Arılar insanlar ve filler arasında barışı nasıl sağlayabilir
-
0:01 - 0:07Kendimi bildim bileli,
Afrika filleri beni hep şaşırtmıştır. -
0:08 - 0:11Günümüzde Dünya'da yaşayan en büyük
kara memelisi olan bu hayvanlar, -
0:11 - 0:17yedi ton ağırlığa ve omuzdan yere
üç buçuk metre uzunluğa ulaşabiliyor. -
0:17 - 0:2050-60 yıllık ömürlerinde günde 400
kiloya kadar yiyecek tüketebiliyor -
0:20 - 0:27ve hayati önem taşıyan tohumları
binlerce kilometre boyunca yayıyorlar. -
0:28 - 0:32Şefkatli ve karmaşık toplumlarının
merkezinde anaerkillik yatıyor. -
0:32 - 0:36Dişi, güçlü liderler gençleri eğitiyor
ve Afrika çalılarının zorlukları arasında -
0:36 - 0:41yiyecek, su ve güvenli yer
bulabilmeleri için onlara yol gösteriyor. -
0:42 - 0:46Toplumları o kadar karmaşık ki hâlâ
tam olarak iletişim kurma şekillerini, -
0:46 - 0:50kendilerini nasıl ifade ettiklerini
ve diyalektlerini çözebilmiş değiliz. -
0:50 - 0:54Hâlâ anlayamadığımız şeylerden biri de,
arazide göç yollarını nasıl buldukları -
0:54 - 0:57ve nehri geçmek için kullandıkları
en güvenli yolu nasıl hatırladıkları. -
0:58 - 0:59Eminim ki benim gibi
-
1:00 - 1:03çoğunuz da hayvanların
en görkemlisi olan fillere karşı -
1:03 - 1:06pozitif duygusal bir his besliyorsunuzdur.
-
1:06 - 1:10Bir belgeselde görüp zekâları hakkında
bilgi edinmemiş olmak çok zor. -
1:10 - 1:13hatta şanslıysanız vahşi doğalarında,
-
1:13 - 1:15kendi gözlerinizle de görmüşsünüzdür.
-
1:15 - 1:17Fakat içinizden kaç kişinin
-
1:17 - 1:21onlardan tam anlamıyla
korktuğunu merak ediyorum. -
1:22 - 1:25Uzun tatillere ama oldukça
kısıtlı bütçeye sahip -
1:25 - 1:26öğretmen anne babam tarafından
-
1:26 - 1:29Güney Afrika'da yetiştirilme
şansına sahiptim. -
1:30 - 1:33Eski Ford Cortina Estate model
arabamıza biner, -
1:33 - 1:35kız kardeşimle arka koltukta
sıkışmış halde oturur, -
1:35 - 1:38çadırlarımızı alarak Güney Afrika'nın
vahşi yaşam alanlarına -
1:38 - 1:40kamp yapmaya giderdik.
-
1:40 - 1:43Benim gibi genç, yetişmekte olan bir
zoolog için bu harika bir deneyimdi. -
1:43 - 1:46O genç yaşımda bile,
vahşi yaşam alanlarındaki, -
1:46 - 1:49geçişleri engelleyen uzun, elektrik
çitlerinin oldukça bölücü olduklarını -
1:49 - 1:51düşündüğümü hatırlıyorum.
-
1:51 - 1:54Böylece filleri topluluklardan
uzak tutmuş oluyorlardı -
1:54 - 1:57ama bunu yaparken hayvanları da
vahşi alanlarından uzaklaştırıyorlardı. -
1:58 - 2:02Bu, genç yaşta benim için
oldukça zor bir durumdu. -
2:02 - 2:05Ancak 14 yaşımda Kenya'ya taşındığımızda,
-
2:05 - 2:10Doğu Afrika'nın vahşi açık alanlarıyla
bağ kurabilme imkânı buldum. -
2:10 - 2:15İşte ancak burada, gerçekten
içgüdüsel olarak evde hissediyordum. -
2:16 - 2:20Samburu Ulusal Koruma Alanında
bir çadırın içinde, -
2:20 - 2:23Profesör Fritz Vollrath
ve Iain Douglas-Hamilton rehberliğinde -
2:23 - 2:25doktoramı yaptığım zamanlarda,
-
2:25 - 2:28fil topluluklarının karmaşıklığını
çözmeye çalışıyordum -
2:28 - 2:31ve o yıllar benim için çok güzeldi.
