Arılar insanlar ve filler arasında barışı nasıl sağlayabilir

Gecenin bir yarısı, bir filin yiyecek arayışıyla evinizin çatısını sökerken uyandığınızı hayal edin. Bu durum Afrika ülkelerinde gerçekten yaşanıyor. Çünkü Afrika'da vahşi türlerin soyu tükeniyor ve bu nedenle insanlar ve filler, barınak kaynaklar için hiç görülmemiş bir şekilde çatışma halinde. Zoolog Lucy King bu dikkat çeken konuşmasında, arılardan yapılan çitlerle hem filleri uzak tutan hem de insanlara yeni geçim kaynakları sağlayan bir çözüm yolunu giderek büyüyen bu çatışma için paylaşıyor.

Kendimi bildim bileli,
Afrika filleri beni hep şaşırtmıştır.

Günümüzde Dünya'da yaşayan en büyük
kara memelisi olan bu hayvanlar,

yedi ton ağırlığa ve omuzdan yere
üç buçuk metre uzunluğa ulaşabiliyor.

50-60 yıllık ömürlerinde günde 400
kiloya kadar yiyecek tüketebiliyor

ve hayati önem taşıyan tohumları
binlerce kilometre boyunca yayıyorlar.

Şefkatli ve karmaşık toplumlarının
merkezinde anaerkillik yatıyor.

Dişi, güçlü liderler gençleri eğitiyor
ve Afrika çalılarının zorlukları arasında

yiyecek, su ve güvenli yer
bulabilmeleri için onlara yol gösteriyor.

Toplumları o kadar karmaşık ki hâlâ
tam olarak iletişim kurma şekillerini,

kendilerini nasıl ifade ettiklerini
ve diyalektlerini çözebilmiş değiliz.

Hâlâ anlayamadığımız şeylerden biri de,
arazide göç yollarını nasıl buldukları

ve nehri geçmek için kullandıkları
en güvenli yolu nasıl hatırladıkları.

Eminim ki benim gibi

çoğunuz da hayvanların
en görkemlisi olan fillere karşı

pozitif duygusal bir his besliyorsunuzdur.

Bir belgeselde görüp zekâları hakkında
bilgi edinmemiş olmak çok zor.

hatta şanslıysanız vahşi doğalarında,

kendi gözlerinizle de görmüşsünüzdür.

Fakat içinizden kaç kişinin

onlardan tam anlamıyla
korktuğunu merak ediyorum.

Uzun tatillere ama oldukça
kısıtlı bütçeye sahip

öğretmen anne babam tarafından

Güney Afrika'da yetiştirilme
şansına sahiptim.

Eski Ford Cortina Estate model
arabamıza biner,

kız kardeşimle arka koltukta
sıkışmış halde oturur,

çadırlarımızı alarak Güney Afrika'nın
vahşi yaşam alanlarına

kamp yapmaya giderdik.

Benim gibi genç, yetişmekte olan bir
zoolog için bu harika bir deneyimdi.

O genç yaşımda bile,
vahşi yaşam alanlarındaki,

geçişleri engelleyen uzun, elektrik
çitlerinin oldukça bölücü olduklarını

düşündüğümü hatırlıyorum.

Böylece filleri topluluklardan
uzak tutmuş oluyorlardı

ama bunu yaparken hayvanları da
vahşi alanlarından uzaklaştırıyorlardı.

Bu, genç yaşta benim için
oldukça zor bir durumdu.

Ancak 14 yaşımda Kenya'ya taşındığımızda,

Doğu Afrika'nın vahşi açık alanlarıyla
bağ kurabilme imkânı buldum.

İşte ancak burada, gerçekten
içgüdüsel olarak evde hissediyordum.

Samburu Ulusal Koruma Alanında
bir çadırın içinde,

Profesör Fritz Vollrath
ve Iain Douglas-Hamilton rehberliğinde

doktoramı yaptığım zamanlarda,

fil topluluklarının karmaşıklığını
çözmeye çalışıyordum

ve o yıllar benim için çok güzeldi.

Ancak şimdi, filler ve insanların
bir arada yaşayabilmesi amacıyla

düzenlenmiş olan "Save the Elephants"
programının yöneticisi olarak

gördüğümüz ani değişimlerden sonra,

araştırma programlarımızda da
değişiklik yapmamız gerekti.

Şu an sadece oturup
fil topluluklarını anlamaya çalışmak

ya da halen devam etmekte olan
o korkunç fil dişi ticaretini

durdurmanın yollarını
aramak yeterli değil.

