WEBVTT

00:00:00.020 --> 00:00:01.928
Ik ben lexicografe.

00:00:01.928 --> 00:00:03.682
Ik maak woordenboeken.

00:00:03.682 --> 00:00:05.121
En mijn taak als lexicografe

00:00:05.121 --> 00:00:08.841
is om te proberen alle mogelijke woorden 
in het woordenboek te zetten.

00:00:08.841 --> 00:00:14.924
Mijn taak is niet om te beslissen 
wat een woord is: dat is jullie taak.

NOTE Paragraph

00:00:14.924 --> 00:00:17.821
Iedereen die Engels spreekt, 
bepaalt samen

00:00:17.821 --> 00:00:20.153
wat een woord is en wat geen woord is.

00:00:20.153 --> 00:00:25.305
Elke taal is gewoon een groep mensen 
die afspreken om elkaar te begrijpen.

00:00:25.305 --> 00:00:29.909
Welnu, wanneer mensen proberen 
te bepalen of een woord goed of slecht is,

00:00:29.909 --> 00:00:31.677
hebben ze soms 
geen goede reden.

00:00:31.677 --> 00:00:34.488
Dus zeggen ze iets als:
"Vanwege de grammatica!"

00:00:34.488 --> 00:00:36.422
(Gelach)

00:00:36.862 --> 00:00:40.425
Ik geef eigenlijk niet zoveel 
om grammatica -- niet verder vertellen.

NOTE Paragraph

00:00:40.425 --> 00:00:43.564
Maar het woord 'grammatica', 
eigenlijk zijn er twee soorten.

00:00:43.564 --> 00:00:46.434
Je hebt de grammatica 
die in je hersenen zit,

00:00:46.434 --> 00:00:48.543
en als je een moedertaalspreker bent

00:00:48.543 --> 00:00:50.132
of een taal heel goed kent,

00:00:50.132 --> 00:00:53.531
zijn het de onbewuste regels 
die je volgt wanneer je die taal spreekt.

00:00:53.531 --> 00:00:56.552
En dat is wat je leert 
wanneer je als kind een taal leert.

00:00:56.552 --> 00:00:58.189
Hier heb ik een voorbeeld:

00:00:58.189 --> 00:00:59.714
Dit is een 'wug', toch?

00:00:59.714 --> 00:01:01.775
Het is een 'wug'.

00:01:01.775 --> 00:01:03.471
Daar is er nog een.

00:01:03.471 --> 00:01:04.634
Er zijn er twee.

00:01:04.634 --> 00:01:05.923
Er zijn twee ...

00:01:05.923 --> 00:01:07.107
Publiek: 'Wugs'.

00:01:07.107 --> 00:01:10.820
Erin McKean: Precies! Jullie weten 
hoe het meervoud van 'wug' gevormd wordt.

00:01:10.820 --> 00:01:12.301
Die regel zit in je hersenen.

00:01:12.301 --> 00:01:14.491
Je hebt hem nooit moeten leren, 
je kent hem gewoon.

00:01:14.491 --> 00:01:18.066
Dit is een experiment
verzonnen door een professor

00:01:18.066 --> 00:01:22.024
genaamd Jean Berko Gleason aan 
de Universiteit van Boston in 1958.

00:01:22.024 --> 00:01:25.044
We hebben het hier dus al heel lang over.

00:01:25.044 --> 00:01:28.539
Welnu, deze natuurlijke regels 
die in je hersenen opgeslagen zijn,

NOTE Paragraph

00:01:28.539 --> 00:01:32.783
zijn niet zoals verkeersregels, 
maar meer zoals natuurwetten.

00:01:32.783 --> 00:01:36.125
En niemand moet je eraan doen denken 
een natuurwet te respecteren, toch?

00:01:36.125 --> 00:01:39.080
Wanneer je 's morgens naar buiten gaat, 
zegt je moeder niet:

00:01:39.080 --> 00:01:42.023
"Hee, schat, ik denk dat het koud wordt, 
neem een hoodie mee,

00:01:42.023 --> 00:01:44.442
en vergeet niet aan 
de zwaartekracht te denken."

00:01:44.442 --> 00:01:46.319
Niemand zegt dat.

00:01:46.319 --> 00:01:53.173
Er zijn andere regels die meer om 
gewoonten draaien dan om de natuur.

00:01:53.182 --> 00:01:56.046
Denk bijvoorbeeld aan
een woord als hoed.

00:01:56.046 --> 00:01:58.296
Eens je weet waar hoeden voor dienen,

00:01:58.296 --> 00:02:00.996
moet niemand zeggen:
"Draag geen hoed aan je voeten."

00:02:00.996 --> 00:02:04.507
Wat ze moeten zeggen, is:
"Mag je een hoed binnen dragen?

00:02:04.507 --> 00:02:06.264
Wie mag een hoed dragen?

00:02:06.264 --> 00:02:09.396
Welke soorten hoeden kun je dragen?"

