Laura Carstensen: Yaşlı insanlar daha mutlular

20. yüzyılda yaşam süremizi eşi benzeri görülmemiş bir şekilde arttırdık; peki yaşam kalitemizi de aynı şekilde iyileştirebildik mi? Şaşırtıcı ama, evet! Psikolog Laura Carstensten TEDxWomen'da insanların yaşlandıkça daha mutlu, daha hoşnut olduklarını ve dünyaya daha olumlu baktıklarını gösteren incelemeleri değerlendiriyor.

İnsanlar artık daha uzun yaşıyorlar

ve toplumlar ruhsuzlaşıyorlar.

Sürekli bunlardan bahsediliyor.

Gazetelerde,

televizyonda.

Bazen bunu çok sık duyduğumuz için

daha uzun yaşamayı

bir tür memnuniyet

hatta gönül rahatlığıyla

kabul ettiğimiz için endişeleniyorum.

Ama oldukça eminim ki

uzun bir hayat

kişinin yaşam kalitesini

her yaşta yükseltme şansına sahiptir;

ve inanıyorum ki yükseltecektir de.

Şimdi daha açık olmak için

olaya daha tepeden bakalım.

20. yüzyılda

ortalama insan ömrü

daha önceki

bütün

milenyumlarda olduğundan

daha fazla uzadı.

Çok kısa bir süre içeriside

yaşadığımız zamanı

neredeyse ikiye katladık.

Bu yüzden bu yaşlanma işini tam kavrayamadıysanız

kendinize kızmayın.

Bu daha çok yeni bir olay.

Ve yaşamdan beklenti artarken

aynı zamanda doğurganlık oranı düştüğünden,

yaş ortalaması dağılımının gösterildiği

ve en alttaki genç nüfusun

belli yaşa gelebilmeyi başarmış

ve bu yüzden piramidin ufacık tepesinde birikmiş

nüfustan ayrıldığı grafiği

artık

bir piramit değil de

bir dikdörtgen görselleştiriliyor.

Ve şimdi

eğer nüfus istatiklerinden etkilenebilecek bir insansanız

bu istatikler bunu başaracaktır.

Çünkü bu

türlerin tarihinde

modern dünyada doğan bebeklerin

ilk defa

yaşlanma fırsatını ellerinde bulundurdukları

anlamına geliyor.

Peki bu nası gerçekleşti?

Yani kalıtımsal olarak atalarımızın 10.000 yıl önceki hallerinden

daha dayanıklı değiliz.

Umulan yaşam süresindeki bu artış

bir yandan kültürün,

diğer yandan bilim ve teknolojinin birlikte eridiği

ve insan davranışındaki

sağlık ve refahı arttıran geniş çaplı gelişimleri de içinde barındıran potanın

olağanüstü bir ürünü.

Kültürel gelişimler sayesinde

atalarımız erken ölümleri büyük ölçüde elimine ederek

insanların doya doya ve uzunca yaşayabildikleri

bir düzen oluşturdular.

Ancak şimdi de yaşlanmayla ilgili problemler mevcut:

hastalıklar, yoksulluk ve sosyal statü kaybı gibi.

Geldiğimiz noktadan memnun olduğumuz zamanlar o kadar nadir ki.

Ancak yaşlanma hakkında ne kadar bilgi sahibi olursak,

yaşlanmanın kaçınılmaz bir düşüş olduğu fikri

göze o kadar

yanlış gelmeye başlıyor.

Aslında "yaşlanmak" daha ziyade bazı güzel özellikleri de yanında getiriyor.

Örneğin yüksek tecrübe, uzmanlık

ve en önemlisi; duygusal algımız.

Evet,

yaşlı insanlar mutlular.

Orta yaşlılardan

ve genç olanlardan kesinlikle daha mutlular.

Yapılan her araştırma

aynı sonuca varıyor.

CDC (Centers for Disease Control - Hastalık Gözetim Merkezleri) geçenlerde

bir anket yaptı.

Bu ankette katılımcılardan içinde bulundukları bir hafta içinde

kayda değer bir psikolojik sıkıntı yaşayıp yaşamadıklarını söylemeleri bekleniyordu.

Anket değerlendirmesine göre yaşlı insanların

gençlere ve orta yaşlılara göre

daha az psikolojik sıkıntı yaşadıkları sonucuna varıldı.

