Tom Wujec 13. yüzyıl usturlabını tanıtıyor.

Yeni teknolojiden öte tanıtım olarak, Tom Wujec zamanda geriye gidiyor ve ilklerden ama inanılmaz zeka dolu aleti gösteriyor: usturlab. Zamanı göstermeden gökyüzünü resmetmeye kadar binlerce uygulaması olan bu araç bize atalarımızın nasıl yeniler kadar dahi olduklarını gösteriyor.

Teknoloji gelişirken

ve ilerlerken

bir çoğumuz bu gelişmelerin

bizi daha akıllı ve bizi

dünya ile daha fazla bağlantılı yaptığını varsayıyor.

Benim söylemeye çalışacağım

durumun her zaman böyle olmadığı,

gelişme aslında değişimin bir adı

ve değişirken bir şeyleri kazanıp

bir şeyleri de kaybedersiniz.

Bu konuyu aydınlatmak için size

teknolojinin çok basit ve olağan

bir problemle nasıl başa çıktığını göstereceğim.

Ve soru şu.

Saat kaç? Saat kaç?

iPhone'unuza bakarsanız zamanı söylemek çok kolay.

Fakat sormak istedğim şu, iPhone'unuz olmasaydı

saati nasıl söylerdiniz?

Diyelim ki 600 yıl öncesindeyiz... saati nasıl söylerdiniz o zaman?

Ne yapardınız?

Bunu usturlab adı verilen

bir cihazla yaparsınız.

Usturlabın ne olduğu bugün pek bilinmiyor.

Fakat 13. yüzyılda

günün aracı oydu.

Dünyanın ilk popüler bilgisayarı.

Aslında bu araç gökyüzünün bir modeli.

Usturlabın değişik parçaları var,

mesela bu türde ağ yıldızların pozisyonlarına karşılık geliyor.

Bu düzlem koordinat sistemine karşılık geliyor.

Aletin bazı tartıları var ve her şeyi bir arada tutuyor.

Eğer eğitimli bir çocuksanız

usturlabı sadece kullanmayı değil

aynı zamanda yapmayı da bilecektiniz.

Bunun biliyoruz çünkü usturlab

yakındaki ilk tez, ilk kullanım kılavuzu

Geoffrey Chaucer tarafından yazıldı.

Evet, Geoffrey Chaucer, 1931 yılında

11 yaşındaki küçük oğlu Lewis için yazdı.

Ve o kitaptan küçük Lewis büyük fikri öğrenecekti.

Bu bilgisayarın çalışmasını sağlayan şey

stereographic projeksiyon denilen bir şey.

Temel olarak konsept

gece bizi çevreleyen 3 boyutlu

gökyüzünü nasıl taşınabilir, 2 boyutlu

bir yüzeyde ifade edersin.

Fikir aslında epey basit.

Dünyanın evrenin merkezinde olduğunu düşünün

ve onu çevreleyen gökyüzü bir küreye yansıtılmış.

Kürenin yüzeyindeki her nokta

aşağıdaki kutup aracılığıyla

kaydedildiği düz zemine aktarılmış.

Yani kuzey yıldızı aletin merkezini temsil ediyor.

Güneşin, ayın ve gezegenlerin yörüngesi olan

bu eliptik de dış çembere karşılık geliyor.

Ağ üzerindeki küçük çizikler parlak yıldızlara karşılık geliyor.

Yükseklik de düzlem sistemine karşılık geliyor.

Usturlabın asıl harikası sadece yansıtması değil.

Asıl harikası iki farklı koordinat sistemini

tamamen örtüşecek şekilde bir araya getiriyor.

Hareket edilebilir ağda güneşin, ayın ve gezegenlerin pozisyonları var.

Ve arka düzlemde belirli bir yükseklikten rahatça görülebilen

onların gökyüzündeki yerleri. tamam mı?

Peki bu aleti nasıl kullanacaksınız?

Önce bir dakika bekleyelim.

Bu bir usturlab. Çok etkileyici değil mi?

Bu usturlab bize Oxford --

Tarih Müzesi tarafından kiralandı.

Ve farklı kısımları görüyorsunuz.

Bunun adı anne, arka taraftaki teraziler.

Bu ağ. Tamam. Bunu görüyor musunuz?

Bu gökyüzünün hareket edebilen kısmı.

Ve arka tarafta bir

örümcek ağı görüyorsunuz.

Ve bu örümcek ağı gökyüzündeki yerel koordinatlara karşılık geliyor.

Bu bir kural aracı. Arka tarafta

başka makinalar, ölçüm araçları ve teraziler,

hesap yapmaya çalışan araçlar var. tamam mı?

Hep böyle bir şeyden istemiştim.

Tezim için aslında böyle bir şeyi kağıttan yaptım.

Ve bu bir 15. yüzyıl

cihazının bir kopyası.

Muhtemelen bu 3 tane Macbook Pros'la aynı değerdedir.

Fakat bunun aslı muhtemelen

benim evim, yanındaki ev, blok üzerindeki tüm evler,

sokağın iki tarafındaki tüm evler,

kasabadaki bir okul ve bir de kilise değerindedir.

Bunlar inanılmaz pahalı.

Fakat size bu aletin nasıl kullanıldığını göstereyim.

İlk basamağa gidelim.

Eğer gece zamanı söyeleyeceksen ilk yapacağın

gökyüzünden bir yıldızı seçmek.

