WEBVTT

00:00:00.760 --> 00:00:03.735
एक शिल्पकार छिन्नी चालवून 
एखादी मूर्ती घडवतो आहे,

00:00:03.760 --> 00:00:06.136
अशी कल्पना करा.

00:00:06.160 --> 00:00:09.216
मायकेलअँजेलोने याचं सुंदर वर्णन केलं आहे. 
तो म्हणतो,

00:00:09.240 --> 00:00:12.136
दगडाच्या प्रत्येक तुकड्यात 
एक मूर्ती दडलेली असते.

00:00:12.160 --> 00:00:15.256
ती शोधणं हेच शिल्पकाराचं काम.

00:00:15.280 --> 00:00:17.696
पण हेच काम त्याने 
विरुद्ध दिशेकडून केलं तर?

00:00:17.720 --> 00:00:19.576
कामाची सुरुवात दगडापासून न करता,

00:00:19.600 --> 00:00:21.296
धुळीच्या ढिगाऱ्यापासून केली तर?

00:00:21.320 --> 00:00:25.696
धुळीचे कोट्यवधी कण एकत्र चिकटवून 
मूर्ती घडवली तर?

NOTE Paragraph

00:00:25.720 --> 00:00:27.216
खुळचट कल्पना.. ठाऊक आहे मला.

00:00:27.240 --> 00:00:28.976
आणि कदाचित अशक्य कोटीतलीही.

00:00:29.000 --> 00:00:31.936
धुळीपासून मूर्ती बनवण्याचा एकच मार्ग आहे.

00:00:31.960 --> 00:00:34.296
मूर्तीनेच स्वतःला घडविणे.

00:00:34.320 --> 00:00:38.456
आपण त्या कोट्यवधी धूलिकणांना 
जबरदस्तीने एकत्र यायला भाग पाडू शकलो

00:00:38.480 --> 00:00:39.760
तरच ही मूर्ती घडेल.

NOTE Paragraph

00:00:40.320 --> 00:00:41.856
ऐकायला विचित्र वाटेल, पण

00:00:41.880 --> 00:00:46.016
मी माझ्या प्रयोगशाळेत अगदी 
अशाच प्रकारच्या प्रश्नावर काम करतो.

00:00:46.040 --> 00:00:47.456
मी दगड वापरत नाही.

00:00:47.480 --> 00:00:48.856
अतिसूक्ष्म पदार्थ वापरतो.

00:00:48.880 --> 00:00:53.256
हे अद्भुत पदार्थ अशक्य वाटतील इतके 
सूक्ष्म असतात.

00:00:53.280 --> 00:00:56.576
इतके सूक्ष्म, की हा कंट्रोलर म्हणजे जर 
एक अतिसूक्ष्म कण मानला,

00:00:56.600 --> 00:00:59.536
तर मानवी केसाचा आकार, 
ही खोली भरून टाकण्याइतका असेल.

00:00:59.560 --> 00:01:02.376
हे कण म्हणजे 
नॅनोटेक्नॉलॉजी या क्षेत्राचा गाभा आहे.

00:01:02.400 --> 00:01:04.215
याविषयी आपण सर्वांनी ऐकलंच असेल.

00:01:04.239 --> 00:01:07.696
त्यामुळे कसं जग बदलून जाणार आहे, तेही.

NOTE Paragraph

00:01:07.720 --> 00:01:09.216
माझ्या पदव्युत्तर शिक्षणाचा काळ

00:01:09.240 --> 00:01:12.576
हा नॅनोटेक्नॉलॉजीत काम करणाऱ्यांसाठी 
सर्वात मनोहर काळ होता.

00:01:12.600 --> 00:01:15.816
अत्यंत महत्त्वाचे शोध सतत लागत होते.

00:01:15.840 --> 00:01:17.256
परिषदा गजबजून जात होत्या.

00:01:17.280 --> 00:01:19.960
संस्था संशोधनासाठी भरपूर पैसे ओतत होत्या.