Bunun yanında yakınlarda yapılan bir Gallup anketi de

katılımcıların bir önceki gün

ne kadar sinir stres ve endişe

yaşadıklarıyla alakalıydı.

Ve anket sonuçları sinir, stres ve endişenin

yaşla azaldığına işaret ediyordu.

Sosyologlar bu durumu yaşlanma paradoksu olarak tanımlıyorlar.

Yine de yaşlanmak o kadar da basit bir şey değil.

Bu buluşları geri alabilmek için

çok çeşitli sorular sorduk.

Bu durumun yaşlı insanların

şu anki popülasyonlarının

her zaman en iyi popülasyon olup olmadığını

sorduk.

Yani geç popülasyon

somut olarak yaşlı popülasyonun deneyimlediği gelişmeleri

yaşlandıklarında deneyimlemiş olmayacaklar.

Aynı zamanda yaşlı insanların

genelde depresif olan yaşlanmayı

hissettiklerinden daha güzel yansıtmaya çalıştıklarını düşündük; ve bunu da sorduk.

(Gülüşmeler)

Ancak bu gerçeği ne kadar gözardı etmeye çalıştıysak

onu kanıtlayan

o kadar çok kanıt bulduk.

Yıllar önce bir iş arkadaşımla birlikte aynı grup insanı

10 yıl boyunca gözlemlediğimiz bir çalışma yürüttük.

Deneklerimiz 18 ile 94 yaş aralığındandılar.

Deneklerimizin duygusal deneyimlemelerinin yaşlandıkça

nasıl değiştiğini gözlemledik.

Katılımcılarımız bir haftalığına eletkronik alıcılar taşıdılar.

Gün içinde ve akşam üstü

onları rastgele zamanlarda alıcılarından aradık.

Ve onları her aradığımızda

1 ile 7 arası bir ölçekte

o anda ne kadar mutlu olduklarını soruyorduk.

Ya da ne kadar üzgün olduklarını.

Ne kadar yılmış olduklarını.

Böylelikle günlük yaşantılarında

ne çeşit duygular

hissettiklerini kaydedebiliyoduk.

Ve bu yoğun çalışmadan yola çıkarak

gördük ki; daha mutlu veya başarılı olan

belli bir nesil yok.

Ancak bireyler teker teker incelendiğinde

zaman ilerledikçe verdikleri sonuçlar

deney başında verdikleri sonuçlara göre

daha pozitif.

Burada gördüğümüz gibi çok ileri yaşlarda

hafif bir düşüş var.

Bu düşüş gerçekten var.

Ancak hiç bir zaman

yetişkinlik başlangıcındaki seviyeye kadar

uzanmıyor.

Yaşlı insanlar "mutludur" demek de

çok basit kaçacak.

Çalışmalarımızda daha pozitifler

ancak gençlere göre farklı duyguları bir arada yaşamaya

daha yatkınlar--

mutlulukla hüznü bir arada yaşamak gibi.

Hani olur ya, arkadaşınıza gülümserken

gözünüzdeki bir yaş.

Başka bir araştırma da

yaşlı insanların hüzünle daha rahat başa çıkabildiklerini

gösterdi.

Gençlere göre üzüntüyü daha kolay kabulleniyorlar.

Ve sanıyoruz ki bu durum yaşlıların

hararetli duygusal çatışmaları ve tartışmaları

gençlere göre neden daha rahat çözebildiklerini açıklıyor.

Yaşlı insanlar adaletsizlikleri

umutsuzlukla değil de

merhametle değerlendirebiliyorlar.

Aynı şartlar altında yaşlı insanlar

dikkat ve hafıza gibi bilişsel algılarını

olumsuzdan ziyade

olumluya yöneltiyorlar.

Genç, orta yaşlı ve yaşlı insanlara ekrandaki gibi

fotoğraflar gösterdiğimizde

ve sonrasında

bu fotoğrafları hatırlamalarını istediğimizde

yaşlı insanlar, genç değil yaşlı olanlar,

olumsuzlardan çok

olumluları hatırladılar.

Genç ve yaşlı insanlara laboratuvar ortamında

gülümseyen ve somurtan insan yüzlerine

bakmalarını istedik.

Yaşlı insanlar gülen yüzlere baktılar.

Somurtan yüzlerden uzak durdular.

Bu, günlük hayatta

daha fazla keyif ve tatmine

karşılık geliyor.