-
2:32 - 2:35Ancak şimdi, filler ve insanların
bir arada yaşayabilmesi amacıyla -
2:35 - 2:39düzenlenmiş olan "Save the Elephants"
programının yöneticisi olarak -
2:39 - 2:41gördüğümüz ani değişimlerden sonra,
-
2:41 - 2:45araştırma programlarımızda da
değişiklik yapmamız gerekti. -
2:45 - 2:49Şu an sadece oturup
fil topluluklarını anlamaya çalışmak -
2:49 - 2:52ya da halen devam etmekte olan
o korkunç fil dişi ticaretini -
2:52 - 2:54durdurmanın yollarını
aramak yeterli değil. -
2:54 - 2:57Giderek artan insan-fil çatışmasını
ele alabilmek için -
2:57 - 3:01kaynaklarımızı daha çok
değiştirmek zorundayız. -
3:01 - 3:03Çünkü insanlar ve kalın derili hayvanlar
-
3:03 - 3:06yiyecek ve barınak için rekabet içindeler.
-
3:06 - 3:08Daha 1970'lerin sonunda,
-
3:08 - 3:12Afrika'da bulunan fil sayısı 1,2 milyondu.
-
3:12 - 3:17Bugünse sayıları 400 bine kadar düştü.
-
3:17 - 3:21Aynı zaman zarfında
insan nüfusu dört kat arttı -
3:21 - 3:26ve araziler o kadar hızlı bölündü ki
bu hıza yetişmek gerçekten zor. -
3:27 - 3:32Su ve yiyecek arayışındaki
bu göç eden filler her seferinde -
3:32 - 3:35günün sonunda insan topluluklarında
su tanklarını patlatıyor, -
3:35 - 3:38boruları kırıyor ve tabii ki
yiyecek için gıda depolarına saldırıyor. -
3:38 - 3:40Bu gerçekten zor bir durum.
-
3:41 - 3:44Gecenin bir yarısı
bir filin evinizin çatısını söktüğünü -
3:44 - 3:48ve o zifiri karanlıkta yiyecek ararken
hortumunu içeri soktuğu zaman -
3:48 - 3:50çocuğunuzu ondan korumak için
-
3:50 - 3:54uzak tutmanız gerektiği andaki
dehşeti hayal edebiliyor musunuz? -
3:55 - 3:57Ayrıca bu filler
ekinleri çiğneyip yiyorlar. -
3:57 - 4:02Bu da insanların fillere karşı olan
hoşgörüsünü son derece olumsuz etkiliyor. -
4:03 - 4:07Sonuç olarak ne yazık ki, her gün
hatta bazı ülkelerde her saat -
4:07 - 4:10bu hayvanları kaybediyoruz.
-
4:10 - 4:12Tek sebebi kaçak fil dişi avcılığı değil.
-
4:12 - 4:13Yiyecek ve barınak rekabetinde olan
-
4:13 - 4:17insanlar ve fillerin çatışmasının
artması da buna neden oluyor. -
4:17 - 4:18Bu çok büyük bir sorun.
-
4:18 - 4:2310-12 kişilik gruplar halinde gezen
bu yedi tonluk kalın derili hayvanları -
4:23 - 4:27söz konusu açlık sınırında
geçimlerini sürdüren bu insanlar iken -
4:27 - 4:30nasıl bu küçük çiftliklerden
uzak tutabilirsiniz ki? -
4:30 - 4:32O insanların yüksek bir bütçesi yok.
-
4:32 - 4:35Bu sorunu nasıl çözebilirsiniz?
