Vooruit dan, maak nieuwe woorden!

In deze leuke, korte TEDYouth-talk moedigt Erin McKean haar publiek aan - als een cheerleader - om nieuwe woorden te maken als de bestaande niet voldoen. Ze somt 6 manieren op om nieuwe Engelse woorden te maken, van samenstellen tot 'verging' ('verwerkwoording'), om de taal beter in staat te stellen om uit te drukken wat we bedoelen, en om meer manieren op te leveren waarop we elkaar kunnen begrijpen.

Ik ben lexicografe.

Ik maak woordenboeken.

En mijn taak als lexicografe

is om te proberen alle mogelijke woorden
in het woordenboek te zetten.

Mijn taak is niet om te beslissen
wat een woord is: dat is jullie taak.

Iedereen die Engels spreekt,
bepaalt samen

wat een woord is en wat geen woord is.

Elke taal is gewoon een groep mensen
die afspreken om elkaar te begrijpen.

Welnu, wanneer mensen proberen
te bepalen of een woord goed of slecht is,

hebben ze soms
geen goede reden.

Dus zeggen ze iets als:
"Vanwege de grammatica!"

(Gelach)

Ik geef eigenlijk niet zoveel
om grammatica -- niet verder vertellen.

Maar het woord 'grammatica',
eigenlijk zijn er twee soorten.

Je hebt de grammatica
die in je hersenen zit,

en als je een moedertaalspreker bent

of een taal heel goed kent,

zijn het de onbewuste regels
die je volgt wanneer je die taal spreekt.

En dat is wat je leert
wanneer je als kind een taal leert.

Hier heb ik een voorbeeld:

Dit is een 'wug', toch?

Het is een 'wug'.

Daar is er nog een.

Er zijn er twee.

Er zijn twee ...

Publiek: 'Wugs'.

Erin McKean: Precies! Jullie weten
hoe het meervoud van 'wug' gevormd wordt.

Die regel zit in je hersenen.

Je hebt hem nooit moeten leren,
je kent hem gewoon.

Dit is een experiment
verzonnen door een professor

genaamd Jean Berko Gleason aan
de Universiteit van Boston in 1958.

We hebben het hier dus al heel lang over.

Welnu, deze natuurlijke regels
die in je hersenen opgeslagen zijn,

zijn niet zoals verkeersregels,
maar meer zoals natuurwetten.

En niemand moet je eraan doen denken
een natuurwet te respecteren, toch?

Wanneer je 's morgens naar buiten gaat,
zegt je moeder niet:

"Hee, schat, ik denk dat het koud wordt,
neem een hoodie mee,

en vergeet niet aan
de zwaartekracht te denken."

Niemand zegt dat.

Er zijn andere regels die meer om
gewoonten draaien dan om de natuur.

Denk bijvoorbeeld aan
een woord als hoed.

Eens je weet waar hoeden voor dienen,

moet niemand zeggen:
"Draag geen hoed aan je voeten."

Wat ze moeten zeggen, is:
"Mag je een hoed binnen dragen?

Wie mag een hoed dragen?

Welke soorten hoeden kun je dragen?"

Deze vragen horen bij
de tweede soort grammatica,

die linguïsten vaak taalgebruik noemen,
in plaats van grammatica.

Welnu, mensen gebruiken dit soort
op regels gebaseerde grammatica soms

om mensen te ontmoedigen
nieuwe woorden te verzinnen.

En ik denk dat dat, tja, stom is.

Dus, bijvoorbeeld,
mensen zeggen je altijd:

"Wees creatief, maak nieuwe muziek, kunst,
uitvindingen, wetenschap en technologie."

Maar als het om woorden gaat,
zeggen ze:

"Niet doen! Nee. Creativiteit stopt hier,
snotneuzen. Hou er over op."

(Gelach)

Maar dat klinkt mij niet logisch.

Woorden zijn tof.
We zouden er meer moeten hebben.

Ik wil dat jullie zoveel mogelijk
nieuwe woorden maken.

En ik ga jullie zes manieren vertellen
die je daarvoor kan gebruiken.

De eerste manier is de makkelijkste.

Het komt neer
op stelen vanuit andere talen.

["Ga andere mensen beroven"]
(Gelach)

Linguïsten noemen dit lenen.

maar we geven de woorden nooit terug,
dus ik ben gewoon eerlijk

en noem het stelen.

