1 metr

100
00:04:16,560 --> 00:04:19,360
enli ola bilər. Yaxud, daha irəli getmək

101
00:04:19,360 --> 00:04:21,210
istəyirsinizsə,10 milyard karbonunuz

102
00:04:21,210 --> 00:04:24,290
olsa və onları yan-yana qoysaydınız, o 1

103
00:04:24,290 --> 00:04:26,280
təqribən 1 millimetr ola bilərdi.

104
00:04:26,280 --> 00:04:28,170
Millimetri yuvarlaqlaşdırmağa çalışın.

105
00:04:28,170 --> 00:04:29,700
Ekranınızın yansımasından asılı

106
00:04:29,700 --> 00:04:32,630
olaraq 1 millimetr buna bənzər bir şey

107
00:04:32,630 --> 00:04:35,040
ola bilər. Burda videoya necə böyük

108
00:04:35,040 --> 00:04:37,530
baxmağınızdan asılı olaraq 10 milyard

109
00:04:37,530 --> 00:04:39,970
karbon ola bilərdi. Bu yetərincə

110
00:04:39,970 --> 00:04:42,670
heyrətləndirici gəlmirsə, bunu düşünmənin

111
00:04:42,670 --> 00:04:46,380
başqa bir yolu belədirki, qum dənəsində

112
00:04:46,380 --> 00:04:48,450
olan atomlar dünyanın bütün çimərlyindəki

113
00:04:48,450 --> 00:04:51,510
qum dənələrindən daha çoxdur. Və bu da

114
00:04:51,510 --> 00:04:53,810
heyrətləndirici gəlmirsə, belə deyək, bir

115
00:04:53,810 --> 00:04:56,570
alma götürürsəniz və yer ölçüsündə alma

116
00:04:56,570 --> 00:05:01,300
düzəltsəniz, bu almadakı atom almanın

117
00:05:01,300 --> 00:05:06,300
ölçüsündə olacaq. Yenidən eşidib və edə

118
00:05:06,630 --> 00:05:09,070
bilərsiniz. Bunu düşünmənin başqa

119
00:05:09,070 --> 00:05:10,700
bir yolu, alma bütün dünya olduqca

120
00:05:10,700 --> 00:05:13,160
alma atomu almadır. Yəni atomlar çox

121
00:05:13,160 --> 00:05:17,400
kiçikdir. Burda bitirirəm.

122
00:05:17,400 --> 00:05:20,860
Sizi heyrətləndirmək üçün bir video

123
00:05:20,860 --> 00:05:22,480
kifayətdir. Və gələcək videolarda

124
00:05:22,480 --> 00:05:24,860
atom və onları əmələ gətirən yarı-atomlar

125
00:05:24,860 --> 00:05:27,640
və müxtəlif tip maddə

126
00:05:27,640 --> 00:05:31,790
sinifləndirilməsi

127
00:05:31,790 --> 00:05:32,670
haqqında

128
00:05:32,670 --> 00:05:35,773
dolğun danışacayıq