00:01:20.760 --> 00:01:22.016
याचं कारण असं, की

00:01:22.040 --> 00:01:23.856
जेव्हा पदार्थ अतिशय सूक्ष्म होतो,

00:01:23.880 --> 00:01:27.496
तेव्हा त्याचं भौतिकशास्त्र 
सर्वसाधारण पदार्थांपेक्षा

00:01:27.520 --> 00:01:29.016
निराळं होतं.

00:01:29.040 --> 00:01:30.976
त्याला क्वांटम मेकॅनिक्स म्हणतात.

00:01:31.000 --> 00:01:34.176
हे शास्त्र सांगतं, की त्या 
सूक्ष्म कणांमध्ये छोटे छोटे बदल करून

00:01:34.200 --> 00:01:36.496
त्यांचे गुणधर्म बदलता येतात.
उदाहरणार्थ,

00:01:36.520 --> 00:01:39.136
त्या कणांमध्ये काही अणु 
वाढवणे किंवा कमी करणे,

00:01:39.160 --> 00:01:40.856
अथवा तो पदार्थ वळवणे.

00:01:40.880 --> 00:01:42.656
म्हणजे हे सर्वोत्कृष्ट साधन झालं.

00:01:42.680 --> 00:01:45.776
त्यामुळे असं वाटलं, की 
आपण काय वाट्टेल ते करू शकतो.

NOTE Paragraph

00:01:45.800 --> 00:01:47.056
आणि आम्ही ते करत होतोच.

00:01:47.080 --> 00:01:50.176
आम्ही, म्हणजे माझ्या वेळच्या 
पदव्युत्तर विद्यार्थ्यांची पिढी.

00:01:50.200 --> 00:01:53.696
आम्ही ते अतिसूक्ष्म कण वापरून वेगवान 
संगणक बनवण्याचा प्रयत्न करीत होतो.

00:01:53.720 --> 00:01:55.336
आम्ही "क्वांटम डॉट्स" बनवीत होतो,

00:01:55.360 --> 00:01:58.736
जे भविष्यकाळात शरीरात जाऊन 
रोग शोधून तो बरा करतील, असे.

00:01:58.760 --> 00:02:01.776
काही शास्त्रज्ञ कार्बन नॅनोट्यूब्सपासून
अवकाशात जाणारा एलिव्हेटर

00:02:01.800 --> 00:02:03.040
करू पाहात होते.

00:02:03.600 --> 00:02:06.000
खरं सांगतोय. हवं तर शोधून पहा.

00:02:06.776 --> 00:02:08.776
आम्हांला वाटलं होतं, की
याचा परिणाम

00:02:08.800 --> 00:02:11.896
संगणकापासून औषधांपर्यंत
सर्व विज्ञान, तंत्रज्ञानांवर होईल.

00:02:11.920 --> 00:02:13.176
आणि आता कबुली देतो, की

00:02:13.200 --> 00:02:15.176
मी यावर डोळे झाकून विश्वास ठेवला.

00:02:15.200 --> 00:02:17.840
अगदी पूर्णपणे.

NOTE Paragraph

00:02:18.520 --> 00:02:20.320
पण ही झाली १५ वर्षांपूर्वीची गोष्ट.

00:02:21.160 --> 00:02:22.376
आणि

00:02:22.400 --> 00:02:24.776
खूप महत्त्वाचं, विलक्षण 
कार्य या शास्त्रात घडलं.

00:02:24.800 --> 00:02:26.056
आपण खूप काही शिकलो.

00:02:26.080 --> 00:02:30.456
पण आम्ही त्या शास्त्राचं रूपांतर करून, 
लोकांना खरोखर उपयोगी ठरेल

00:02:30.480 --> 00:02:33.256
असं नवीन तंत्रज्ञान विकसित करू शकलो नाही.

