< Return to Video

Daniel Tammet: Bilishning har xil yo'llari

  • 0:00 - 0:02
    Men savantman (ko'p narsa biluvchi, autismning bir turi)
  • 0:02 - 0:04
    yoki aniqrog'i,
  • 0:04 - 0:06
    yuqori faoliyatli
  • 0:06 - 0:08
    autistik savantman.
  • 0:08 - 0:10
    Bu noyob holat.
  • 0:10 - 0:13
    Mening holatimdagiek
  • 0:13 - 0:15
    o'zlikni anglash va
  • 0:15 - 0:17
    tilni mukammal egallash qobiliyati
  • 0:17 - 0:20
    bilan birga kelganda yanada noyobroq holatdir.
  • 0:20 - 0:23
    Ko'pincha, men biror kimsa bilan uchrashganimda,
  • 0:23 - 0:25
    ular mening bu holatimni bilishadi va
  • 0:25 - 0:28
    ularda ma'lum bir turdagi noqulaylik bo'ladi.
  • 0:28 - 0:31
    Men buni ularning ko'zlarida ko'ra olaman.
  • 0:31 - 0:34
    Ular mendan nimanidir so'rashni xohlaydilar.
  • 0:34 - 0:36
    Va nihoyat, juda ko'p holatda,
  • 0:36 - 0:39
    ishtiyoq odatdagidan kuchliroq
  • 0:39 - 0:41
    va ular darrov o'ylamasdan gapirib yuboradilar:
  • 0:41 - 0:43
    "Agar men sizga tug'ilgan sanamni aytsam,
  • 0:43 - 0:45
    haftaning qaysi kunida tug'ilganligimni aytib bera olasizmi?"
  • 0:45 - 0:48
    (Kulgi)
  • 0:48 - 0:51
    Yoki kub ildizlarni
  • 0:51 - 0:55
    yoki uzun raqam yoki matnni yoddan aytib berishimni so'raydilar.
  • 0:55 - 0:57
    Agar men bugun sizlarga
  • 0:57 - 1:00
    bir savant kishining ko'rsatuvini
  • 1:00 - 1:04
    ijro etmasam meni kechirasizlar deb umid qilaman.
  • 1:04 - 1:07
    Uning o'rniga men
  • 1:07 - 1:09
    tug'ilgan sanalar yoki
  • 1:09 - 1:11
    kub ildizlaridan ancha qiziqarliroq,
  • 1:11 - 1:14
    mening ishimdan ko'ra
  • 1:14 - 1:16
    ongimga biroz
  • 1:16 - 1:19
    chuqurroq va ancha yaqinroq narsa haqida gapiraman.
  • 1:19 - 1:21
    Men sizlarga ong, tushuncha haqida
  • 1:21 - 1:24
    qisqagina gapirib bermoqchiman.
  • 1:24 - 1:27
    U o'zining ismini mashhur qiladigan pyesa va
  • 1:27 - 1:29
    qisqa hikoyalar yozayotganida,
  • 1:29 - 1:32
    Anton Chekhov o'z atrofidagi
  • 1:32 - 1:34
    dunyoni kuzatganlarini
  • 1:34 - 1:36
    yozib boradigan
  • 1:36 - 1:38
    kundalik daftari bo'lgan edi --
  • 1:38 - 1:40
    boshqa kishilar e'tibor bermay qoladigan
  • 1:40 - 1:43
    kichkina parchalarni, qismlarni yozib borar edi.
  • 1:43 - 1:46
    Har safar Chekhovni va uning
  • 1:46 - 1:50
    inson hayotining o'ziga xos tasavvurini o'qiganimda,
  • 1:50 - 1:52
    bu menga mening ham nima sababdan yozuvchi
  • 1:52 - 1:54
    bo'lganligimni eslatadi.
  • 1:54 - 1:56
    Men kitoblarimda
  • 1:56 - 1:58
    ong tabiatini o'rganaman
  • 1:58 - 2:01
    ongning har xil turlari qanday qilib
  • 2:01 - 2:03
    bilish va tushunishning har xil turlarini paydo
  • 2:03 - 2:06
    qilishini o'rganaman.
  • 2:08 - 2:10
    Mening ishimdan kelib chiqqan
  • 2:10 - 2:12
    mana bu uchta savol.
  • 2:12 - 2:14
    Bularga javobni o'ylab o'tirgandan ko'ra,
  • 2:14 - 2:17
    Sizlarga iltimosim bor,
  • 2:17 - 2:19
    siz bu savollarga qarashingiz bilan
  • 2:19 - 2:21
    boshingiz va yuragingizda
  • 2:21 - 2:23
    sodir bo'layotgan sezgi va chuqur ichki sezgiga
  • 2:23 - 2:26
    bir soniya mobaynida e'tibor bering
  • 2:26 - 2:29
    Masalan, hisoblash.