-
4:35 - 4:37Gittikçe yaygınlaşan bir yöntem olarak
-
4:37 - 4:39Afrika genelinde de yapıldığı gibi
-
4:39 - 4:42elektrikli çitler
kullanmaya başlayabilirsiniz. -
4:42 - 4:46Fakat çitler bölgeleri ayırıyor
ve geçişleri kapatıyor. -
4:46 - 4:49Ve filler bu çitleri pek umursamıyor.
-
4:49 - 4:53Özellikle de ihtiyaçları varken
suya giden yolu kapatıyorsa -
4:53 - 4:56ya da karşı tarafta çekici bir dişi varsa.
-
4:56 - 4:59Çitlerden birinin kırılması çok sürmez.
-
4:59 - 5:02Bir delik açıldığı anda ise
geri dönüp diğerlerini çağırırlar. -
5:02 - 5:05Göz açıp kapayıncaya kadar
hepsi içeri girer -
5:05 - 5:08ve insanlarla birlikte 12 tane fille
baş başa kalmış olursunuz. -
5:08 - 5:10Bu sefer gerçekten
başınız belada demektir. -
5:10 - 5:14İnsanlar elektrikli çitler için
farklı tasarımlar deniyorlar. -
5:14 - 5:17Fillerin bunu da umursadığı
pek söylenemez. -
5:18 - 5:21(Gülüşmeler)
-
5:22 - 5:27O halde son derece bölücü,
sert ve göçlere engel olan -
5:27 - 5:31elektrikli çitlerin kullanımına
başvurmaktansa -
5:31 - 5:34bu sorunu çözmenin
başka bir yolu olmalı. -
5:34 - 5:37İnsanlar ve filleri gerekli yerlerde
ayrı tutabilmek için -
5:37 - 5:40ben daha çok bütünsel
ve doğal yollara başvurmaktan yanayım. -
5:40 - 5:42Doğa hakkında çok bilgili olan
-
5:42 - 5:47Kenya'nın kuzeyindeki kırsalda
göçebe çobanlarla konuştuğumuzda -
5:47 - 5:53vahşi arıların olduğu ağaçlara beslenmek
için fillerin gitmediklerini öğrendik. -
5:53 - 5:55Bu ilginç bir bilgiydi.
-
5:55 - 5:57Filler ağaçta yiyecek ararken
-
5:57 - 6:00içinde vahşi arıların bulunduğu
bir kovanı yanlışlıkla kıracak -
6:00 - 6:05ve arılar da doğal yuvalarından çıkarak
onları sokmaya başlayacak. -
6:05 - 6:07Yani eğer bir fil,
arı tarafından sokulursa -
6:07 - 6:10bir sonraki seferde
ağacın tehlikeli olduğunu hatırlar -
6:10 - 6:12ve o bölgeye geri gelmez.
-
6:12 - 6:15Onların o kalın derileriyle
sokulması imkansız gibi görünüyor. -
6:15 - 6:18Bir filin derisinin kalınlığı
yaklaşık 2 santimetre. -
6:18 - 6:20Ancak görünüşe göre arılar filleri;
-
6:20 - 6:25Göz etrafı, kulak arkası, ağız,
hortum ucu gibi ıslak bölgelerden sokuyor. -
6:25 - 6:28Bu acıyı çabucak hatırlayacaklarını
tahmin edebilirsiniz. -
6:28 - 6:31İşin aslı, bir kere sokulmak
onları korkutmuyor. -
6:31 - 6:34Afrika arılarının
harika bir yeteneği vardır: -
6:34 - 6:37Bir yeri soktuklarında
feromon hormonu salgılarlar -
6:37 - 6:40ve diğer arıların da
gelip aynı yeri sokmasını tetiklerler. -
6:40 - 6:43Bu yüzden filleri korkutan
bir kere sokulmak değil. -
6:43 - 6:44Onları asıl korkutan
-
6:44 - 6:47belki de binlerce arının
aynı yeri sokması. -
6:48 - 6:53Ve kabile reisi bir dişi fil
asla yavrusunu böyle bir riske atmaz. -
6:53 - 6:55Yavruların çok daha ince derileri vardır
-
6:55 - 6:58ve bu ince derilerden
sokulma riskleri var. -
6:59 - 7:02Doktoram için alışılmadık olarak
incelediğim konu; -
7:02 - 7:07Afrika arılarının ve fillerinin
aslında birbirleriyle ilişkisi olmadan -
7:07 - 7:11nasıl birbirleriyle
etkileşim içerisinde olabilecekleriydi. -
7:11 - 7:13Bu konu üzerinde nasıl çalışacaktım?
