WEBVTT 00:00:00.375 --> 00:00:03.257 Dirençlilik (esneklik), bir dinamik sistemin 00:00:03.282 --> 00:00:06.195 bir dış kuvvet veya olayın etkisi altında kaldıktan sonra 00:00:06.407 --> 00:00:09.574 ilk baştaki durumu ve işlevine dönebilme yeteneğini ifade eder. 00:00:10.012 --> 00:00:14.137 Dirençli bir sistem başlangıç durumu ve işlevine dönebilirken, 00:00:14.313 --> 00:00:19.180 dirençli olmayan bir sistem bunun yerine başlangıçtaki durumundan farklı olan yeni 00:00:19.329 --> 00:00:21.946 bir denge durumuna geçecektir. 00:00:22.243 --> 00:00:25.274 Bir bilye alıp onu bir kasenin içine koyduğunuzu hayal edin. 00:00:25.470 --> 00:00:28.235 Şimdi bilyeyi birazcık dürtün, çok fazla değil. 00:00:28.479 --> 00:00:32.698 Bilye kase içerisinde yuvarlanıp gelir, kasenin dip noktasında durur. 00:00:33.155 --> 00:00:34.905 Bu sistemin, bilyeyi hafif dürtmeniz 00:00:34.930 --> 00:00:37.249 karşısında dirençli olduğunu söyleriz. 00:00:37.797 --> 00:00:40.000 Şimdi bilyeyi kuvvetle itin, 00:00:40.350 --> 00:00:43.568 öyle ki bilye kaseden çıksın ve kase dışında bir yere varsın. 00:00:44.076 --> 00:00:46.959 Bu durumda, dinamik sistemimiz dirençli değildir. 00:00:47.538 --> 00:00:50.499 Sisteme uygulanan kuvvet o denli büyüktü ki 00:00:50.562 --> 00:00:54.187 sistemin kendisi yeni bir denge durumuna ulaştı. 00:00:54.328 --> 00:00:56.953 Bu yeni durumda, bilye kasenin dışındadır. 00:00:57.943 --> 00:01:01.513 Doğal ve mühendislik ürünü sistemlerde, genellikle dirençlilik gösteren, 00:01:01.826 --> 00:01:04.818 etki ardından özgün duruma dönebilen sistemlere bağlıyızdır. 00:01:05.117 --> 00:01:09.265 Bu sistemlerden bazıları köprüler ve enerji şebekeleri gibi kritik altyapıları 00:01:09.422 --> 00:01:12.890 ve ormanlar, göller, sulak alanlar gibi ekosistemleri içerir. 00:01:13.219 --> 00:01:15.836 Bir sistemin dirençli olup olmaması 00:01:15.992 --> 00:01:19.773 genellikle dinamik davranışta eşiğin olup olmamasına bağlıdır. 00:01:20.047 --> 00:01:23.101 Eşik, bir dinamik sistemin davranışında ani değişimlerin olduğu 00:01:23.126 --> 00:01:24.523 veya küçük etkilerin 00:01:24.712 --> 00:01:26.649 sistemde büyük tepkilere 00:01:26.674 --> 00:01:29.954 sebep olabileceği bir noktadır. 00:01:30.296 --> 00:01:33.358 Eşikleri deneyimlemeden onları tespit etmek, 00:01:33.541 --> 00:01:35.376 deprem veya tsunami ikaz sistemleri 00:01:35.401 --> 00:01:37.455 veya Dünya'nın iklim sistemindeki 00:01:37.651 --> 00:01:40.667 devrilme noktalarında olduğu üzere 00:01:40.792 --> 00:01:43.518 eşiğe yaklaşan sistemlerde erken uyarı işaretlerini bulmak 00:01:43.737 --> 00:01:45.932 ekoloji, mühendislik, istatistik 00:01:46.206 --> 00:01:48.964 ve daha pek çok branşı 00:01:49.043 --> 00:01:52.106 kapsayan bir bilimsel problemdir. 00:01:52.356 --> 00:01:56.137 Sıklıkla dirençliliğin iyi bir özellik olduğunu düşünürüz. 00:01:56.395 --> 00:01:58.880 Neticede kimse elektrik kesintilerinden 00:01:59.028 --> 00:02:01.379 veya tüm insanların bağlı olduğu ekosistemlerin 00:02:01.411 --> 00:02:02.981 çöküşünden hazzetmez. 00:02:03.418 --> 00:02:06.855 Enerji şebekelerimizin, sert hava koşulları veya aşırı yüklü donanıma 00:02:07.139 --> 00:02:10.209 karşı dayanıklı olmalarını isteriz. 00:02:10.452 --> 00:02:12.756 Fakat dirençli bir dinamik sistem ancak 00:02:13.069 --> 00:02:16.795 sistemin mevcut durumu bizi mutlu ettiği sürece iyidir. 00:02:17.287 --> 00:02:20.497 Sosyal sistemler ve mühendislik ürünü sistemlerden bazıları, 00:02:20.702 --> 00:02:24.396 onları bizim rahatsızlık duyabileceğimiz denge durumlarında tutan, 00:02:24.616 --> 00:02:28.685 kendi kendini güçlendiren dönütlere veya histerezise ev sahipliği yaparlar. 00:02:29.250 --> 00:02:32.154 Irksal eşitsizliği destekleyen sosyal sistemler veya kirletici 00:02:33.154 --> 00:02:34.707 yakıt kullanımını teşvik eden 00:02:35.707 --> 00:02:36.707 sistemler bunlardan bazılarıdır. 00:02:36.707 --> 00:02:40.785 Böyle durumlarda, dirençliliğe boyun eğmektense sistemin değişkenliğini 00:02:41.028 --> 00:02:45.632 kızıştırmak ve sistemin yeni bir duruma geçişini desteklemek isteyebiliriz.