1
00:00:00,570 --> 00:00:04,100
Son videoda qaldığımız yerdə
Toussaint Louvertur

2
00:00:04,100 --> 00:00:09,250
Leclercin tərəfində olduğu
üçün, daha doğrusu

3
00:00:09,250 --> 00:00:13,310
Leclercə üsyan etməyi
dayandırdığı üçün

4
00:00:13,310 --> 00:00:16,020
sağ qolu olan adamları tərəfindən 
xəyanətə uğramışdı,

5
00:00:16,020 --> 00:00:18,750
bu da insanları Leclercin o 
qədər də pis insan olmadığına,

6
00:00:18,750 --> 00:00:21,850
quldarlığı geri gətirmək
və Afrika əsilli azad insanları

7
00:00:21,850 --> 00:00:26,100
hüquqlarından məhrum etmək 
niyyətində olmadığına inandırmışdı.

8
00:00:26,100 --> 00:00:28,960
Bu Leclercin başqa 
bir şəkilidir.

9
00:00:28,960 --> 00:00:31,820
Bu Leclercdir.

10
00:00:31,820 --> 00:00:35,410
Buna görə də sağ qollarından
vaz keçməli oldu. Leclerclə

11
00:00:35,410 --> 00:00:38,590
danışıqlar aparmağa getdi, 
Leclerc isə onu həbs etdi

12
00:00:38,590 --> 00:00:41,150
bir qayığa mindirib Fransaya 
göndərdi və o, növbəti il

13
00:00:41,150 --> 00:00:42,120
1803-cü ildə öldü.

14
00:00:42,120 --> 00:00:43,370
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır.

15
00:00:50,230 --> 00:00:53,570
O həqiqətən də yalnız Haiti
tarixində yox ümumilikdə

16
00:00:53,570 --> 00:00:56,400
vacib liderlərdən biri idi.

17
00:00:56,400 --> 00:00:57,500
-

18
00:00:57,500 --> 00:01:00,990
Əvvəl də dediyim kimi, o
hakimiyyətə gələndə ağdərili

19
00:01:00,990 --> 00:01:02,390
əhalidən intiqam almamışdı.

20
00:01:02,390 --> 00:01:07,840
Haiti iqtisadiyyatının 
dirçəlməsinə kömək etmişdi.

21
00:01:07,840 --> 00:01:11,630
İndiki Haiti, o zaman
Santo-Dominqo adlanan

22
00:01:11,630 --> 00:01:16,550
əraziləri Britaniya donanmasına
qarşı müdafiə etmişdi.

23
00:01:16,550 --> 00:01:18,400
Bunu qeyd etməyi unutmuşdum.

24
00:01:18,400 --> 00:01:28,300
Britaniya donanmasına qarşı
müdafiə etmişdi, o vaxt bu

25
00:01:28,300 --> 00:01:30,850
dünyada ən üstün
donanma idi.

26
00:01:30,850 --> 00:01:33,960
Ona böyük general olaraq 
yalnız rəqabət axtarmaması,

27
00:01:33,960 --> 00:01:37,620
kəskin taktikaları olması 
və düşmənlərini məhv

28
00:01:37,620 --> 00:01:40,620
etməsindən əlavə, belə 
bir şöhrət qazandıran

29
00:01:40,620 --> 00:01:44,430
həm də bu idi.

30
00:01:44,430 --> 00:01:48,580
Beləliklə, o xəyanətə uğrayır və
Leclercin həqiqətən də şeytan

31
00:01:48,580 --> 00:01:51,600
buynuzlarına layiq olduğunu
göstərmək üçün--

32
00:01:51,600 --> 00:01:54,620
buna baxmayaraq, biz indi
şeytan buynuzlarına daha

33
00:01:54,620 --> 00:01:57,340
çox layiq olan biri ilə
tanış olmaq üzərəyik,

34
00:01:57,340 --> 00:01:59,880
ya da ona layiq olan biri üçün 
əlaltı idi desəm daha düz olar--

35
00:01:59,880 --> 00:02:03,400
1802-ci ilin mayında Napoleon
köləliyi aradan qaldırılmadığı

36
00:02:03,400 --> 00:02:14,470
yerlərdə bərpa edən 
qanun qəbul edir.

