-
Dirençlilik (esneklik),
bir dinamik sistemin
-
bir dış kuvvet veya olayın etkisi altında
kaldıktan sonra
-
ilk baştaki durumu ve işlevine dönebilme
yeteneğini ifade eder.
-
Dirençli bir sistem başlangıç
durumu ve işlevine dönebilirken,
-
dirençli olmayan bir sistem bunun yerine
başlangıçtaki durumundan farklı olan yeni
-
bir denge durumuna geçecektir.
-
Bir bilye alıp onu bir kasenin içine
koyduğunuzu hayal edin.
-
Şimdi bilyeyi birazcık dürtün,
çok fazla değil.
-
Bilye kase içerisinde yuvarlanıp gelir,
kasenin dip noktasında durur.
-
Bu sistemin, bilyeyi hafif dürtmeniz
-
karşısında dirençli olduğunu söyleriz.
-
Şimdi bilyeyi kuvvetle itin,
-
öyle ki bilye kaseden çıksın ve kase
dışında bir yere varsın.
-
Bu durumda, dinamik sistemimiz
dirençli değildir.
-
Sisteme uygulanan kuvvet
o denli büyüktü ki
-
sistemin kendisi yeni bir
denge durumuna ulaştı.
-
Bu yeni durumda, bilye kasenin
dışındadır.
-
Doğal ve mühendislik ürünü sistemlerde,
genellikle dirençlilik gösteren,
-
etki ardından özgün duruma
dönebilen sistemlere bağlıyızdır.
-
Bu sistemlerden bazıları köprüler ve
enerji şebekeleri gibi kritik altyapıları
-
ve ormanlar, göller, sulak alanlar gibi
ekosistemleri içerir.
-
Bir sistemin dirençli olup olmaması
-
genellikle dinamik davranışta
eşiğin olup olmamasına bağlıdır.
-
Eşik, bir dinamik sistemin davranışında
ani değişimlerin olduğu
-
veya küçük etkilerin
-
sistemde büyük tepkilere
-
sebep olabileceği bir noktadır.
-
Eşikleri deneyimlemeden
onları tespit etmek,
-
deprem veya tsunami ikaz sistemleri
-
veya Dünya'nın iklim sistemindeki
-
devrilme noktalarında olduğu üzere
-
eşiğe yaklaşan sistemlerde
erken uyarı işaretlerini bulmak
-
ekoloji, mühendislik, istatistik
-
ve daha pek çok branşı
-
kapsayan bir bilimsel problemdir.
-
Sıklıkla dirençliliğin iyi bir özellik
olduğunu düşünürüz.
-
Neticede kimse elektrik kesintilerinden
-
veya tüm insanların bağlı olduğu
ekosistemlerin
-
çöküşünden hazzetmez.
-
Enerji şebekelerimizin, sert hava koşulları
veya aşırı yüklü donanıma
-
karşı dayanıklı olmalarını isteriz.
-
Fakat dirençli bir dinamik
sistem ancak
-
sistemin mevcut durumu bizi
mutlu ettiği sürece iyidir.
-
Sosyal sistemler ve mühendislik ürünü
sistemlerden bazıları,
-
onları bizim rahatsızlık duyabileceğimiz
denge durumlarında tutan,
-
kendi kendini güçlendiren dönütlere veya
histerezise ev sahipliği yaparlar.
-
Irksal eşitsizliği destekleyen sosyal
sistemler veya kirletici
-
yakıt kullanımını teşvik eden
-
sistemler bunlardan bazılarıdır.
-
Böyle durumlarda, dirençliliğe boyun
eğmektense sistemin değişkenliğini
-
kızıştırmak ve sistemin yeni bir duruma
geçişini desteklemek isteyebiliriz.