-
7:13 - 7:17Kablosuz hoparlör sistemi kullanarak
rahatsız edilmiş arı sesini -
7:17 - 7:22ağacın altında dinlenmekte olan
bir fil sürüsüne dinlettim. -
7:22 - 7:26Bu şekilde, arılara karşı
verecekleri tepkiyi öğrenebilecektim. -
7:26 - 7:32Ve arı sesine verdikleri tepki
aslında oldukça dramatik oldu. -
7:33 - 7:37İşte, bu harika bir grup file
arı seslerini dinletiyoruz. -
7:37 - 7:39Kulaklarını açıp kapattıklarını
-
7:39 - 7:42ve sağa sola baktıklarını
görebiliyorsunuz. -
7:42 - 7:45Fillerden biri hortumuyla
hafifçe vurarak koklamaya çalışıyor. -
7:45 - 7:48Bir diğeri ise tehlike varmışcasına
-
7:48 - 7:51yerdeki yavru fili tekmeleyerek
kalkmasını söylüyor. -
7:51 - 7:54En sonunda fillerden biri çekiliyor
-
7:54 - 7:58ve ailenin geri kalanı da
peşinden gidiyor. -
7:58 - 8:01Ve arkalarında bir toz bulutu bırakarak
bozkırda uzaklaşıyorlar. -
8:01 - 8:08(Arı vızıltısı sesi)
-
8:08 - 8:10(Vızıltı son buluyor)
-
8:10 - 8:14Bu deneyi defalarca tekrarladım
-
8:14 - 8:17ve filler neredeyse hepsinde kaçtı.
-
8:17 - 8:18Yalnızca kaçmıyorlar,
-
8:19 - 8:23kaçarken arıları uzaklaştırmak için
havaya toz kaldırıyorlar. -
8:24 - 8:26Ayrıca bu deneyi yaparken
-
8:26 - 8:29fillerin etrafına
infrasonik mikrofonlar yerleştirdik. -
8:29 - 8:32Arı tehdidinden uzak durmak
ve geri gelmemek için -
8:32 - 8:36birbirlerini infrasonik frekanslarda
uyardıkları ortaya çıktı. -
8:37 - 8:40Bu davranışsal keşifler
fillerin, arı sesine karşı -
8:40 - 8:44nasıl bir tepki vereceğini
öğrenmemizde oldukça yardımcı oldu. -
8:44 - 8:48Bu da benim, yeni tasarım olan
arı kovanı çitini yapmamı sağladı. -
8:48 - 8:49Bunları şu an için
-
8:49 - 8:51Afrika'nın ön cephesindeki
savunmasız bölgelerinde -
8:51 - 8:55insanlar ve fillerin barınak için
daha fazla çatışma halinde olduğu -
8:55 - 8:574 ile 8 dönümlük arazilere koyuyoruz.
-
8:57 - 8:59Arı çitlerinin mantığı çok basit.
-
8:59 - 9:02Dört dönümlük tarım arazisi için
-
9:02 - 9:0512 tane arı kovanı
ve 12 tane yapay kovan kullanıyoruz. -
9:05 - 9:07Yapay kovanları ise
kare bir kontrplak parçasını -
9:07 - 9:11sarıya boyayarak elde ediyoruz
ve sonra onu çitlerin arasına asıyoruz. -
9:11 - 9:13Bu sayede, filleri kandırıyoruz
-
9:13 - 9:14ve sanki göründüğünden daha fazla
-
9:14 - 9:16arı kovanı varmış gibi
düşünmelerini sağlıyoruz. -
9:16 - 9:19Ve bu da çit masrafını yarıya indiriyor.
-
9:19 - 9:22Bir kovan, bir sahte kovan
ve tekrar bir kovan, bir sahte kovan. -
9:22 - 9:2510 metrelik bir sınır böylece çevriliyor.
