-
एक शिल्पकार छिन्नी चालवून
एखादी मूर्ती घडवतो आहे,
-
अशी कल्पना करा.
-
मायकेलअँजेलोने याचं सुंदर वर्णन केलं आहे.
तो म्हणतो,
-
दगडाच्या प्रत्येक तुकड्यात
एक मूर्ती दडलेली असते.
-
ती शोधणं हेच शिल्पकाराचं काम.
-
पण हेच काम त्याने
विरुद्ध दिशेकडून केलं तर?
-
कामाची सुरुवात दगडापासून न करता,
-
धुळीच्या ढिगाऱ्यापासून केली तर?
-
धुळीचे कोट्यवधी कण एकत्र चिकटवून
मूर्ती घडवली तर?
-
खुळचट कल्पना.. ठाऊक आहे मला.
-
आणि कदाचित अशक्य कोटीतलीही.
-
धुळीपासून मूर्ती बनवण्याचा एकच मार्ग आहे.
-
मूर्तीनेच स्वतःला घडविणे.
-
आपण त्या कोट्यवधी धूलिकणांना
जबरदस्तीने एकत्र यायला भाग पाडू शकलो
-
तरच ही मूर्ती घडेल.
-
ऐकायला विचित्र वाटेल, पण
-
मी माझ्या प्रयोगशाळेत अगदी
अशाच प्रकारच्या प्रश्नावर काम करतो.
-
मी दगड वापरत नाही.
-
अतिसूक्ष्म पदार्थ वापरतो.
-
हे अद्भुत पदार्थ अशक्य वाटतील इतके
सूक्ष्म असतात.
-
इतके सूक्ष्म, की हा कंट्रोलर म्हणजे जर
एक अतिसूक्ष्म कण मानला,
-
तर मानवी केसाचा आकार,
ही खोली भरून टाकण्याइतका असेल.
-
हे कण म्हणजे
नॅनोटेक्नॉलॉजी या क्षेत्राचा गाभा आहे.
-
याविषयी आपण सर्वांनी ऐकलंच असेल.
-
त्यामुळे कसं जग बदलून जाणार आहे, तेही.
-
माझ्या पदव्युत्तर शिक्षणाचा काळ
-
हा नॅनोटेक्नॉलॉजीत काम करणाऱ्यांसाठी
सर्वात मनोहर काळ होता.
-
अत्यंत महत्त्वाचे शोध सतत लागत होते.
-
परिषदा गजबजून जात होत्या.
-
संस्था संशोधनासाठी भरपूर पैसे ओतत होत्या.
-
याचं कारण असं, की
-
जेव्हा पदार्थ अतिशय सूक्ष्म होतो,
-
तेव्हा त्याचं भौतिकशास्त्र
सर्वसाधारण पदार्थांपेक्षा
-
निराळं होतं.
-
त्याला क्वांटम मेकॅनिक्स म्हणतात.
-
हे शास्त्र सांगतं, की त्या
सूक्ष्म कणांमध्ये छोटे छोटे बदल करून
-
त्यांचे गुणधर्म बदलता येतात.
उदाहरणार्थ,
-
त्या कणांमध्ये काही अणु
वाढवणे किंवा कमी करणे,
-
अथवा तो पदार्थ वळवणे.
-
म्हणजे हे सर्वोत्कृष्ट साधन झालं.
-
त्यामुळे असं वाटलं, की
आपण काय वाट्टेल ते करू शकतो.
-
आणि आम्ही ते करत होतोच.
-
आम्ही, म्हणजे माझ्या वेळच्या
पदव्युत्तर विद्यार्थ्यांची पिढी.
-
आम्ही ते अतिसूक्ष्म कण वापरून वेगवान
संगणक बनवण्याचा प्रयत्न करीत होतो.
-
आम्ही "क्वांटम डॉट्स" बनवीत होतो,
-
जे भविष्यकाळात शरीरात जाऊन
रोग शोधून तो बरा करतील, असे.
-
काही शास्त्रज्ञ कार्बन नॅनोट्यूब्सपासून
अवकाशात जाणारा एलिव्हेटर
-
करू पाहात होते.
-
खरं सांगतोय. हवं तर शोधून पहा.