37
00:02:14,470 --> 00:02:15,720
Bu biraz qeyri-müəyyən idi.

38
00:02:25,780 --> 00:02:27,720
Bəzi bölgələr var 
idi ki, köləlik ortadan

39
00:02:27,720 --> 00:02:30,860
qaldırılmamışdı.

40
00:02:30,860 --> 00:02:32,250
Bunlara Martinikadakı,
Sent-Lüsiyadakı və

41
00:02:32,250 --> 00:02:39,430
Tobaqodakı fransız koloniyaları aiddir.

42
00:02:39,430 --> 00:02:43,620
Lakin Haitidə-- daha doğrusu 
o zamankı Santo-Dominqoda

43
00:02:43,620 --> 00:02:47,090
işlər biraz qarışıq idi.

44
00:02:47,090 --> 00:02:48,680
Köləlik ləğv olunmuşdu, yoxsa
hələ də qalmaqda idi?

45
00:02:48,680 --> 00:02:52,600
Görünür ki, Haitidə
qullar azad idi.

46
00:02:52,600 --> 00:02:54,440
Yəni bunun Haiti üçün tam
olaraq nə mənaya

47
00:02:54,440 --> 00:02:58,660
gəldiyi dəqiq deyildi, bununla
yanaşı, Haiti əhalisi bunun

48
00:02:58,660 --> 00:03:00,180
baş verdiyindən belə xəbərsiz idi.

49
00:03:00,180 --> 00:03:01,020
Bu 1802-ci ilin mayında idi.

50
00:03:01,020 --> 00:03:03,750
Dəqiqləşdirsək, Napoleon
Leclercə uyğun bir vaxtda

51
00:03:03,750 --> 00:03:09,500
köləliyi geri gətirmək üçün

52
00:03:09,500 --> 00:03:13,630
qeyd göndərdi.

53
00:03:13,630 --> 00:03:14,880
Bu insanlar zarafat
etmirdilər.

54
00:03:26,800 --> 00:03:29,540
Onlar vəziyyətdən xəbərdar idilər.

55
00:03:29,540 --> 00:03:31,020
Onlar bilirdi ki, Haitidə
nəzarəti əldə saxlamaq

56
00:03:31,020 --> 00:03:35,260
üçün Toussaint Louverturun
keçmiş generallarına, sağ

57
00:03:35,260 --> 00:03:39,570
qollarına ehtiyacları olacaq.

58
00:03:39,570 --> 00:03:41,860
Lakin bütün bu vaxt 
ərzində əsas niyyət

59
00:03:41,860 --> 00:03:44,670
üstünlük qazandıqda köləliyi
yenidən bərpa etmək və

60
00:03:44,670 --> 00:03:49,090
ağdərili olmayan insanların
hüquqlarını əlindən almaq idi.

61
00:03:49,090 --> 00:03:53,350
Artıq bu adamlar da ağılsız
deyildilər.

62
00:03:53,350 --> 00:03:56,000
Dessalinesi xatırlayarsınız.

63
00:03:56,000 --> 00:03:58,450
Bu onun şəkillərindən biridir.

64
00:03:58,450 --> 00:04:00,560
O da keçmiş kölə idi və eyni zamanda 
Toussaint Louverturun sağ qollarından

65
00:04:00,560 --> 00:04:05,560
biri və çox bacarıqlı 
bir general idi.

66
00:04:05,560 --> 00:04:09,560
Xatırlaya biləcəyiniz kimi, Leclercə
qarşı mübarizənin sonuna yaxın

67
00:04:09,560 --> 00:04:12,840
döyüşü dayandırıb
Toussaint Louvertura

68
00:04:12,840 --> 00:04:15,850
yönəldiyini deyə bilərik.