Bugün eğer hava açık olurse yaz üçgenini görebilirsiniz.

Ve parlak bir yıldız olan Deneb var. Hadi Deneb'i seçelim.

İkincisi Deneb'in yüksekliğini ölçeceksiniz.

İkinci adım olarak, aleti kaldırıyorum

ve yüksekliği düzgün bir şekilde

görebiliyorum.

Ve onun yüksekliğini ölçüyorum.

Yakalış 26 derece. Buradan göremezsiniz.

Üçüncü adım aletin üzerinde yıldızı bulmak.

Deneb burada.

Dördüncü adım ağı hareket ettiriyorum,

gökyüzünü hareket ettiriyorum ve

yıldızın yüksekliği arkadaki ölçüye denk geliyor.

Bu olduğu zaman

her şey bir çizgi üzerine diziliyor.

Burada gerçek gökyüzüne

karşılık gelen bir gökyüzü modeli var. tamam mı?

Yani bir anlamda

evrenin bir modelini elimde tutuyorum.

Sonra bir cetvel alıp onu

tarih çizgisine götürüyorum

ve bana buradaki saati söylüyor.

Ever. Işte bu aletin nasıl kullanıldığı.

(Gülüşmeler)

Ne düşündüğünüzü biliyorum,

"Bu çok iş değil mi? Zamanı söylemek için çok iş değil mi?"

zamanı söylemek için sadece iPod'unuza bakmanız yetiyor.

Fakat arada bir fark var, iPod'unuz ile

zamanın ne olduğunu tam olarak

söyleyebilirsiniz.

Küçük Lewis'in bana söyleyeceği şekil ise

gökyüzünün bir resmi ile.

O gökyüzüne araçların nasıl yerleşeceğini bilecek.

Sadece saati değil,

aynı zamanda güneşin nereden doğacağını,

gökyüzünde nasıl hareket edeceğini bilecek.

Güneşin ne zaman doğup ne zaman batacağını bilecek.

Gökyüzündeki her cismi

bilecek.

Bilgisayar görüntülerinde ve

bilgisayar arayüz tasarlamada

yeterlilik diye bir terim var.

Yeterlilik bir aracın üzerinde işlem

yapabileceğimiz özellikleri.

Usturlabın bize olanak verdiği

gökyüzüne bağlanıp, gökyüzüne bakıp

çok daha fazlasını olmak, görüleni

ve görülmeyeni beraber görmek.

Bu sadece bir kullanımı. İnanılmaz,

muhtelemelen kitapta olan 350, 400 kullanımı daha

var, yani bu ilk bilgisayarın 1000 taneden

fazla kullanım alanı var.

Bu arkada karasal navigasyon için

ayarlar ve ölçümler var.

Onunla inceleme yapabilirsiniz. Baghdad şekli onunla incelendi.

Her çeşit matematiksel denklemi hesaplamada kullanılabilir.

Ve tüm bunları göstemek bir üniversite dersine anca sığar.

Usturlabın geçmişi inanılmaz.

2,000 yılın üzerindeler.

Stereografik projeksiyon kavramı

milattan önce 330 yılında ortaya çıktı.

Usturlablar bir çok değişik

şekil ve biçimlerde geliyorlar.

Bunlar taşınabilir olanlar. Bu büyükler görüntü için olanlar.

Ve bence usturlablar ile ortak olan şey

hepsizi çok güzel sanat eserleri.

El ustalığının ve kesinliğin

hayran bırakan ve etkileyen kalitesi.

Her teknoloji gibi usturlablar da zamanla gelişiyorlar.

İlk ağlar mesela çok basit ve ilkeldi.

Ve gelişen ağlar kültürel simgeler haline geldi.

Mesela bu Oxford'dan.

Ben bunu olağanüstü buluyorum çünkü

ağ şekli tamamen simetrik

ve tamamen asimetrik olan bir gökyüzünü doğru bir şekilde yansıtıyor.

Ne kadar muhteşem değil mi? Tamamen inanılmaz?

Şimdi küçük Lewis'in usturlabı olacak mıydı?

Muhtemelen pirinçten yapılanı olmazdı. Muhtemelen odundan

ya da kağıttan yapılanı olurdu. Bu bilgisayarların çoğu

taşınabilirdi ve

cebinde taşıyabiliyordun.

Peki usturlab neye ilham veriyor?

Bence ilk şey şu ki bize

atalarımızın yıllar yıllar öncesinde

ne kadar birikimli olduklarını gösteriyor.

Bu inanılmaz bir araç.

Her teknoloji gelişiyor.

Her teknoloji gelişti ve diğerleri tarafından ilerletildi.

Ve teknoloji ile tabii ki kesinlik

ve doğruluk kazanıyoruz.

Ve bence kaybettiğimiz de

bir zaman kavramı,

bir kavram olgusu.

Gökyüzünü bilmek, gökyüzü ile ilişkimizi bilmek

zamanı bilmedeki

gerçek soru.

Bence usturlablar inanılmaz araçlar.

Ve bu araçlardan ne öğrenebilirsiniz?

Yani esasen ortada sıcak bir

dünyaya bağlanabileceğimiz fikri var.

Usturlablar bizi bu sıcak fikre götürüyor,

her şeyin nasıl bir araya geleceği

ve dünyaya nasıl bağlanacağımız fikrine.

Çok teşekkür ederim.

(Alkışlar)