-
आम्हांला वाटलं होतं, की
याचा परिणाम
-
संगणकापासून औषधांपर्यंत
सर्व विज्ञान, तंत्रज्ञानांवर होईल.
-
आणि आता कबुली देतो, की
-
मी यावर डोळे झाकून विश्वास ठेवला.
-
अगदी पूर्णपणे.
-
पण ही झाली १५ वर्षांपूर्वीची गोष्ट.
-
आणि
-
खूप महत्त्वाचं, विलक्षण
कार्य या शास्त्रात घडलं.
-
आपण खूप काही शिकलो.
-
पण आम्ही त्या शास्त्राचं रूपांतर करून,
लोकांना खरोखर उपयोगी ठरेल
-
असं नवीन तंत्रज्ञान विकसित करू शकलो नाही.
-
कारण हे अतिसूक्ष्म पदार्थ म्हणजे
-
जणु दुधारी तलवार असते.
-
त्यांच्या अतिसूक्ष्म आकारामुळे त्यांना
-
महत्त्व प्राप्त होतं खरं,
-
पण त्यामुळेच त्यांच्यावर काम करणं
अशक्य होतं.
-
हे अक्षरश: धुळीच्या ढिगाऱ्यापासून
मूर्ती घडवण्यासारखं आहे.
-
त्यांच्यावर काम करण्यासाठी तितकीच सूक्ष्म
साधनं हवीत, ती आपल्याजवळ नाहीत.
-
आणि ती जरी असली, तरी
फारसा फरक पडणार नाही.
-
कारण एक एक करून धुळीचे
कोट्यवधी कण एकत्र आणल्याने
-
तंत्रज्ञान तयार होत नाही.
-
त्यामुळेच,
-
ती सगळी आश्वासनं आणि तो उत्साह
-
तिथल्यातिथेच राहिला.
-
रोगांचा सामना करणारे नॅनोबॉट्स आले नाहीत,
-
आणि अवकाशात जाणारे
एलिव्हेटर्ससुद्धा नाहीत.
-
किंवा माझ्या आवडीचे
नवीन संगणकही नाहीत.
-
हे शेवटचं सर्वात महत्त्वाचं आहे.
-
संगणकशास्त्रात सतत
-
वेगाने प्रगती होत राहणार,
अशी अपेक्षा आपण बाळगू लागलो आहोत.
-
या आधारावर आपण अखंड अर्थव्यवस्था
निर्माण केल्या आहेत.
-
संगणकाच्या एका चिपवर
-
अधिकाधिक साधनं सामावण्याच्या
आपल्या क्षमतेमुळेच
-
ही प्रगती वेगाने होत आहे.
-
ही साधनं जसजशी सूक्ष्म होत जातात,
-
तसतशी ती जास्त जलद चालतात,
कमी ऊर्जा वापरतात,
-
आणि स्वस्तही होतात.
-
या तीन गोष्टींच्या संगमामुळे प्रगतीला
असा अविश्वसनीय वेग येतो.
-
उदाहरणार्थ,
-
समजा, मी तीन माणसांना चंद्रावर नेऊन
परत आणणारा, खोलीभर आकाराचा,
-
जगातला एकेकाळचा सर्वोत्कृष्ट
असा संगणक घेतला,
-
आणि त्यावर दाब देऊन तो
-
स्मार्टफोनच्या आकाराचा केला.
-
खऱ्या स्मार्टफोनसारखा,
-
जो आपण ३०० डॉलर्सना घेतो
आणि दर दोन वर्षांनी फेकतो, तसा.
-
तर तो दाबून लहान केलेला संगणक निकामी होईल.
-
स्मार्टफोन जे करु शकतो,
-
त्यातलं काहीच तो करू शकणार नाही.
-
तो अगदी संथ होईल.
-
त्यावर आपण काहीही माहिती
साठवू शकणार नाही.
-
नशीब जोरावर असेल, तर
"वॉकिंग डेड" मालिकेच्या
-
एखाद्या भागातली पहिली दोन मिनिटं बघू शकू.
-
(हशा)
-
ही प्रगती हळू क्रमाक्रमाने होत नाही.
-
ती सतत होत राहते आणि
-
घातांकी प्रकाराने वाढते.
-
तिची वाढ चक्रवाढ दराने होत राहते.