69
00:04:15,850 --> 00:04:18,410
Lakin o və Louverturun
digər keçmiş izləyiciləri

70
00:04:18,410 --> 00:04:22,140
olacaqları görə bilirdi.

71
00:04:22,140 --> 00:04:24,170
O gizli qeydə müdaxilə
etməklərinə belə ehtiyac yox idi.

72
00:04:24,170 --> 00:04:26,320
Martinika, Tobaqo və 
Sent-Lüsiyadan köləliyin

73
00:04:26,320 --> 00:04:31,750
geri gətirələcəyinə dair 
xəbər aldılar.

74
00:04:31,750 --> 00:04:35,120
O zamanlar fransızlar köləlik 
məsələrinə gəldikdə bəhsə

75
00:04:35,120 --> 00:04:38,030
girə biləcəyiniz yaxud güvənə 
biləcəyiniz insanlar deyildilər.

76
00:04:38,030 --> 00:04:42,360
Beləliklə, Dessalines və yoldaşları 
yenidən silahlandılar.

77
00:04:42,360 --> 00:04:50,720
Dessalines Troussaint Louverturdan
çox fərqli biri idi.

78
00:04:50,720 --> 00:04:54,210
-

79
00:04:54,210 --> 00:04:56,080
Tək oxşarlıq o idi ki,
hər ikisi güclü hərbi

80
00:04:56,080 --> 00:04:59,760
əsgərlər idi.

81
00:04:59,760 --> 00:05:01,220
Ən böyük fərqlilik isə
Dessalinesin geri çəkiləcək

82
00:05:01,220 --> 00:05:05,390
biri olmaması idi.

83
00:05:05,390 --> 00:05:06,900
O göz qarşılığında göz
almaqdan

84
00:05:12,380 --> 00:05:17,665
qorxmurdu, deyə bilərik.

85
00:05:17,665 --> 00:05:18,660
Yəni burada, qulların
üsyan ordusunun başında

86
00:05:18,660 --> 00:05:22,670
Dessalines var idi.

87
00:05:22,670 --> 00:05:25,200
Digər tərəfdə isə 40,000
əsgərlik qoşunu ilə Napoleon

88
00:05:25,200 --> 00:05:28,800
ilə birlikdə Leclerc var idi.

89
00:05:28,800 --> 00:05:33,540
Ancaq Dessalinesin
bəxtindən, sarı qızdırma--

90
00:05:33,540 --> 00:05:37,830
bu əslində o qədər də bəxt deyil.

91
00:05:37,830 --> 00:05:38,660
Hər tərəfdə insanlar öldü.

92
00:05:38,660 --> 00:05:40,910
Ancaq bu, mübaribənin
gedişatını adadakı Afrika

93
00:05:40,910 --> 00:05:46,900
əsilli insanların lehinə
çevirdi.

94
00:05:46,900 --> 00:05:49,370
Sarı qızdırma adanı bürüdü, 
Leclerci öldürdü və

95
00:05:49,370 --> 00:05:58,595
iyirmi minə yaxın-- ya da

96
00:05:58,595 --> 00:06:02,000
oxuduğum rəqəmə görə
24,000-- fransız əsgərinin

97
00:06:02,000 --> 00:06:06,670
axırına çıxdı, digər 8,000
xəstəxanaya aparıldı.

98
00:06:06,670 --> 00:06:08,430
Bu 32,000 əsgərin xidmətdə
çıxması deməkdir, beləliklə,

99
00:06:08,430 --> 00:06:11,270
geridə 8,000 əsgər qalır.

100
00:06:11,270 --> 00:06:15,485
Bu birdən-birə gedişatı
tamamilə dəyişdirir,

101
00:06:15,485 --> 00:06:17,910
üsyançı ordunun vuruşmalı
olduğu qüvvələrdə

102
00:06:17,910 --> 00:06:22,530
rəqəmlər dəyişdi.