00:02:09.396 --> 00:02:11.818
Deze vragen horen bij 
de tweede soort grammatica,

00:02:11.818 --> 00:02:16.121
die linguïsten vaak taalgebruik noemen,
in plaats van grammatica.

NOTE Paragraph

00:02:16.121 --> 00:02:20.255
Welnu, mensen gebruiken dit soort 
op regels gebaseerde grammatica soms

00:02:20.255 --> 00:02:23.043
om mensen te ontmoedigen 
nieuwe woorden te verzinnen.

00:02:23.043 --> 00:02:25.727
En ik denk dat dat, tja, stom is.

00:02:25.727 --> 00:02:28.993
Dus, bijvoorbeeld,
mensen zeggen je altijd:

00:02:28.993 --> 00:02:34.233
"Wees creatief, maak nieuwe muziek, kunst,
uitvindingen, wetenschap en technologie."

00:02:34.233 --> 00:02:36.271
Maar als het om woorden gaat, 
zeggen ze:

00:02:36.271 --> 00:02:40.991
"Niet doen! Nee. Creativiteit stopt hier, 
snotneuzen. Hou er over op."

00:02:41.004 --> 00:02:42.050
(Gelach)

00:02:42.796 --> 00:02:44.142
Maar dat klinkt mij niet logisch.

00:02:44.142 --> 00:02:46.474
Woorden zijn tof.
We zouden er meer moeten hebben.

00:02:46.474 --> 00:02:50.530
Ik wil dat jullie zoveel mogelijk 
nieuwe woorden maken.

00:02:50.530 --> 00:02:55.538
En ik ga jullie zes manieren vertellen 
die je daarvoor kan gebruiken.

NOTE Paragraph

00:02:55.550 --> 00:02:57.639
De eerste manier is de makkelijkste.

00:02:57.639 --> 00:02:59.862
Het komt neer 
op stelen vanuit andere talen.

00:02:59.862 --> 00:03:02.686
["Ga andere mensen beroven"]
(Gelach)

00:03:03.936 --> 00:03:05.764
Linguïsten noemen dit lenen.

00:03:05.764 --> 00:03:08.824
maar we geven de woorden nooit terug, 
dus ik ben gewoon eerlijk

00:03:08.824 --> 00:03:10.784
en noem het stelen.

00:03:10.784 --> 00:03:14.154
Meestal nemen we woorden voor dingen 
die we leuk vinden, zoals lekker eten.

00:03:14.154 --> 00:03:17.944
We hebben 'kumquat' uit het Chinees 
overgenomen, en 'caramel' uit het Frans.

00:03:17.944 --> 00:03:20.851
We nemen ook woorden over 
voor coole dingen zoals 'ninja'.

00:03:20.851 --> 00:03:22.301
Dat komt uit het Japans,

00:03:22.301 --> 00:03:25.570
wat eigenlijk een cool trucje is
want stelen van ninja's is moeilijk.

00:03:25.570 --> 00:03:27.684
(Gelach)

NOTE Paragraph

00:03:27.684 --> 00:03:30.944
Een andere manier om 
woorden te maken in het Engels

00:03:30.944 --> 00:03:33.885
is door twee andere 
Engelse woorden samen te persen.

00:03:33.885 --> 00:03:35.572
Dat wordt samenstelling genoemd.

00:03:35.572 --> 00:03:37.082
Engelse woorden zijn als Lego:

00:03:37.082 --> 00:03:40.447
als je genoeg kracht gebruikt, 
kun je elke twee woorden combineren.

00:03:40.447 --> 00:03:42.112
(Gelach)

00:03:42.832 --> 00:03:44.627
We doen dat zo vaak in het Engels:

00:03:44.627 --> 00:03:50.105
woorden als 'heartbroken', 'bookworm', 
'sandcastle' zijn alle samenstellingen.

00:03:50.105 --> 00:03:53.606
Dus ga je gang, maak nieuwe woorden 
als 'duckface', maar maak geen duckface.

00:03:53.606 --> 00:03:55.085
(Gelach)

NOTE Paragraph

00:03:55.835 --> 00:03:59.848
Nog een manier waarop je nieuwe woorden 
kan maken, lijkt op samenstellen,

00:03:59.848 --> 00:04:04.899
maar je gebruikt zoveel kracht 
wanneer je de woorden samenperst

00:04:04.899 --> 00:04:06.534
dat sommige delen eraf vallen.

00:04:06.534 --> 00:04:08.215
Dit zijn dus mengwoorden,

00:04:08.215 --> 00:04:12.064
'brunch' is bijvoorbeeld een mengeling 
van 'breakfast' en 'lunch'.

00:04:12.064 --> 00:04:14.796
'Motel' is een mengwoord 
van 'motor' en 'hotel'.

00:04:14.796 --> 00:04:17.737
Wie van jullie wist dat 'motel' 
een mengwoord is?

00:04:17.737 --> 00:04:19.581
Ja, dat woord is zo oud in het Engels

00:04:19.581 --> 00:04:22.692
dat veel mensen niet weten 
dat er delen ontbreken.