00:02:33.280 --> 00:02:35.496
कारण हे अतिसूक्ष्म पदार्थ म्हणजे

00:02:35.520 --> 00:02:37.176
जणु दुधारी तलवार असते.

00:02:37.200 --> 00:02:39.456
त्यांच्या अतिसूक्ष्म आकारामुळे त्यांना

00:02:39.480 --> 00:02:40.776
महत्त्व प्राप्त होतं खरं,

00:02:40.800 --> 00:02:43.096
पण त्यामुळेच त्यांच्यावर काम करणं 
अशक्य होतं.

00:02:43.120 --> 00:02:46.856
हे अक्षरश: धुळीच्या ढिगाऱ्यापासून 
मूर्ती घडवण्यासारखं आहे.

00:02:46.880 --> 00:02:50.576
त्यांच्यावर काम करण्यासाठी तितकीच सूक्ष्म 
साधनं हवीत, ती आपल्याजवळ नाहीत.

00:02:50.600 --> 00:02:52.896
आणि ती जरी असली, तरी 
फारसा फरक पडणार नाही.

00:02:52.920 --> 00:02:56.816
कारण एक एक करून धुळीचे 
कोट्यवधी कण एकत्र आणल्याने

00:02:56.840 --> 00:02:58.200
तंत्रज्ञान तयार होत नाही.

00:02:58.760 --> 00:02:59.976
त्यामुळेच,

00:03:00.000 --> 00:03:02.096
ती सगळी आश्वासनं आणि तो उत्साह

00:03:02.120 --> 00:03:04.896
तिथल्यातिथेच राहिला.

00:03:04.920 --> 00:03:07.296
रोगांचा सामना करणारे नॅनोबॉट्स आले नाहीत,

00:03:07.320 --> 00:03:09.376
आणि अवकाशात जाणारे 
एलिव्हेटर्ससुद्धा नाहीत.

00:03:09.400 --> 00:03:13.096
किंवा माझ्या आवडीचे
नवीन संगणकही नाहीत.

NOTE Paragraph

00:03:13.120 --> 00:03:15.656
हे शेवटचं सर्वात महत्त्वाचं आहे.

00:03:15.680 --> 00:03:17.016
संगणकशास्त्रात सतत

00:03:17.040 --> 00:03:20.816
वेगाने प्रगती होत राहणार, 
अशी अपेक्षा आपण बाळगू लागलो आहोत.

00:03:20.840 --> 00:03:23.416
या आधारावर आपण अखंड अर्थव्यवस्था 
निर्माण केल्या आहेत.

00:03:23.440 --> 00:03:25.176
संगणकाच्या एका चिपवर

00:03:25.200 --> 00:03:27.656
अधिकाधिक साधनं सामावण्याच्या 
आपल्या क्षमतेमुळेच

00:03:27.680 --> 00:03:29.376
ही प्रगती वेगाने होत आहे.

00:03:29.400 --> 00:03:31.216
ही साधनं जसजशी सूक्ष्म होत जातात,

00:03:31.240 --> 00:03:33.496
तसतशी ती जास्त जलद चालतात, 
कमी ऊर्जा वापरतात,

00:03:33.520 --> 00:03:34.936
आणि स्वस्तही होतात.

00:03:34.960 --> 00:03:39.536
या तीन गोष्टींच्या संगमामुळे प्रगतीला 
असा अविश्वसनीय वेग येतो.

NOTE Paragraph

00:03:39.560 --> 00:03:40.776
उदाहरणार्थ,

00:03:40.800 --> 00:03:46.216
समजा, मी तीन माणसांना चंद्रावर नेऊन 
परत आणणारा, खोलीभर आकाराचा,

00:03:46.240 --> 00:03:48.376
जगातला एकेकाळचा सर्वोत्कृष्ट
असा संगणक घेतला,

00:03:48.400 --> 00:03:51.656
आणि त्यावर दाब देऊन तो

00:03:51.680 --> 00:03:54.256
स्मार्टफोनच्या आकाराचा केला.