Giderek artan insan-fil çatışmasını
ele alabilmek için

kaynaklarımızı daha çok
değiştirmek zorundayız.

Çünkü insanlar ve kalın derili hayvanlar

yiyecek ve barınak için rekabet içindeler.

Daha 1970'lerin sonunda,

Afrika'da bulunan fil sayısı 1,2 milyondu.

Bugünse sayıları 400 bine kadar düştü.

Aynı zaman zarfında
insan nüfusu dört kat arttı

ve araziler o kadar hızlı bölündü ki
bu hıza yetişmek gerçekten zor.

Su ve yiyecek arayışındaki
bu göç eden filler her seferinde

günün sonunda insan topluluklarında
su tanklarını patlatıyor,

boruları kırıyor ve tabii ki
yiyecek için gıda depolarına saldırıyor.

Bu gerçekten zor bir durum.

Gecenin bir yarısı
bir filin evinizin çatısını söktüğünü

ve o zifiri karanlıkta yiyecek ararken
hortumunu içeri soktuğu zaman

çocuğunuzu ondan korumak için

uzak tutmanız gerektiği andaki
dehşeti hayal edebiliyor musunuz?

Ayrıca bu filler
ekinleri çiğneyip yiyorlar.

Bu da insanların fillere karşı olan
hoşgörüsünü son derece olumsuz etkiliyor.

Sonuç olarak ne yazık ki, her gün
hatta bazı ülkelerde her saat

bu hayvanları kaybediyoruz.

Tek sebebi kaçak fil dişi avcılığı değil.

Yiyecek ve barınak rekabetinde olan

insanlar ve fillerin çatışmasının
artması da buna neden oluyor.

Bu çok büyük bir sorun.

10-12 kişilik gruplar halinde gezen
bu yedi tonluk kalın derili hayvanları

söz konusu açlık sınırında
geçimlerini sürdüren bu insanlar iken

nasıl bu küçük çiftliklerden
uzak tutabilirsiniz ki?

O insanların yüksek bir bütçesi yok.

Bu sorunu nasıl çözebilirsiniz?

Gittikçe yaygınlaşan bir yöntem olarak

Afrika genelinde de yapıldığı gibi

elektrikli çitler
kullanmaya başlayabilirsiniz.

Fakat çitler bölgeleri ayırıyor
ve geçişleri kapatıyor.

Ve filler bu çitleri pek umursamıyor.

Özellikle de ihtiyaçları varken
suya giden yolu kapatıyorsa

ya da karşı tarafta çekici bir dişi varsa.

Çitlerden birinin kırılması çok sürmez.

Bir delik açıldığı anda ise
geri dönüp diğerlerini çağırırlar.

Göz açıp kapayıncaya kadar
hepsi içeri girer

ve insanlarla birlikte 12 tane fille
baş başa kalmış olursunuz.

Bu sefer gerçekten
başınız belada demektir.

İnsanlar elektrikli çitler için
farklı tasarımlar deniyorlar.

Fillerin bunu da umursadığı
pek söylenemez.

(Gülüşmeler)

O halde son derece bölücü,
sert ve göçlere engel olan

elektrikli çitlerin kullanımına
başvurmaktansa

bu sorunu çözmenin
başka bir yolu olmalı.

İnsanlar ve filleri gerekli yerlerde
ayrı tutabilmek için

ben daha çok bütünsel
ve doğal yollara başvurmaktan yanayım.

Doğa hakkında çok bilgili olan

Kenya'nın kuzeyindeki kırsalda
göçebe çobanlarla konuştuğumuzda

vahşi arıların olduğu ağaçlara beslenmek
için fillerin gitmediklerini öğrendik.

Bu ilginç bir bilgiydi.

Filler ağaçta yiyecek ararken

içinde vahşi arıların bulunduğu
bir kovanı yanlışlıkla kıracak

ve arılar da doğal yuvalarından çıkarak
onları sokmaya başlayacak.

Yani eğer bir fil,
arı tarafından sokulursa

bir sonraki seferde
ağacın tehlikeli olduğunu hatırlar

ve o bölgeye geri gelmez.

Onların o kalın derileriyle
sokulması imkansız gibi görünüyor.

Bir filin derisinin kalınlığı
yaklaşık 2 santimetre.

Ancak görünüşe göre arılar filleri;

Göz etrafı, kulak arkası, ağız,
hortum ucu gibi ıslak bölgelerden sokuyor.