-
इतकी, की तंत्रज्ञानाच्या
जुन्या आणि नव्या
-
पिढ्यांची तुलना केली असता,
-
त्यांच्यात काहीच साम्य आढळत नाही.
-
ही प्रगती अशीच पुढे नेण्याची जबाबदारी
आपल्यावर आहे.
-
आजपासून १०, २०, ३० वर्षांनंतर आपल्याला
म्हणता यायला हवं, की
-
बघा, गेल्या ३० वर्षांत आम्ही काय केलं.
-
पण तरीही आपण जाणतो, की
ही प्रगती कायम टिकणार नाही.
-
खरं तर, आता तिचा भर ओसरू लागला आहे.
-
जणु बार बंद होण्यापूर्वी
पिण्याची शेवटची संधी.
-
खोलवर जाऊन
-
वेग, कार्य अशा प्रकारचे निकष लावून पाहिलं,
-
तर प्रगती मंद होत होत
जवळपास थांबलेलीच दिसेल.
-
ही प्रगती जर अशीच सुरु ठेवायची असेल,
-
तर पूर्वी जे करत होतो, तेच
करत राहायला हवं.
-
नवनिर्मिती.
-
आमच्या गटाचं ध्येय आहे,
-
कार्बन नॅनोट्यूब्स वापरून
नवनिर्मिती करणे.
-
कारण त्याद्वारे प्रगतीच्या मार्गावर
वाटचाल होत राहील, असं आम्हाला वाटतं.
-
नावाप्रमाणेच,
-
त्या कार्बन अणुंच्या
सूक्ष्म, पोकळ नळ्या असतात.
-
त्यांच्या सूक्ष्म आकारामुळे
-
त्यांचे इलेक्ट्रॉनिक गुणधर्म
उत्कृष्ट असतात.
-
शास्त्र सांगतं, की आपण जर त्यांना
संगणकांमध्ये वापरू शकलो,
-
तर त्यांची कार्यक्षमता दहा पटींनी वाढेल.
-
जणु एकाच पावलात तंत्रज्ञानाच्या
अनेक पिढ्या ओलांडल्या जातील.
-
तर असं पहा,
-
आपल्याजवळ एक महत्त्वाची समस्या आहे,
-
आणि त्यावरचं आदर्श उत्तर आहे.
-
शास्त्र ओरडून सांगतं आहे,
-
"ही समस्या अशी सोडवा"
-
ठीक आहे तर मग, तसंच करू.
-
काम सुरु करू.
-
पण इथे पुन्हा ती दुधारी तलवार आडवी येते.
-
त्या आदर्श उत्तरात आहेत
वापरायला अशक्य असणारे पदार्थ.
-
संगणकाची एक चिप बनवायला
त्याचे कोट्यवधी कण रचावे लागतील.
-
म्हणजे जे कोडं समस्येत,
तेच उत्तरात पुन्हा आलं.
-
या ठिकाणी आम्ही ठरवलं, "आता पुरे."
-
पुन्हा त्याच रस्त्याने जाणं नको.
-
काय चुकलं ते पाहू.
-
काय लक्षात घेतलं नव्हतं?
-
काय करायचं बाकी आहे?
-
"गॉडफादर" सारखं.
-
फ्रेडो आपल्या भावाचा,
मायकलचा विश्वासघात करतो,
-
तेव्हा आपल्याला कळतं, की
-
फ्रेडोला मारायला हवं.
-
(हशा)
-
पण मायकल लगेच तसं करत नाही.
-
ठीक आहे, कळतं मला,
-
त्यांची आई अद्याप हयात होती,
तिला दुःख झालं असतं.
-
आम्ही विचार केला,
-
आमच्या समस्येतला फ्रेडो कोण?
-
आपलं कुठे दुर्लक्ष करत आहोत?
-
काय करायचं बाकी आहे?
-
यशासाठी आणखी काय करायला हवं?
-
आणि याचं उत्तर म्हणजे,
मूर्तीने स्वतःला घडवायला हवं.
-
कसंही करून
-
त्या कोट्यवधी कणांना
त्या तंत्रज्ञानात एकत्र यायला
-
भाग पडायला हवं.
-
ते आपण करू शकत नाही,
ते त्यांचं त्यांनीच करायला हवं.
-
कठीण असला, तरी
-
हाच एक मार्ग आहे.