00:04:22.692 --> 00:04:26.987
'Edutainment' is een mengwoord 
van 'education' en 'entertainment.'

00:04:26.987 --> 00:04:32.197
En natuurlijk is 'electrocute' 
een mengwoord van 'electric' en 'execute'.

00:04:32.197 --> 00:04:34.007
(Gelach)

NOTE Paragraph

00:04:34.007 --> 00:04:37.328
Je kan ook woorden maken 
door hun werking te veranderen.

00:04:37.328 --> 00:04:38.941
Dat heet functionele shift.

00:04:38.941 --> 00:04:41.242
Je neemt een woord 
met een bepaalde taalfunctie,

00:04:41.242 --> 00:04:43.522
en verandert het in een 
met een andere taalfunctie.

00:04:43.522 --> 00:04:47.541
Oké, wie van jullie wist dat 'friend' 
niet altijd een werkwoord is geweest?

00:04:48.881 --> 00:04:53.076
'Friend' was vroeger een substantief
en wij maakten er een werkwoord van.

00:04:53.076 --> 00:04:56.345
Van bijna elk Engels woord 
kan een werkwoord gemaakt worden.

00:04:56.345 --> 00:04:58.978
Je kan ook adjectieven nemen 
en die in substantieven veranderen.

00:04:58.978 --> 00:05:02.705
'Commercial' was vroeger een adjectief 
en nu is het een substantief.

00:05:02.705 --> 00:05:05.151
En natuurlijk kun je 
ook dingen groen maken.

NOTE Paragraph

00:05:05.151 --> 00:05:08.489
Je kan ook nieuwe Engelse woorden 
maken via retrograde vorming.

00:05:08.489 --> 00:05:11.747
Je kan een woord nemen 
en het ietwat platdrukken.

00:05:11.747 --> 00:05:16.568
In het Engels hadden we bijvoorbeeld 
het woord 'editor' voor we 'edit' hadden.

00:05:16.568 --> 00:05:18.320
'Edit' werd gevormd vanuit 'editor'.

00:05:18.320 --> 00:05:21.065
Soms klinken die retrograde vormingen
een beetje dom:

00:05:21.065 --> 00:05:25.453
bulldozers 'bulldozen', butlers 'butlen'
en burglars (inbrekers) 'burglen'.

00:05:25.453 --> 00:05:27.078
(Gelach)

NOTE Paragraph

00:05:27.278 --> 00:05:29.050
Nog een manier om woorden te maken

00:05:29.050 --> 00:05:32.220
is door de eerste letters van iets 
te nemen en samen te duwen.

00:05:32.220 --> 00:05:35.251
National Aeronautics and Space 
Administration wordt dus NASA

00:05:35.251 --> 00:05:38.963
En natuurlijk kun je dat 
met alles doen, OMG!

NOTE Paragraph

00:05:38.963 --> 00:05:44.602
Het maakt dus niet uit 
hoe dom de woorden zijn.

00:05:44.602 --> 00:05:46.608
Ze kunnen heel goede Engelse woorden zijn.

00:05:46.608 --> 00:05:50.626
'Absquatulate' is 
een uitstekend Engels woord.

00:05:50.626 --> 00:05:53.489
'Mugwump' is 
een uitstekend Engels woord.

00:05:53.489 --> 00:05:58.067
De woorden hoeven dus niet normaal 
te klinken, ze kunnen heel dom klinken.

NOTE Paragraph

00:05:58.067 --> 00:06:00.256
Waarom zou je nieuwe woorden moeten maken?

00:06:00.256 --> 00:06:02.397
Je zou nieuwe woorden moeten maken omdat

00:06:02.397 --> 00:06:06.918
elk woord je de kans geeft om je eigen 
idee en bedoeling door te drukken.

00:06:06.918 --> 00:06:09.514
En nieuwe woorden 
trekken de aandacht van mensen.

00:06:09.514 --> 00:06:12.163
Ze zorgen ervoor dat mensen 
zich concentreren op wat je zegt

00:06:12.163 --> 00:06:15.427
en daardoor heb je meer mogelijkheden 
om de inhoud over te brengen.

00:06:15.427 --> 00:06:18.376
Veel mensen hebben vandaag 
op dit podium gezegd:

00:06:18.376 --> 00:06:19.938
"In de toekomst kun jij dit ook,

00:06:19.938 --> 00:06:23.471
je kan hiermee helpen, je kan ons helpen 
verkennen, je kan ons helpen uitvinden."

00:06:23.471 --> 00:06:25.100
Je kunt op dit moment een nieuw woord maken.

00:06:25.100 --> 00:06:27.433
Engels kent geen leeftijdslimiet.

00:06:27.433 --> 00:06:29.859
Ga jullie gang, begin vandaag 
woorden te maken,

00:06:29.859 --> 00:06:33.546
stuur ze me op, en ik neem ze op
in mijn online woordenboek, Wordnik.

00:06:33.546 --> 00:06:34.835
Heel erg bedankt.

00:06:34.835 --> 00:06:39.642
(Applaus)