  • 2:29 - 2:31
    Yechimi raqamlar chizig'ining qayerida
  • 2:31 - 2:34
    joylashishini seza olasizmi?
  • 2:34 - 2:37
    Yoki chet tilidagi so'zga va tovushlarga e'tibor bering.
  • 2:37 - 2:39
    Bu zo'zlarning nimaligini anglash uchun
  • 2:39 - 2:42
    bir necha ma'nolarni ayta olasizmi?
  • 2:42 - 2:45
    Shoirlik sohasida esa,
  • 2:45 - 2:47
    nima uchun shoir 'uy quyoni' o'rninga
  • 2:47 - 2:50
    'yovvoyi quyon' so'zini ishlatadi.
  • 2:51 - 2:53
    Men sizlarning shu narsani bajarishingizni xohlayman,
  • 2:53 - 2:57
    chunki ishonamanki, bizning shaxsiy tushunchamiz
  • 2:57 - 2:59
    ilmni qanday egallashimizning
  • 2:59 - 3:01
    eng asosidir.
  • 3:01 - 3:03
    Mavhum fikr mulohazalardan ko'ra
  • 3:03 - 3:06
    estetik fikr mulohazalar
  • 3:06 - 3:08
    biz hammamiz biladigan narsani
  • 3:08 - 3:11
    bilishimizdagi jarayonni
  • 3:11 - 3:13
    boshqarib, shakllantiradi.
  • 3:13 - 3:16
    Men buning juda yaqqol misoliman.
  • 3:16 - 3:19
    Mendagi so'z va raqamlar dunyosi
  • 3:19 - 3:21
    rang, his-tuyg'u va
  • 3:21 - 3:23
    shahsiyat bilan aralashadi.
  • 3:23 - 3:25
    Huanning (Juan) aytishicha,
  • 3:25 - 3:28
    bu olimlar sinesteziya deb ataydigan holat,
  • 3:28 - 3:30
    ya'ni, his-tuyg'ular orasida
  • 3:30 - 3:33
    o'zaro g'ayrioddiy suhbatdir.
  • 3:36 - 3:38
    Mana birdan 12 gacha bo'lgan raqamlar,
  • 3:38 - 3:40
    mening ko'rishimcha --
  • 3:40 - 3:44
    har bir raqamning o'ziga hos shakli va hususiyatlari bor.
  • 3:44 - 3:46
    Bir - oppoq yorug'likning cho'g'i.
  • 3:46 - 3:51
    Olti - juda kichkina va juda g'amgin qora teshik.
  • 3:51 - 3:54
    Bu chizmalar bu yerda qora va oq rangda,
  • 3:54 - 3:56
    lekin mening ongimda ularning rangi bor.
  • 3:56 - 3:58
    Uch - yashil.
  • 3:58 - 4:00
    To'rt - ko'k.
  • 4:00 - 4:03
    Besh - sariq.
  • 4:05 - 4:07
    Men rasm ham chizaman.
  • 4:07 - 4:10
    Mana bu rasmlarimdan bittasi.
  • 4:10 - 4:14
    Bu ikkita tub sonning ko'paytmasi.
  • 4:14 - 4:16
    Uch o'lchamli shakllar
  • 4:16 - 4:19
    va o'rtada ular hosil qiladigan bo'shliq
  • 4:19 - 4:21
    yangi shaklni hosil qiladi,
  • 4:21 - 4:24
    bu esa ko'paytmaning javobi.
  • 4:24 - 4:26
    Kattaroq raqamlarchi?
  • 4:26 - 4:30
    Matematik konstanta - Pi dan ancha kattaroq sonni
  • 4:30 - 4:32
    bunday tasavvur qila olmaysiz.
  • 4:32 - 4:34
    Bu cheksiz son --
  • 4:34 - 4:36
    cheksiz davom etaveradi,
  • 4:36 - 4:38
    Pi ning birinchi 20ta o'nlik kasrini
  • 4:38 - 4:42
    chizgan mana bu rasmimda
  • 4:42 - 4:44
    ranglar,
  • 4:44 - 4:47
    hissiyotlar va yuzasi, ya'ni tuzilishini olib,
  • 4:47 - 4:49
    ularning hammasini
  • 4:49 - 4:54
    past-tepalik raqamli landshaft kabi birga tasvirladim.
  • 4:54 - 4:57
    Lekin, men rangli ko'radiganim, faqatgina raqamlar emas.
  • 4:57 - 4:59
    Men uchun so'zlar ham
  • 4:59 - 5:01
    ranglar va hissiyotlar
  • 5:01 - 5:03
    va tuzilishga ega.
  • 5:03 - 5:05
    Mana bu "Lolita" romanidan
  • 5:05 - 5:07
    eng avvalgi ibora.
  • 5:07 - 5:11
    Nabokovning o'zi ham synestetik edi.
