-
Son videoda qaldığımız yerdə
Toussaint Louvertur
-
Leclercin tərəfində olduğu
üçün, daha doğrusu
-
Leclercə üsyan etməyi
dayandırdığı üçün
-
sağ qolu olan adamları tərəfindən
xəyanətə uğramışdı,
-
bu da insanları Leclercin o
qədər də pis insan olmadığına,
-
quldarlığı geri gətirmək
və Afrika əsilli azad insanları
-
hüquqlarından məhrum etmək
niyyətində olmadığına inandırmışdı.
-
Bu Leclercin başqa
bir şəkilidir.
-
Bu Leclercdir.
-
Buna görə də sağ qollarından
vaz keçməli oldu. Leclerclə
-
danışıqlar aparmağa getdi,
Leclerc isə onu həbs etdi
-
bir qayığa mindirib Fransaya
göndərdi və o, növbəti il
-
1803-cü ildə öldü.
-
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır.
-
O həqiqətən də yalnız Haiti
tarixində yox ümumilikdə
-
vacib liderlərdən biri idi.
-
-
-
Əvvəl də dediyim kimi, o
hakimiyyətə gələndə ağdərili
-
əhalidən intiqam almamışdı.
-
Haiti iqtisadiyyatının
dirçəlməsinə kömək etmişdi.
-
İndiki Haiti, o zaman
Santo-Dominqo adlanan
-
əraziləri Britaniya donanmasına
qarşı müdafiə etmişdi.
-
Bunu qeyd etməyi unutmuşdum.
-
Britaniya donanmasına qarşı
müdafiə etmişdi, o vaxt bu
-
dünyada ən üstün
donanma idi.
-
Ona böyük general olaraq
yalnız rəqabət axtarmaması,
-
kəskin taktikaları olması
və düşmənlərini məhv
-
etməsindən əlavə, belə
bir şöhrət qazandıran
-
həm də bu idi.
-
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır və
Leclercin həqiqətən də şeytan
-
buynuzlarına layiq olduğunu
göstərmək üçün--
-
buna baxmayaraq, biz indi
şeytan buynuzlarına daha
-
çox layiq olan biri ilə
tanış olmaq üzərəyik,
-
ya da ona layiq olan biri üçün
əlaltı idi desəm daha düz olar--
-
1802-ci ilin mayında Napoleon
köləliyi aradan qaldırılmadığı
-
yerlərdə bərpa edən
qanun qəbul edir.
-
Bu biraz qeyri-müəyyən idi.
-
Bəzi bölgələr var
idi ki, köləlik ortadan
-
qaldırılmamışdı.
-
Bunlara Martinikadakı,
Sent-Lüsiyadakı və
-
Tobaqodakı fransız koloniyaları aiddir.
-
Lakin Haitidə-- daha doğrusu
o zamankı Santo-Dominqoda
-
işlər biraz qarışıq idi.
-
Köləlik ləğv olunmuşdu, yoxsa
hələ də qalmaqda idi?
-
Görünür ki, Haitidə
qullar azad idi.
-
Yəni bunun Haiti üçün tam
olaraq nə mənaya
-
gəldiyi dəqiq deyildi, bununla
yanaşı, Haiti əhalisi bunun
-
baş verdiyindən belə xəbərsiz idi.
-
Bu 1802-ci ilin mayında idi.
-
Dəqiqləşdirsək, Napoleon
Leclercə uyğun bir vaxtda
-
köləliyi geri gətirmək üçün
-
qeyd göndərdi.
-
Bu insanlar zarafat
etmirdilər.
-
Onlar vəziyyətdən xəbərdar idilər.
-
Onlar bilirdi ki, Haitidə
nəzarəti əldə saxlamaq
-
üçün Toussaint Louverturun
keçmiş generallarına, sağ
-
qollarına ehtiyacları olacaq.
-
Lakin bütün bu vaxt
ərzində əsas niyyət
-
üstünlük qazandıqda köləliyi
yenidən bərpa etmək və
-
ağdərili olmayan insanların
hüquqlarını əlindən almaq idi.
-
Artıq bu adamlar da ağılsız
deyildilər.
-
Dessalinesi xatırlayarsınız.
-
Bu onun şəkillərindən biridir.
-
O da keçmiş kölə idi və eyni zamanda
Toussaint Louverturun sağ qollarından
-
biri və çox bacarıqlı
bir general idi.
-
Xatırlaya biləcəyiniz kimi, Leclercə
qarşı mübarizənin sonuna yaxın
-
döyüşü dayandırıb
Toussaint Louvertura
-
yönəldiyini deyə bilərik.
-
Lakin o və Louverturun
digər keçmiş izləyiciləri
-
olacaqları görə bilirdi.
-
O gizli qeydə müdaxilə
etməklərinə belə ehtiyac yox idi.
-
Martinika, Tobaqo və
Sent-Lüsiyadan köləliyin
-
geri gətirələcəyinə dair
xəbər aldılar.
-
O zamanlar fransızlar köləlik
məsələrinə gəldikdə bəhsə
-
girə biləcəyiniz yaxud güvənə
biləcəyiniz insanlar deyildilər.