00:03:54.280 --> 00:03:55.536
खऱ्या स्मार्टफोनसारखा,

00:03:55.560 --> 00:03:58.936
जो आपण ३०० डॉलर्सना घेतो 
आणि दर दोन वर्षांनी फेकतो, तसा.

00:03:58.960 --> 00:04:01.416
तर तो दाबून लहान केलेला संगणक निकामी होईल.

00:04:01.440 --> 00:04:02.776
स्मार्टफोन जे करु शकतो,

00:04:02.800 --> 00:04:05.296
त्यातलं काहीच तो करू शकणार नाही.

00:04:05.320 --> 00:04:06.816
तो अगदी संथ होईल. 


00:04:06.840 --> 00:04:09.016
त्यावर आपण काहीही माहिती 
साठवू शकणार नाही.

00:04:09.040 --> 00:04:11.496
नशीब जोरावर असेल, तर
"वॉकिंग डेड" मालिकेच्या

00:04:11.520 --> 00:04:13.696
एखाद्या भागातली पहिली दोन मिनिटं बघू शकू.

NOTE Paragraph

00:04:13.720 --> 00:04:14.736
(हशा)

NOTE Paragraph

00:04:14.760 --> 00:04:16.935
ही प्रगती हळू क्रमाक्रमाने होत नाही.

00:04:16.959 --> 00:04:18.656
ती सतत होत राहते आणि

00:04:18.680 --> 00:04:19.935
घातांकी प्रकाराने वाढते.

00:04:19.959 --> 00:04:22.296
तिची वाढ चक्रवाढ दराने होत राहते. 


00:04:22.320 --> 00:04:24.496
इतकी, की तंत्रज्ञानाच्या
जुन्या आणि नव्या

00:04:24.520 --> 00:04:26.216
पिढ्यांची तुलना केली असता,

00:04:26.240 --> 00:04:28.216
त्यांच्यात काहीच साम्य आढळत नाही. 


00:04:28.240 --> 00:04:30.856
ही प्रगती अशीच पुढे नेण्याची जबाबदारी 
आपल्यावर आहे.

00:04:30.880 --> 00:04:34.496
आजपासून १०, २०, ३० वर्षांनंतर आपल्याला 
म्हणता यायला हवं, की

00:04:34.520 --> 00:04:36.600
बघा, गेल्या ३० वर्षांत आम्ही काय केलं.

00:04:37.200 --> 00:04:39.936
पण तरीही आपण जाणतो, की
ही प्रगती कायम टिकणार नाही.

00:04:39.960 --> 00:04:42.016
खरं तर, आता तिचा भर ओसरू लागला आहे.

00:04:42.040 --> 00:04:44.376
जणु बार बंद होण्यापूर्वी 
पिण्याची शेवटची संधी.

00:04:44.400 --> 00:04:46.056
खोलवर जाऊन

00:04:46.080 --> 00:04:48.656
वेग, कार्य अशा प्रकारचे निकष लावून पाहिलं,

00:04:48.680 --> 00:04:51.200
तर प्रगती मंद होत होत 
जवळपास थांबलेलीच दिसेल.

00:04:51.760 --> 00:04:53.896
ही प्रगती जर अशीच सुरु ठेवायची असेल,

00:04:53.920 --> 00:04:56.176
तर पूर्वी जे करत होतो, तेच 
करत राहायला हवं.

00:04:56.200 --> 00:04:57.656
नवनिर्मिती.

NOTE Paragraph

00:04:57.680 --> 00:05:00.256
आमच्या गटाचं ध्येय आहे,

00:05:00.280 --> 00:05:02.696
कार्बन नॅनोट्यूब्स वापरून 
नवनिर्मिती करणे.

00:05:02.720 --> 00:05:06.776
कारण त्याद्वारे प्रगतीच्या मार्गावर 
वाटचाल होत राहील, असं आम्हाला वाटतं.