103
00:06:22,530 --> 00:06:27,370
Lakin işlər o qədər də
yaxşı deyildi çünki Leclerc--

104
00:06:27,370 --> 00:06:32,030
qeyd etdiyim kimi, ona kiçik 
şeytan buynuzları vermişdim--

105
00:06:32,030 --> 00:06:35,110
o daha böyük şeytan buynuzlarına 
layiq Rochambeau

106
00:06:35,110 --> 00:06:41,440
adlı biri tərəfindən əvəz olundu.

107
00:06:41,440 --> 00:06:42,690
Onu Amerika İnqilabının
qəhrəmanı olan və onunla

108
00:06:45,310 --> 00:06:48,770
eyni ada sahib olan atası
ilə qarışdırmaq olmaz.

109
00:06:48,770 --> 00:06:52,380
O amerikalıların tərəfində
Fransa üçün vuruşmuşdu.

110
00:06:52,380 --> 00:06:56,810
O anladığım qədəri ilə
yaxşı birinə oxşayırdı.

111
00:06:56,810 --> 00:07:00,040
Lakin oğlu həqiqətən pis biri idi.

112
00:07:00,040 --> 00:07:03,570
Tarixdə birmənalı olaraq pis
deyə biləcəyiniz çox az

113
00:07:03,570 --> 00:07:06,690
adam var.

114
00:07:06,690 --> 00:07:08,990
O isə onlardan biridir.

115
00:07:08,990 --> 00:07:10,700
Artıq bir növ çarəsiz
vəziyyətdə idi, qüvvələri

116
00:07:10,700 --> 00:07:15,090
sarı qızdırmadan məhv olmuşdu,
olduqca aqressiv bir

117
00:07:15,090 --> 00:07:19,120
düşmənlə mübarizə aparırdı,
o müəyyən-- bunları

118
00:07:19,120 --> 00:07:25,990
yazım, çünki həqiqətən
dəhşətli idilər.

119
00:07:25,990 --> 00:07:28,180
Afrikalıları basdırırdı--
ya da təxminimcə,

120
00:07:28,180 --> 00:07:33,035
Afrikalı amerikalılar deməliyəm.

121
00:07:33,035 --> 00:07:34,070
Keçmiş kölələri ya da Afrika 
əsilli insanları basdırırdı--

122
00:07:34,070 --> 00:07:37,605
canlı olaraq həşərat
çuxurlarına basdırırdı.

123
00:07:37,605 --> 00:07:44,985
İnsanları bəkməzdə 
canlı-canlı qaynadırdı.

124
00:07:47,960 --> 00:07:50,440
Oxuduğum bir məqalədə
deyirdi ki, bir nöqtədə o

125
00:07:58,580 --> 00:08:01,650
evində bal keçirir və bütün nüfuzlu,
qarışıq irqli insanları çağırıb,

126
00:08:01,650 --> 00:08:07,670
gecə yarısı olduğunda əmr 
verirdi ki, bütün bu insanlar

127
00:08:07,670 --> 00:08:11,630
qətl olunsun.

128
00:08:11,630 --> 00:08:12,920
-

129
00:08:12,920 --> 00:08:14,170
Bu qəddarlığının tək sərhədi
ələ keçirə bildiyi insanlar idi,

130
00:08:18,980 --> 00:08:22,710
xüsusilə Afrika əsilli
insanlar.

131
00:08:22,710 --> 00:08:26,000
Zülmünün tək müsbət tərəfi
o idi ki, ilk dəfə

132
00:08:26,000 --> 00:08:30,480
Afrika əsilli əhalini adada

133
00:08:30,480 --> 00:08:36,549
birləşdirmişdi.

134
00:08:36,549 --> 00:08:37,419
Beləliklə, o, kölələri, keçmiş
kölələri və qarışıq irqli insanları

135
00:08:37,419 --> 00:08:49,280
birləşdirmişdi.

136
00:08:49,280 --> 00:08:50,530
Eyni vaxtda biz indi 
1803-cü ildəyik.