-
आता समजतंय की ही समस्या तशी अपरिचित नाही.
-
फक्त, आपण अशा तऱ्हेने
-
कोणतीच रचना करत नाही.
-
पण सभोवती पाहिलं, तर
-
निसर्ग सगळ्या गोष्टी अशाच घडवतो.
-
सगळं विरुद्ध दिशेने घडवलं जातं.
-
समुद्रकिनाऱ्यावर जाऊन पहा,
-
तिथे तुम्हांला छोटे प्राणी सापडतील,
जे प्रथिनं वापरतात.
-
म्हणजे रेणू वापरतात,
-
आणि समुद्रातून घेतलेल्या रेतीपासून
-
विविधतेने नटलेल्या
-
सुरेख रचना निर्माण करतात.
-
निसर्ग आपल्यासारखा
नुसतीच छिन्नी चालवत नाही.
-
तो सुबक, अर्थपूर्ण काम करतो.
-
तो उपलब्ध घटक वापरून, एक एक रेणु करीत
-
अशा विविध प्रकारच्या
गुंतागुंतीच्या रचना रचतो
-
की त्यांच्या जवळपास आपण पोहोचू शकत नाही.
-
निसर्ग अतिसूक्ष्म पातळीवर आहे.
-
कोट्यवधी वर्षं तो त्या पातळीवर आहे.
-
आपण तिथे उशिरा पोहोचलो आहोत.
-
म्हणून आम्ही ठरवलं, की
निसर्ग वापरतो तेच साधन वापरायचं.
-
म्हणजे, रसायनशास्त्र.
-
अजून दडून राहिलेलं साधन.
-
या बाबतीत रसायनशास्त्र उपयोगी पडतं, कारण
-
ते अतिसूक्ष्म कण
साधारण रेणुंच्या आकाराचे असतात.
-
त्यामुळे त्या कणांना गती देण्यासाठी
रेणू वापरता येतात.
-
साधन म्हणून.
-
आमच्या प्रयोगशाळेत आम्ही नेमकं हेच केलं.
-
त्या अतिसूक्ष्म कणांच्या ढिगामध्ये जाणारं
आणि तिथले
-
नेमके हवे ते कण ओढून घेणारं
-
रसायनशास्त्र आम्ही विकसित केलं आहे.
-
आता आम्ही रसायनशास्त्र वापरून,
ते कोट्यवधी कण हवे तसे रचून
-
सर्किट्स बनवू शकतो.
-
या क्षमतेमुळेच
-
यापूर्वीच्या अतिसूक्ष्म कणांच्या
सर्किट्सपेक्षा
-
आमच्या सर्किट्सचा वेग अनेकपट जास्त आहे.
-
रसायनशास्त्र हे हत्यार
-
दिवसागणिक जास्त बिनचूक
आणि धारदार होत जातं.
-
काही वर्षांतच आम्ही
-
आमची मूळ आश्वासनं पूर्ण करू शकू,
-
अशी आम्हांला आशा वाटते.
-
संगणक हे केवळ एक उदाहरण झालं.
-
त्याची मला आवड आहे,
आणि आमचा गट त्यावर काम करतो.
-
पण इतर अनेक क्षेत्रांतली उदाहरणं आहेत,
शाश्वत ऊर्जा, वैद्यकीय,
-
रचना करण्यासाठी कच्चा माल.
-
या सर्वांत शास्त्र सांगणार आहे,
नॅनोचा मार्ग स्वीकारा.
-
तो सर्वात फायदेशीर आहे.
-
पण त्या मार्गाने जायचं असेल,
-
तर वैज्ञानिकांना,
मी वर्णन केलं होतं त्यासारख्या
-
नवीन साधनांची गरज भासणार आहे.
-
रसायनशास्त्राची गरज भासणार आहे.
-
विज्ञानातलं सौंदर्य पहा,
एकदा ही साधनं विकसित झाली,
-
की ती कायमच उपलब्ध असतात.
-
कोणीही, कुठेही
-
ती घेऊन वापरू शकतो,
-
आणि नॅनोटेक्नॉलॉजीचं आश्वासन पुरं करायला
हातभार लावू शकतो.
-
मला इतका वेळ दिल्याबद्दल धन्यवाद.
मी आपला आभारी आहे.
-
(टाळ्या)