00:05:06.800 --> 00:05:08.256
नावाप्रमाणेच,

00:05:08.280 --> 00:05:10.736
त्या कार्बन अणुंच्या 
सूक्ष्म, पोकळ नळ्या असतात.

00:05:10.760 --> 00:05:13.696
त्यांच्या सूक्ष्म आकारामुळे

00:05:13.720 --> 00:05:17.376
त्यांचे इलेक्ट्रॉनिक गुणधर्म 
उत्कृष्ट असतात.

00:05:17.400 --> 00:05:21.056
शास्त्र सांगतं, की आपण जर त्यांना 
संगणकांमध्ये वापरू शकलो,

00:05:21.080 --> 00:05:23.816
तर त्यांची कार्यक्षमता दहा पटींनी वाढेल.

00:05:23.840 --> 00:05:28.240
जणु एकाच पावलात तंत्रज्ञानाच्या 
अनेक पिढ्या ओलांडल्या जातील.

NOTE Paragraph

00:05:28.840 --> 00:05:30.096
तर असं पहा,

00:05:30.120 --> 00:05:32.136
आपल्याजवळ एक महत्त्वाची समस्या आहे,

00:05:32.160 --> 00:05:34.536
आणि त्यावरचं आदर्श उत्तर आहे.

00:05:34.560 --> 00:05:36.216
शास्त्र ओरडून सांगतं आहे,

00:05:36.240 --> 00:05:39.080
"ही समस्या अशी सोडवा"

00:05:41.480 --> 00:05:43.096
ठीक आहे तर मग, तसंच करू.

00:05:43.120 --> 00:05:44.376
काम सुरु करू.

00:05:44.400 --> 00:05:47.096
पण इथे पुन्हा ती दुधारी तलवार आडवी येते.

00:05:47.120 --> 00:05:50.696
त्या आदर्श उत्तरात आहेत 
वापरायला अशक्य असणारे पदार्थ.

00:05:50.720 --> 00:05:55.016
संगणकाची एक चिप बनवायला 
त्याचे कोट्यवधी कण रचावे लागतील.

00:05:55.040 --> 00:05:58.640
म्हणजे जे कोडं समस्येत, 
तेच उत्तरात पुन्हा आलं.

NOTE Paragraph

00:05:59.360 --> 00:06:01.336
या ठिकाणी आम्ही ठरवलं, "आता पुरे."

00:06:01.360 --> 00:06:03.296
पुन्हा त्याच रस्त्याने जाणं नको.

00:06:03.320 --> 00:06:05.856
काय चुकलं ते पाहू.

00:06:05.880 --> 00:06:07.296
काय लक्षात घेतलं नव्हतं?

00:06:07.320 --> 00:06:09.456
काय करायचं बाकी आहे?

00:06:09.480 --> 00:06:11.256
"गॉडफादर" सारखं.

00:06:11.280 --> 00:06:13.576
फ्रेडो आपल्या भावाचा, 
मायकलचा विश्वासघात करतो,

00:06:13.600 --> 00:06:15.256
तेव्हा आपल्याला कळतं, की

00:06:15.280 --> 00:06:16.616
फ्रेडोला मारायला हवं.

NOTE Paragraph

00:06:16.640 --> 00:06:17.656
(हशा)

NOTE Paragraph

00:06:17.680 --> 00:06:19.616
पण मायकल लगेच तसं करत नाही.

00:06:19.640 --> 00:06:20.856
ठीक आहे, कळतं मला,

00:06:20.880 --> 00:06:23.336
त्यांची आई अद्याप हयात होती, 
तिला दुःख झालं असतं.

00:06:23.360 --> 00:06:24.776
आम्ही विचार केला, 


00:06:24.800 --> 00:06:27.096
आमच्या समस्येतला फ्रेडो कोण?

00:06:27.120 --> 00:06:28.536
आपलं कुठे दुर्लक्ष करत आहोत?