137
00:08:56,530 --> 00:09:03,160
Daha öncə də dediyim kimi,

138
00:09:03,160 --> 00:09:05,090
Britaniya ilə hələ də müharibədəyik.

139
00:09:05,090 --> 00:09:06,340
Britaniya-- bunu daha öncə
qeyd edtmişdim-- onlar

140
00:09:11,120 --> 00:09:14,500
dünyadakı ən üstün 
donanmaya sahib idi.

141
00:09:14,500 --> 00:09:17,000
Bu adam, nə qədər pis və
qəddar olsa da, Dessalineslə

142
00:09:25,600 --> 00:09:30,200
üzləşmək məcburiyyətində
olacaqdısa, Napoleonun

143
00:09:30,200 --> 00:09:33,210
dəstəyinə ehtiyacı var idi.

144
00:09:33,210 --> 00:09:34,360
Bunu aydın ifadə eləyim.

145
00:09:34,360 --> 00:09:37,390
Dessalines, daha öncə də
qeyd etdiyim kimi göz

146
00:09:37,390 --> 00:09:40,800
qarşılığında göz almağa hazır idi.

147
00:09:40,800 --> 00:09:42,150
Bir hadisə zamanı, Rochambeau
500 üsyançı məhbusu diri-diri

148
00:09:42,150 --> 00:09:47,670
basdırdı, sonra isə Dessalines
gedib 500 fransız məhbusunu asdı.

149
00:09:47,670 --> 00:09:52,790
Yəni o qandan utanan
biri deyildi.

150
00:09:52,790 --> 00:09:55,600
-

151
00:09:55,600 --> 00:09:58,540
Bu Toussaint Louverturdan
fərqli bir cəhət idi.

152
00:09:58,540 --> 00:10:01,610
Bu bir növ dərsdir.