Bu acıyı çabucak hatırlayacaklarını
tahmin edebilirsiniz.

İşin aslı, bir kere sokulmak
onları korkutmuyor.

Afrika arılarının
harika bir yeteneği vardır:

Bir yeri soktuklarında
feromon hormonu salgılarlar

ve diğer arıların da
gelip aynı yeri sokmasını tetiklerler.

Bu yüzden filleri korkutan
bir kere sokulmak değil.

Onları asıl korkutan

belki de binlerce arının
aynı yeri sokması.

Ve kabile reisi bir dişi fil
asla yavrusunu böyle bir riske atmaz.

Yavruların çok daha ince derileri vardır

ve bu ince derilerden
sokulma riskleri var.

Doktoram için alışılmadık olarak
incelediğim konu;

Afrika arılarının ve fillerinin
aslında birbirleriyle ilişkisi olmadan

nasıl birbirleriyle
etkileşim içerisinde olabilecekleriydi.

Bu konu üzerinde nasıl çalışacaktım?

Kablosuz hoparlör sistemi kullanarak
rahatsız edilmiş arı sesini

ağacın altında dinlenmekte olan
bir fil sürüsüne dinlettim.

Bu şekilde, arılara karşı
verecekleri tepkiyi öğrenebilecektim.

Ve arı sesine verdikleri tepki
aslında oldukça dramatik oldu.

İşte, bu harika bir grup file
arı seslerini dinletiyoruz.

Kulaklarını açıp kapattıklarını

ve sağa sola baktıklarını
görebiliyorsunuz.

Fillerden biri hortumuyla
hafifçe vurarak koklamaya çalışıyor.

Bir diğeri ise tehlike varmışcasına

yerdeki yavru fili tekmeleyerek
kalkmasını söylüyor.

En sonunda fillerden biri çekiliyor

ve ailenin geri kalanı da
peşinden gidiyor.

Ve arkalarında bir toz bulutu bırakarak
bozkırda uzaklaşıyorlar.

(Arı vızıltısı sesi)

(Vızıltı son buluyor)

Bu deneyi defalarca tekrarladım

ve filler neredeyse hepsinde kaçtı.

Yalnızca kaçmıyorlar,

kaçarken arıları uzaklaştırmak için
havaya toz kaldırıyorlar.

Ayrıca bu deneyi yaparken

fillerin etrafına
infrasonik mikrofonlar yerleştirdik.

Arı tehdidinden uzak durmak
ve geri gelmemek için

birbirlerini infrasonik frekanslarda
uyardıkları ortaya çıktı.

Bu davranışsal keşifler
fillerin, arı sesine karşı

nasıl bir tepki vereceğini
öğrenmemizde oldukça yardımcı oldu.

Bu da benim, yeni tasarım olan
arı kovanı çitini yapmamı sağladı.

Bunları şu an için

Afrika'nın ön cephesindeki
savunmasız bölgelerinde

insanlar ve fillerin barınak için
daha fazla çatışma halinde olduğu

4 ile 8 dönümlük arazilere koyuyoruz.

Arı çitlerinin mantığı çok basit.

Dört dönümlük tarım arazisi için

12 tane arı kovanı
ve 12 tane yapay kovan kullanıyoruz.

Yapay kovanları ise
kare bir kontrplak parçasını

sarıya boyayarak elde ediyoruz
ve sonra onu çitlerin arasına asıyoruz.

Bu sayede, filleri kandırıyoruz

ve sanki göründüğünden daha fazla

arı kovanı varmış gibi
düşünmelerini sağlıyoruz.

Ve bu da çit masrafını yarıya indiriyor.

Bir kovan, bir sahte kovan
ve tekrar bir kovan, bir sahte kovan.

10 metrelik bir sınır böylece çevriliyor.

Kovanlar direklere bağlanıyor

ve arıları koruması için
gölgelik yapan çatılar yapılıyor.

Kovanların etrafını dolaşan
düz bir telle de tutturuluyorlar.

Eğer bir fil çiftliğe girmeye çalışırsa
kesinlikle kovanlardan uzak duracaktır.

Ama sahte kovanlar ve kovanların arasından
girmek için şansını deneyebilir,

böylece aradaki tel göğsüne değdiğinde
tüm kovanların sallanmasına neden olur.

Ve araştırmamızdan da biliyoruz ki
bu da fillerin uzaklaşmasını

ve umarız ki bu riskli bölgeye
tekrar geri gelmemesini sağlayacak.