Ama sosyal bilimciler olarak,

olası alternatifler arayışındayız.

Aslında belki de yaşlı insanların

iyi hissettiklerini belirtmeleri

etraflarındaki şeyleri zor idrak ettiklerinden kaynaklanıyordur.

(Gülüşmeler)

Belki de olumlu hisleri işlemek

olumsuzları sindirmekten çok daha kolay olduğu için

direkt olarak olumlu hislere eğilimliyizdir.

Ya da beynimizdeki sinirsel merkezler

olumsuz hisleri sindiremez hale geldiklerinden

bu böyledir.

Ama asıl sebep bu değil.

Zihinsel olarak hala dinç olan yetişkinler

deneylerimizde daha çok olumlu geri dönüş yaptılar.

Ve gerçekten gerektiğinde,

yaşlı insanlar olumsuz bilgiyi de olumlu bilgiyi işleyebildikleri gibi

işleyebiliyorlar.

Peki bu nasıl olabilir?

Araştırmalar bu değişimlerin

esasen insanın zamanı gözlemleme yeteneği

üzerine kurulu olduğunu gösterdi.

Bahsedilen zaman sınırları belli olan, saatlerimizde okuduğumuz

ya da takvimsel zaman değil.

Bir ömür boyu bize eşlik eden zaman.

Ve eğer yaşlanmayla ilgili bir paradoks varsa o da şudur ki:

yaşlandıkça ölümsüz olmadığımızın daha da bilincine varıyoruz

ve bu hayata bakışımızı

olumlu yönde değiştiriyor.

Zaman ufkumuz gençlikte olduğu gibi

uzun ve dumanlıyken

sürekli bir şekilde etrafımızı keşfederek, risk alarak

mümkün olan bütün bilgiyi

emmeye çalışıyoruz.

Mesela hiç sevmediğimiz insanlarla

bir şekilde ilginç olduğu için zaman geçirebiliriz.

Belki beklenmedik bir şey öğreniriz diye.

(Gülüşmeler)

Önceden tanımadığımız insanlarla çıkarız mesela.

(Gülüşmeler)

Bilirsiniz, en nihayetinde

bu sefer olmazsa başka sefer olur.

50 yaşın üstündekiler

tanımadığı insanlarla çıkmaz.

(Gülüşmeler)

Yaşlandıkça zaman ufkumuz kısalır

ve hayattaki hedeflerimiz

değişir.

Dünyanın bütün zamanına sahip olmadığımızı farkettiğimizde

önceliklerimizi daha net bir şekilde görmeye başlarız.

Önemsiz olaylara daha az dikkate alırız.

Yaşamın tadını çıkarırız.

Daha minnettarızdır,

ve uzlaşmaya daha açığızdır.

Yaşamın duygusal açıdan önemli olan alanlarına yatırım yaparız.

Ve yaşam iyileşir.

Böylece günden güne daha da mutluyuzdur.

Fakat bakış açımızdaki bu değişiklik

adaletsizliğe karşı toleransımızı

çok büyük ölçüde düşürür.

2015 yılında Amerika'da

60 yaş üstündeki popülasyon

15 yaş altındakilerden

daha az olacak.

Peki bu yaşlılarla dolu toplumlara

ne olacak?

Sonucu

rakamlar belirlemeyecek.

Sonucu kültür belirleyecek.

Eğer bilim ve teknolojiye yönlenip

yaşlı insanların yüzleştikleri asıl problemlere

çözüm bulursak

ve yaşlı insanların

yaşamlarına eklenen yıllardansa

dayanıklılıklarına ve dayanma güçlerine

yatırım yaparsak,

yaşam kalitesini her yaş için

arttırabiliriz.

Milyonlarca yetenekli ve duygusal istikrar gösteren,

sağlıklı ve kendisinden önceki toplumlara göre

daha iyi eğitim görmüş,

hayatın gerçekçi hususlarıyla yüzleşmek için

bilgiyle zırhlanmış

ve büyük sorunları çözmek için

motive bireylere sahip toplulıklar

görüp görebileceğimiz

en iyi toplum

olabilirler.

92 yaşındaki babam

şöyle der:

Yaşlıları nasıl kurtaracağımızı

düşünmeyi bırakıp

onların bizi nasıl kurtaracaklarını

düşünmeye başlayalım.

Teşekkür ederim.

(Alkış)