153
00:10:01,610 --> 00:10:02,470


154
00:10:02,470 --> 00:10:05,980


155
00:10:05,980 --> 00:10:13,850


156
00:10:13,850 --> 00:10:18,050


157
00:10:18,050 --> 00:10:22,620


158
00:10:22,620 --> 00:10:25,330


159
00:10:25,330 --> 00:10:27,470


160
00:10:27,470 --> 00:10:28,340


161
00:10:28,340 --> 00:10:31,940


162
00:10:31,940 --> 00:10:37,900


163
00:10:37,900 --> 00:10:42,160


164
00:10:42,160 --> 00:10:45,890


165
00:10:45,890 --> 00:10:47,380


166
00:10:47,380 --> 00:10:49,970


167
00:10:49,970 --> 00:10:50,495


168
00:10:50,495 --> 00:10:54,280


169
00:10:54,280 --> 00:10:55,910


170
00:11:02,790 --> 00:11:03,800


171
00:11:03,800 --> 00:11:06,655


172
00:11:06,655 --> 00:11:08,460


173
00:11:08,460 --> 00:11:09,550


174
00:11:09,550 --> 00:11:11,720


175
00:11:11,720 --> 00:11:14,090


176
00:11:14,090 --> 00:11:17,010


177
00:11:17,010 --> 00:11:19,400


178
00:11:19,400 --> 00:11:23,910


179
00:11:23,910 --> 00:11:25,150


180
00:11:25,150 --> 00:11:30,320


181
00:11:30,320 --> 00:11:31,346


182
00:11:31,346 --> 00:11:34,300


183
00:11:34,300 --> 00:11:36,930


184
00:11:36,930 --> 00:11:37,900


185
00:11:37,900 --> 00:11:39,800


186
00:11:39,800 --> 00:11:42,080


187
00:11:42,080 --> 00:11:44,180


188
00:11:44,180 --> 00:11:45,580


189
00:11:48,140 --> 00:11:51,780


190
00:11:51,780 --> 00:11:56,330


191
00:11:56,330 --> 00:12:03,350


192
00:12:03,350 --> 00:12:06,220


193
00:12:06,220 --> 00:12:10,480


194
00:12:10,480 --> 00:12:13,720


195
00:12:13,720 --> 00:12:15,470


196
00:12:15,470 --> 00:12:16,850


197
00:12:16,850 --> 00:12:19,100


198
00:12:19,100 --> 00:12:23,120


199
00:12:23,120 --> 00:12:24,730


200
00:12:24,730 --> 00:12:27,660


201
00:12:27,660 --> 00:12:30,920


202
00:12:30,920 --> 00:12:34,300


203
00:12:34,300 --> 00:12:36,410


204
00:12:36,410 --> 00:12:38,580


205
00:12:38,580 --> 00:12:40,860


206
00:12:40,860 --> 00:12:43,890


207
00:12:43,890 --> 00:12:48,510


208
00:12:48,510 --> 00:12:55,230


209
00:12:55,230 --> 00:13:00,410


210
00:13:00,410 --> 00:13:09,250


211
00:13:09,250 --> 00:13:13,830


212
00:13:13,830 --> 00:13:17,560


213
00:13:17,560 --> 00:13:18,640


214
00:13:18,640 --> 00:13:21,010


215
00:13:21,010 --> 00:13:26,380


216
00:13:26,380 --> 00:13:27,100


217
00:13:27,100 --> 00:13:32,030


218
00:13:32,030 --> 00:13:35,230


219
00:13:35,230 --> 00:13:38,620


220
00:13:38,620 --> 00:13:39,280


221
00:13:39,280 --> 00:13:41,120


222
00:13:41,120 --> 00:13:42,880


223
00:13:42,880 --> 00:13:45,330


224
00:13:45,330 --> 00:13:51,660


225
00:13:51,660 --> 00:13:55,230


226
00:13:55,230 --> 00:14:04,730


227
00:14:04,730 --> 00:14:08,490


228
00:14:08,490 --> 00:14:11,180


229
00:14:11,180 --> 00:14:12,890


230
00:14:12,890 --> 00:14:14,050


231
00:14:14,050 --> 00:14:16,000


232
00:14:16,000 --> 00:14:17,740


233
00:14:17,740 --> 00:14:20,130


234
00:14:20,130 --> 00:14:27,030


235
00:14:27,030 --> 00:14:33,710


236
00:14:39,290 --> 00:14:42,680


237
00:14:42,680 --> 00:14:50,440


238
00:14:50,440 --> 00:14:55,330


239
00:14:55,330 --> 00:14:58,850


240
00:14:58,850 --> 00:15:00,140


241
00:15:00,140 --> 00:15:03,460


242
00:15:03,460 --> 00:15:06,210


243
00:15:06,210 --> 00:15:08,100


244
00:15:08,100 --> 00:15:14,090


245
00:15:14,090 --> 00:15:18,240


246
00:15:18,240 --> 00:15:19,530


247
00:15:19,530 --> 00:15:20,720


248
00:15:20,720 --> 00:15:24,830


249
00:15:24,830 --> 00:15:28,470


250
00:15:28,470 --> 00:15:33,580


251
00:15:33,580 --> 00:15:36,230


252
00:15:36,230 --> 00:15:37,970


253
00:15:37,970 --> 00:15:41,290


254
00:15:41,290 --> 00:15:46,150


255
00:15:46,150 --> 00:15:58,720


256
00:15:58,720 --> 00:16:00,480


257
00:16:00,480 --> 00:16:05,580


258
00:16:05,580 --> 00:16:09,740


259
00:16:09,740 --> 00:16:12,420


260
00:16:12,420 --> 00:16:13,775


261
00:16:17,690 --> 00:16:20,840


262
00:16:20,840 --> 00:16:23,300


263
00:16:23,300 --> 00:16:26,860


264
00:16:26,860 --> 00:16:31,480


265
00:16:31,480 --> 00:16:32,890


266
00:16:32,890 --> 00:16:34,810


267
00:16:34,810 --> 00:16:38,310


268
00:16:38,310 --> 00:16:43,360


269
00:16:43,360 --> 00:16:46,830


270
00:16:46,830 --> 00:16:53,200