Arılar kovandan çıktığı zaman
gerçekten filleri korkutup kaçırıyorlar.

Bunlar, gece olunca fillerin
nasıl davrandığını görmek için

kamera yerleştirdiğimiz arı çitleri.

Çünkü baskınlar çoğunlukla gece oluyor.

Bu deney tarlalarımızdan
edindiğimiz sonuçlara göre

arı çitleriyle fillerin yüzde 80'ini
tarlaların dışında tutabiliyoruz.

Ayrıca kovanlardaki arılar
bölgede tozlaşmaya yardımcı oluyor.

Sonuç olarak, baskıncı fillerin sayısında
kayda değer bir düşüş yaşanırken,

arıların sağladığı tozlaşma hizmeti
sayesinde üretimde ciddi bir artış oluyor.

Arı çitlerinin gücü oldukça önemli.

Koloniler güçlü olmalı.

Biz de çiftçilere,
kovanları güçlü tutmaları,

arılarını daha güçlü hale getirmeleri
ve en harika balı elde edebilmeleri için

tozlaşmaya elverişli ürünler
yetiştirmelerine yardımcı oluyoruz.

Bal, çiftçilere ekstra gelir kaynağı
olması açısından çok değerli.

Şeker olarak sağlıklı bir alternatif

ve bizim toplumumuzda

kayınvalideye verilebilecek
değerli bir hediye.

Bu da onu neredeyse
paha biçilmez kıılıyor.

(Gülüşmeler)

Bu balı kavanozlara koyduk

ve bu vahşi, güzel balın adını
"Fil Dostu Bal" koyduk.

Bu komik bir isim.

Ancak projemize de dikkat çekiyor

ve filleri korumak için ne yaptığımızı
insanların anlamasını sağlıyor.

Arı çitlerini yapmak için

Afrika'da ve Asya'da 19 ülkede,
insan-fil çatışmasının

yoğun olduğu bölgelerde
birçok kadınla birlikte çalışıyoruz.

Birçok çiftçiyle çok yakın çalışıyoruz.

Ancak fillerle içli dışlı bir halde

daha iyi yaşamalarına yardımcı olarak
özellikle kadın çiftçilerle çalışıyoruz.

Amaçlarımızdan bir tanesi de insanlara,
devasa kalın derililerle birlikte

daha iyi yaşayabilmeleri için
seçenekler sunmak.

Örneğin bu konuda,
çiftçilerin, özellikle kadınların,

çiftliklerine ektikleriyle ilgili

farklı düşünmelerini de
sağlamaya çalışıyoruz.

Bu nedenle fillerin,
özellikle yemediği şeylere odaklanıyoruz;

biber, zencefil, Moringa çayı,
ayçiçeği gibi bitkilere odaklanıyoruz.

Ayrıca bu ürünler
arıların ve arı çitlerinin,

verdikleri güzel çiçeklerden dolayı
hoşlandıkları bitkiler.

Bu bitkilere diğer bir örnek ise
Sisal denilen dikenli bir bitki.

Buralarda Jüt olarak biliniyor olabilir.

Bu harika bitki soyulup
dokuma ürünü olarak kullanılabiliyor.

Bu harika kadınlarla çalışıyoruz.

Onlar, gelir sağlamak amacıyla
bu sepetleri örebilmek için

her gün fillerden dolayı
zorluk içinde yaşıyorlar.

Yalnızca arıcı olarak değil
aynı zamanda sepet örücü olarak

iş yapacak olan bu inanılmaz kadınlarla,
daha üç hafta önce

girişimde bulunmak isteyen
bir kadının işletmesinde üretime başladık.

Biber yağlarından
ve ayçiçek yağlarını işleyip

dudak kremi ve bal üretecekler

ve bizler de fillerle birlikte yaşarken

ayrıca doğal üretimle uğraşarak

bu katılımcı çiftçilere daha iyi
yaşamaları için yardım edeceğiz.

Kabile reisi dişiler olsun,
anneler olsun

ya da benim gibi araştırmacılar olsun,

ön safta daha fazla yer alan
ve karşılaştığı zorluklara karşı

daha cesurca karşı koyan kadınların
sayısının arttığını görüyorum.

Daha fazla yenilikle

ve belki de birbirimize karşı beslediğimiz
empati duygusunun gelişmesiyle

inanıyorum ki fillerle,
çatışma içinde yaşamaktansa

olması gerektiği gibi
bir arada yaşayabiliriz.

Teşekkürler.

(Alkış)