00:06:28.560 --> 00:06:30.096
काय करायचं बाकी आहे?

00:06:30.120 --> 00:06:32.640
यशासाठी आणखी काय करायला हवं?

00:06:33.200 --> 00:06:37.256
आणि याचं उत्तर म्हणजे, 
मूर्तीने स्वतःला घडवायला हवं.

00:06:37.280 --> 00:06:39.216
कसंही करून

00:06:39.240 --> 00:06:43.336
त्या कोट्यवधी कणांना 
त्या तंत्रज्ञानात एकत्र यायला

00:06:43.360 --> 00:06:46.336
भाग पडायला हवं.

00:06:46.360 --> 00:06:49.536
ते आपण करू शकत नाही, 
ते त्यांचं त्यांनीच करायला हवं.

00:06:49.560 --> 00:06:52.696
कठीण असला, तरी


00:06:52.720 --> 00:06:55.576
हाच एक मार्ग आहे.

NOTE Paragraph

00:06:55.600 --> 00:06:59.496
आता समजतंय की ही समस्या तशी अपरिचित नाही.

00:06:59.520 --> 00:07:01.376
फक्त, आपण अशा तऱ्हेने 


00:07:01.400 --> 00:07:03.416
कोणतीच रचना करत नाही.

00:07:03.440 --> 00:07:06.616
पण सभोवती पाहिलं, तर

00:07:06.640 --> 00:07:09.536
निसर्ग सगळ्या गोष्टी अशाच घडवतो.

00:07:09.560 --> 00:07:12.216
सगळं विरुद्ध दिशेने घडवलं जातं.

00:07:12.240 --> 00:07:13.496
समुद्रकिनाऱ्यावर जाऊन पहा,

00:07:13.520 --> 00:07:16.696
तिथे तुम्हांला छोटे प्राणी सापडतील,
जे प्रथिनं वापरतात.

00:07:16.720 --> 00:07:17.976
म्हणजे रेणू वापरतात,

00:07:18.000 --> 00:07:20.056
आणि समुद्रातून घेतलेल्या रेतीपासून

00:07:20.080 --> 00:07:21.496
विविधतेने नटलेल्या

00:07:21.520 --> 00:07:24.896
सुरेख रचना निर्माण करतात.

00:07:24.920 --> 00:07:27.536
निसर्ग आपल्यासारखा 
नुसतीच छिन्नी चालवत नाही.

00:07:27.560 --> 00:07:29.256
तो सुबक, अर्थपूर्ण काम करतो.

00:07:29.280 --> 00:07:32.016
तो उपलब्ध घटक वापरून, एक एक रेणु करीत

00:07:32.040 --> 00:07:34.176
अशा विविध प्रकारच्या
गुंतागुंतीच्या रचना रचतो

00:07:34.200 --> 00:07:36.480
की त्यांच्या जवळपास आपण पोहोचू शकत नाही.

00:07:37.320 --> 00:07:39.016
निसर्ग अतिसूक्ष्म पातळीवर आहे.

00:07:39.040 --> 00:07:41.536
कोट्यवधी वर्षं तो त्या पातळीवर आहे.

00:07:41.560 --> 00:07:43.600
आपण तिथे उशिरा पोहोचलो आहोत.

NOTE Paragraph

00:07:44.120 --> 00:07:48.296
म्हणून आम्ही ठरवलं, की 
निसर्ग वापरतो तेच साधन वापरायचं.

00:07:48.320 --> 00:07:49.560
म्हणजे, रसायनशास्त्र.

00:07:50.000 --> 00:07:51.456
अजून दडून राहिलेलं साधन.

00:07:51.480 --> 00:07:53.536
या बाबतीत रसायनशास्त्र उपयोगी पडतं, कारण

00:07:53.560 --> 00:07:57.376
ते अतिसूक्ष्म कण 
साधारण रेणुंच्या आकाराचे असतात.

00:07:57.400 --> 00:08:00.016
त्यामुळे त्या कणांना गती देण्यासाठी 
रेणू वापरता येतात.