-
9:25 - 9:26Kovanlar direklere bağlanıyor
-
9:26 - 9:29ve arıları koruması için
gölgelik yapan çatılar yapılıyor. -
9:29 - 9:34Kovanların etrafını dolaşan
düz bir telle de tutturuluyorlar. -
9:34 - 9:38Eğer bir fil çiftliğe girmeye çalışırsa
kesinlikle kovanlardan uzak duracaktır. -
9:38 - 9:42Ama sahte kovanlar ve kovanların arasından
girmek için şansını deneyebilir, -
9:42 - 9:46böylece aradaki tel göğsüne değdiğinde
tüm kovanların sallanmasına neden olur. -
9:46 - 9:50Ve araştırmamızdan da biliyoruz ki
bu da fillerin uzaklaşmasını -
9:50 - 9:54ve umarız ki bu riskli bölgeye
tekrar geri gelmemesini sağlayacak. -
9:54 - 9:59Arılar kovandan çıktığı zaman
gerçekten filleri korkutup kaçırıyorlar. -
9:59 - 10:02Bunlar, gece olunca fillerin
nasıl davrandığını görmek için -
10:02 - 10:04kamera yerleştirdiğimiz arı çitleri.
-
10:04 - 10:08Çünkü baskınlar çoğunlukla gece oluyor.
-
10:08 - 10:11Bu deney tarlalarımızdan
edindiğimiz sonuçlara göre -
10:11 - 10:15arı çitleriyle fillerin yüzde 80'ini
tarlaların dışında tutabiliyoruz. -
10:16 - 10:21Ayrıca kovanlardaki arılar
bölgede tozlaşmaya yardımcı oluyor. -
10:21 - 10:24Sonuç olarak, baskıncı fillerin sayısında
kayda değer bir düşüş yaşanırken, -
10:24 - 10:30arıların sağladığı tozlaşma hizmeti
sayesinde üretimde ciddi bir artış oluyor. -
10:31 - 10:33Arı çitlerinin gücü oldukça önemli.
-
10:33 - 10:35Koloniler güçlü olmalı.
-
10:35 - 10:38Biz de çiftçilere,
kovanları güçlü tutmaları, -
10:38 - 10:42arılarını daha güçlü hale getirmeleri
ve en harika balı elde edebilmeleri için -
10:42 - 10:45tozlaşmaya elverişli ürünler
yetiştirmelerine yardımcı oluyoruz. -
10:45 - 10:49Bal, çiftçilere ekstra gelir kaynağı
olması açısından çok değerli. -
10:49 - 10:51Şeker olarak sağlıklı bir alternatif
-
10:51 - 10:53ve bizim toplumumuzda
-
10:53 - 10:56kayınvalideye verilebilecek
değerli bir hediye. -
10:56 - 10:58Bu da onu neredeyse
paha biçilmez kıılıyor. -
10:58 - 11:00(Gülüşmeler)
-
11:00 - 11:02Bu balı kavanozlara koyduk
-
11:02 - 11:06ve bu vahşi, güzel balın adını
"Fil Dostu Bal" koyduk. -
11:06 - 11:07Bu komik bir isim.
-
11:07 - 11:09Ancak projemize de dikkat çekiyor
-
11:09 - 11:12ve filleri korumak için ne yaptığımızı
insanların anlamasını sağlıyor. -
11:12 - 11:14Arı çitlerini yapmak için
-
11:14 - 11:17Afrika'da ve Asya'da 19 ülkede,
insan-fil çatışmasının -
11:17 - 11:22yoğun olduğu bölgelerde
birçok kadınla birlikte çalışıyoruz. -
11:22 - 11:24Birçok çiftçiyle çok yakın çalışıyoruz.