-
Beləliklə, Dessalines və yoldaşları
yenidən silahlandılar.
-
Dessalines Troussaint Louverturdan
çox fərqli biri idi.
-
-
-
Tək oxşarlıq o idi ki,
hər ikisi güclü hərbi
-
əsgərlər idi.
-
Ən böyük fərqlilik isə
Dessalinesin geri çəkiləcək
-
biri olmaması idi.
-
O göz qarşılığında göz
almaqdan
-
qorxmurdu, deyə bilərik.
-
Yəni burada, qulların
üsyan ordusunun başında
-
Dessalines var idi.
-
Digər tərəfdə isə 40,000
əsgərlik qoşunu ilə Napoleon
-
ilə birlikdə Leclerc var idi.
-
Ancaq Dessalinesin
bəxtindən, sarı qızdırma--
-
bu əslində o qədər də bəxt deyil.
-
Hər tərəfdə insanlar öldü.
-
Ancaq bu, mübaribənin
gedişatını adadakı Afrika
-
əsilli insanların lehinə
çevirdi.
-
Sarı qızdırma adanı bürüdü,
Leclerci öldürdü və
-
iyirmi minə yaxın-- ya da
-
oxuduğum rəqəmə görə
24,000-- fransız əsgərinin
-
axırına çıxdı, digər 8,000
xəstəxanaya aparıldı.
-
Bu 32,000 əsgərin xidmətdə
çıxması deməkdir, beləliklə,
-
geridə 8,000 əsgər qalır.
-
Bu birdən-birə gedişatı
tamamilə dəyişdirir,
-
üsyançı ordunun vuruşmalı
olduğu qüvvələrdə
-
rəqəmlər dəyişdi.
-
Lakin işlər o qədər də
yaxşı deyildi çünki Leclerc--
-
qeyd etdiyim kimi, ona kiçik
şeytan buynuzları vermişdim--
-
o daha böyük şeytan buynuzlarına
layiq Rochambeau
-
adlı biri tərəfindən əvəz olundu.
-
Onu Amerika İnqilabının
qəhrəmanı olan və onunla
-
eyni ada sahib olan atası
ilə qarışdırmaq olmaz.
-
O amerikalıların tərəfində
Fransa üçün vuruşmuşdu.
-
O anladığım qədəri ilə
yaxşı birinə oxşayırdı.
-
Lakin oğlu həqiqətən pis biri idi.
-
Tarixdə birmənalı olaraq pis
deyə biləcəyiniz çox az
-
adam var.
-
O isə onlardan biridir.
-
Artıq bir növ çarəsiz
vəziyyətdə idi, qüvvələri
-
sarı qızdırmadan məhv olmuşdu,
olduqca aqressiv bir
-
düşmənlə mübarizə aparırdı,
o müəyyən-- bunları
-
yazım, çünki həqiqətən
dəhşətli idilər.
-
Afrikalıları basdırırdı--
ya da təxminimcə,
-
Afrikalı amerikalılar deməliyəm.
-
Keçmiş kölələri ya da Afrika
əsilli insanları basdırırdı--
-
canlı olaraq həşərat
çuxurlarına basdırırdı.
-
İnsanları bəkməzdə
canlı-canlı qaynadırdı.
-
Oxuduğum bir məqalədə
deyirdi ki, bir nöqtədə o
-
evində bal keçirir və bütün nüfuzlu,
qarışıq irqli insanları çağırıb,
-
gecə yarısı olduğunda əmr
verirdi ki, bütün bu insanlar
-
qətl olunsun.
-
-
-
Bu qəddarlığının tək sərhədi
ələ keçirə bildiyi insanlar idi,
-
xüsusilə Afrika əsilli
insanlar.
-
Zülmünün tək müsbət tərəfi
o idi ki, ilk dəfə
-
Afrika əsilli əhalini adada
-
birləşdirmişdi.
-
Beləliklə, o, kölələri, keçmiş
kölələri və qarışıq irqli insanları
-
birləşdirmişdi.
-
Eyni vaxtda biz indi
1803-cü ildəyik.
-
Daha öncə də dediyim kimi,
-
Britaniya ilə hələ də müharibədəyik.
-
Britaniya-- bunu daha öncə
qeyd edtmişdim-- onlar
-
dünyadakı ən üstün
donanmaya sahib idi.
-
Bu adam, nə qədər pis və
qəddar olsa da, Dessalineslə
-
üzləşmək məcburiyyətində
olacaqdısa, Napoleonun
-
dəstəyinə ehtiyacı var idi.
-
Bunu aydın ifadə eləyim.
-
Dessalines, daha öncə də
qeyd etdiyim kimi göz
-
qarşılığında göz almağa hazır idi.
-
Bir hadisə zamanı, Rochambeau
500 üsyançı məhbusu diri-diri
-
basdırdı, sonra isə Dessalines
gedib 500 fransız məhbusunu asdı.
-
Yəni o qandan utanan
biri deyildi.
-
-
-
Bu Toussaint Louverturdan
fərqli bir cəhət idi.
-
Bu bir növ dərsdir.
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Khan Academy