00:08:00.040 --> 00:08:01.240
साधन म्हणून.

00:08:01.760 --> 00:08:03.816
आमच्या प्रयोगशाळेत आम्ही नेमकं हेच केलं.

00:08:03.840 --> 00:08:07.016
त्या अतिसूक्ष्म कणांच्या ढिगामध्ये जाणारं
आणि तिथले

00:08:07.040 --> 00:08:08.536
नेमके हवे ते कण ओढून घेणारं

00:08:08.560 --> 00:08:10.936
रसायनशास्त्र आम्ही विकसित केलं आहे.

00:08:10.960 --> 00:08:14.576
आता आम्ही रसायनशास्त्र वापरून, 
ते कोट्यवधी कण हवे तसे रचून

00:08:14.600 --> 00:08:17.456
सर्किट्स बनवू शकतो.

00:08:17.480 --> 00:08:18.816
या क्षमतेमुळेच

00:08:18.840 --> 00:08:21.216
यापूर्वीच्या अतिसूक्ष्म कणांच्या 
सर्किट्सपेक्षा

00:08:21.240 --> 00:08:24.456
आमच्या सर्किट्सचा वेग अनेकपट जास्त आहे.

00:08:24.480 --> 00:08:25.896
रसायनशास्त्र हे हत्यार

00:08:25.920 --> 00:08:29.536
दिवसागणिक जास्त बिनचूक 
आणि धारदार होत जातं.

00:08:29.560 --> 00:08:30.776
काही वर्षांतच आम्ही

00:08:30.800 --> 00:08:33.416
आमची मूळ आश्वासनं पूर्ण करू शकू,

00:08:33.440 --> 00:08:36.816
अशी आम्हांला आशा वाटते.

NOTE Paragraph

00:08:36.840 --> 00:08:38.895
संगणक हे केवळ एक उदाहरण झालं.

00:08:38.919 --> 00:08:42.456
त्याची मला आवड आहे, 
आणि आमचा गट त्यावर काम करतो.

00:08:42.480 --> 00:08:46.296
पण इतर अनेक क्षेत्रांतली उदाहरणं आहेत, 
शाश्वत ऊर्जा, वैद्यकीय,

00:08:46.320 --> 00:08:48.056
रचना करण्यासाठी कच्चा माल.

00:08:48.080 --> 00:08:51.136
या सर्वांत शास्त्र सांगणार आहे, 
नॅनोचा मार्ग स्वीकारा.

00:08:51.160 --> 00:08:53.280
तो सर्वात फायदेशीर आहे.

00:08:53.920 --> 00:08:55.376
पण त्या मार्गाने जायचं असेल,

00:08:55.400 --> 00:08:58.576
तर वैज्ञानिकांना, 
मी वर्णन केलं होतं त्यासारख्या

00:08:58.600 --> 00:09:00.736
नवीन साधनांची गरज भासणार आहे.

00:09:00.760 --> 00:09:04.616
रसायनशास्त्राची गरज भासणार आहे.

00:09:04.640 --> 00:09:08.296
विज्ञानातलं सौंदर्य पहा, 
एकदा ही साधनं विकसित झाली,

00:09:08.320 --> 00:09:09.576
की ती कायमच उपलब्ध असतात.

00:09:09.600 --> 00:09:10.856
कोणीही, कुठेही

00:09:10.880 --> 00:09:13.736
ती घेऊन वापरू शकतो,

00:09:13.760 --> 00:09:16.720
आणि नॅनोटेक्नॉलॉजीचं आश्वासन पुरं करायला 
हातभार लावू शकतो.

NOTE Paragraph

00:09:17.320 --> 00:09:20.016
मला इतका वेळ दिल्याबद्दल धन्यवाद. 
मी आपला आभारी आहे.

NOTE Paragraph

00:09:20.040 --> 00:09:22.480
(टाळ्या)