-
11:24 - 11:26Ancak fillerle içli dışlı bir halde
-
11:26 - 11:30daha iyi yaşamalarına yardımcı olarak
özellikle kadın çiftçilerle çalışıyoruz. -
11:30 - 11:33Amaçlarımızdan bir tanesi de insanlara,
devasa kalın derililerle birlikte -
11:33 - 11:36daha iyi yaşayabilmeleri için
seçenekler sunmak. -
11:36 - 11:39Örneğin bu konuda,
çiftçilerin, özellikle kadınların, -
11:39 - 11:41çiftliklerine ektikleriyle ilgili
-
11:41 - 11:43farklı düşünmelerini de
sağlamaya çalışıyoruz. -
11:43 - 11:46Bu nedenle fillerin,
özellikle yemediği şeylere odaklanıyoruz; -
11:46 - 11:50biber, zencefil, Moringa çayı,
ayçiçeği gibi bitkilere odaklanıyoruz. -
11:50 - 11:52Ayrıca bu ürünler
arıların ve arı çitlerinin, -
11:52 - 11:55verdikleri güzel çiçeklerden dolayı
hoşlandıkları bitkiler. -
11:55 - 11:58Bu bitkilere diğer bir örnek ise
Sisal denilen dikenli bir bitki. -
11:58 - 12:00Buralarda Jüt olarak biliniyor olabilir.
-
12:00 - 12:05Bu harika bitki soyulup
dokuma ürünü olarak kullanılabiliyor. -
12:05 - 12:07Bu harika kadınlarla çalışıyoruz.
-
12:07 - 12:11Onlar, gelir sağlamak amacıyla
bu sepetleri örebilmek için -
12:11 - 12:15her gün fillerden dolayı
zorluk içinde yaşıyorlar. -
12:16 - 12:18Yalnızca arıcı olarak değil
aynı zamanda sepet örücü olarak -
12:18 - 12:22iş yapacak olan bu inanılmaz kadınlarla,
daha üç hafta önce -
12:22 - 12:26girişimde bulunmak isteyen
bir kadının işletmesinde üretime başladık. -
12:26 - 12:29Biber yağlarından
ve ayçiçek yağlarını işleyip -
12:29 - 12:31dudak kremi ve bal üretecekler
-
12:31 - 12:34ve bizler de fillerle birlikte yaşarken
-
12:34 - 12:37ayrıca doğal üretimle uğraşarak
-
12:37 - 12:40bu katılımcı çiftçilere daha iyi
yaşamaları için yardım edeceğiz. -
12:40 - 12:42Kabile reisi dişiler olsun,
anneler olsun -
12:42 - 12:45ya da benim gibi araştırmacılar olsun,
-
12:45 - 12:48ön safta daha fazla yer alan
ve karşılaştığı zorluklara karşı -
12:48 - 12:52daha cesurca karşı koyan kadınların
sayısının arttığını görüyorum. -
12:52 - 12:54Daha fazla yenilikle
-
12:54 - 12:58ve belki de birbirimize karşı beslediğimiz
empati duygusunun gelişmesiyle -
12:58 - 13:01inanıyorum ki fillerle,
çatışma içinde yaşamaktansa -
13:01 - 13:03olması gerektiği gibi
bir arada yaşayabiliriz. -
13:03 - 13:05Teşekkürler.
-
13:05 - 13:11(Alkış)
- Title:
- Arılar insanlar ve filler arasında barışı nasıl sağlayabilir
- Speaker:
- Lucy King
- Description:
-
Gecenin bir yarısı, bir filin yiyecek arayışıyla evinizin çatısını sökerken uyandığınızı hayal edin. Bu durum Afrika ülkelerinde gerçekten yaşanıyor. Çünkü Afrika'da vahşi türlerin soyu tükeniyor ve bu nedenle insanlar ve filler, barınak kaynaklar için hiç görülmemiş bir şekilde çatışma halinde. Zoolog Lucy King bu dikkat çeken konuşmasında, arılardan yapılan çitlerle hem filleri uzak tutan hem de insanlara yeni geçim kaynakları sağlayan bir çözüm yolunu giderek büyüyen bu çatışma için paylaşıyor.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 13:10
![]() |
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Can Boysan accepted Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Can Boysan edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Burakhan Uçar edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Burakhan Uçar edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Burakhan Uçar edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans | |
![]() |
Burakhan Uçar edited Turkish subtitles for How bees can keep the peace between elephants and humans |