Meestal nemen we woorden voor dingen
die we leuk vinden, zoals lekker eten.

We hebben 'kumquat' uit het Chinees
overgenomen, en 'caramel' uit het Frans.

We nemen ook woorden over
voor coole dingen zoals 'ninja'.

Dat komt uit het Japans,

wat eigenlijk een cool trucje is
want stelen van ninja's is moeilijk.

(Gelach)

Een andere manier om
woorden te maken in het Engels

is door twee andere
Engelse woorden samen te persen.

Dat wordt samenstelling genoemd.

Engelse woorden zijn als Lego:

als je genoeg kracht gebruikt,
kun je elke twee woorden combineren.

(Gelach)

We doen dat zo vaak in het Engels:

woorden als 'heartbroken', 'bookworm',
'sandcastle' zijn alle samenstellingen.

Dus ga je gang, maak nieuwe woorden
als 'duckface', maar maak geen duckface.

(Gelach)

Nog een manier waarop je nieuwe woorden
kan maken, lijkt op samenstellen,

maar je gebruikt zoveel kracht
wanneer je de woorden samenperst

dat sommige delen eraf vallen.

Dit zijn dus mengwoorden,

'brunch' is bijvoorbeeld een mengeling
van 'breakfast' en 'lunch'.

'Motel' is een mengwoord
van 'motor' en 'hotel'.

Wie van jullie wist dat 'motel'
een mengwoord is?

Ja, dat woord is zo oud in het Engels

dat veel mensen niet weten
dat er delen ontbreken.

'Edutainment' is een mengwoord
van 'education' en 'entertainment.'

En natuurlijk is 'electrocute'
een mengwoord van 'electric' en 'execute'.

(Gelach)

Je kan ook woorden maken
door hun werking te veranderen.

Dat heet functionele shift.

Je neemt een woord
met een bepaalde taalfunctie,

en verandert het in een
met een andere taalfunctie.

Oké, wie van jullie wist dat 'friend'
niet altijd een werkwoord is geweest?

'Friend' was vroeger een substantief
en wij maakten er een werkwoord van.

Van bijna elk Engels woord
kan een werkwoord gemaakt worden.

Je kan ook adjectieven nemen
en die in substantieven veranderen.

'Commercial' was vroeger een adjectief
en nu is het een substantief.

En natuurlijk kun je
ook dingen groen maken.

Je kan ook nieuwe Engelse woorden
maken via retrograde vorming.

Je kan een woord nemen
en het ietwat platdrukken.

In het Engels hadden we bijvoorbeeld
het woord 'editor' voor we 'edit' hadden.

'Edit' werd gevormd vanuit 'editor'.

Soms klinken die retrograde vormingen
een beetje dom:

bulldozers 'bulldozen', butlers 'butlen'
en burglars (inbrekers) 'burglen'.

(Gelach)

Nog een manier om woorden te maken

is door de eerste letters van iets
te nemen en samen te duwen.

National Aeronautics and Space
Administration wordt dus NASA

En natuurlijk kun je dat
met alles doen, OMG!

Het maakt dus niet uit
hoe dom de woorden zijn.

Ze kunnen heel goede Engelse woorden zijn.

'Absquatulate' is
een uitstekend Engels woord.

'Mugwump' is
een uitstekend Engels woord.

De woorden hoeven dus niet normaal
te klinken, ze kunnen heel dom klinken.

Waarom zou je nieuwe woorden moeten maken?

Je zou nieuwe woorden moeten maken omdat

elk woord je de kans geeft om je eigen
idee en bedoeling door te drukken.

En nieuwe woorden
trekken de aandacht van mensen.

Ze zorgen ervoor dat mensen
zich concentreren op wat je zegt

en daardoor heb je meer mogelijkheden
om de inhoud over te brengen.

Veel mensen hebben vandaag
op dit podium gezegd:

"In de toekomst kun jij dit ook,

je kan hiermee helpen, je kan ons helpen
verkennen, je kan ons helpen uitvinden."

Je kunt op dit moment een nieuw woord maken.

Engels kent geen leeftijdslimiet.

Ga jullie gang, begin vandaag
woorden te maken,

stuur ze me op, en ik neem ze op
in mijn online woordenboek, Wordnik.

Heel erg bedankt.

(Applaus)