  • 5:11 - 5:13
    Ko'rib turibsizki,
  • 5:13 - 5:16
    mening L tovushini tushunishim
  • 5:16 - 5:18
    alliteratsiyani ajratishimga
  • 5:18 - 5:21
    darrov yordam beradi.
  • 5:21 - 5:23
    Boshqa bir misol:
  • 5:23 - 5:25
    bu biroz matematikaga hos.
  • 5:25 - 5:27
    Orangizda kimdir "The Great Gatsby" ("Buyuk Getsbi") dan
  • 5:27 - 5:29
    olingan gapning tuzilishini
  • 5:29 - 5:32
    sezarmikansiz.
  • 5:33 - 5:36
    Bu yerda bo'g'inlarning bir biriga moslashib kelishi bor --
  • 5:36 - 5:38
    wheat - bir bo'g'in;
  • 5:38 - 5:40
    prairies, ikki bo'g'in;
  • 5:40 - 5:43
    lost Swede towna, uch bo'gin --
  • 5:43 - 5:45
    bir, ikki, uch.
  • 5:45 - 5:49
    Bu ongga yoqimli ta'sir ko'rsatadi
  • 5:49 - 5:51
    va gapning to'g'ri
  • 5:51 - 5:54
    bo'lib tuyulishiga yordam beradi.
  • 5:54 - 5:56
    Bir oz avval men sizlarga
  • 5:56 - 5:59
    bergan savollarga qaytaylik.
  • 5:59 - 6:02
    64 ni 75 ga ko'paytirish.
  • 6:02 - 6:05
    Agar ba'zilarining shaxmat o'ynasangiz,
  • 6:05 - 6:07
    64 kvadrat raqam
  • 6:07 - 6:10
    ekanligini bilasiz,
  • 6:10 - 6:12
    va shaxmat doskasida
  • 6:12 - 6:14
    sakkizga sakkiz,
  • 6:14 - 6:17
    ya'ni 64 kataklar bor.
  • 6:17 - 6:19
    Hullas, bu bizga biz tasavvur qila oladigan,
  • 6:19 - 6:22
    his qila oladigan shaklni beradi.
  • 6:22 - 6:25
    75 chi?
  • 6:25 - 6:27
    Ho'sh, agar 100,
  • 6:27 - 6:30
    agar biz yuzni kvadratdek tasavvur qilsak,
  • 6:30 - 6:33
    75 mana bunga o'xshaydi.
  • 6:33 - 6:35
    Endi qiladigan ishimiz esa
  • 6:35 - 6:37
    ana o'sha ikkita rasmni
  • 6:37 - 6:39
    ongimizda mana bunday
  • 6:39 - 6:42
    birga qo'yishdir.
  • 6:42 - 6:46
    64 -- 6400 bo'ladi.
  • 6:46 - 6:50
    O'ng burchakda
  • 6:50 - 6:52
    hech narsani hisoblashning keragi yo'q.
  • 6:52 - 6:54
    bu tomonlama to'rt, tepaga va pastga to'rt --
  • 6:54 - 6:57
    16 bo'ladi.
  • 6:57 - 6:59
    Natijasini topish ucun
  • 6:59 - 7:01
    16, 16 va 16 ni
  • 7:01 - 7:04
    olish kerak.
  • 7:04 - 7:06
    Bu esa maktabda sizga matematik hisoblashni
  • 7:06 - 7:09
    o'rgatgandan ancha osonroq. Bunga ishonchim komil.
  • 7:09 - 7:11
    Bu 16 + 16 + 16 = 48,
  • 7:11 - 7:13
    4800 --
  • 7:13 - 7:15
    4000
  • 7:15 - 7:18
    misolni javobi.
  • 7:18 - 7:20
    Qanday bajarishni bilsangiz oson.
  • 7:20 - 7:23
    (Kulgi)
  • 7:23 - 7:26
    Ikkinchi savol Islandcha so'z edi.
  • 7:26 - 7:29
    Bu yerda Islandcha gapiradigan odamlar
  • 7:29 - 7:31
    ko'p emas deb o'ylayman.
  • 7:31 - 7:34
    Shunday ekan, javob turini ikkitaga keltiray.
  • 7:36 - 7:38
    Hnuggin:
  • 7:38 - 7:40
    Bu quvnoq so'zmi,
  • 7:40 - 7:42
    yoki g'amgin so'zmi?
  • 7:42 - 7:44
    Nima deysiz?
  • 7:45 - 7:47
    Ho'p.
  • 7:47 - 7:49
    Ba'zi odamlar buni quvnoq so'z deydilar.
  • 7:49 - 7:51
    Ko'p odamlar, ko'pchiligi,
  • 7:51 - 7:53
    buni g'amgin so'z deydilar.
  • 7:53 - 7:57
    Aslida, bu g'amgin degan ma'noni anglatadi.
  • 7:57 - 8:00
    (Kulgi)
  • 8:00 - 8:03
    Statistik jihatdan, nimaga
  • 8:03 - 8:05
    ko'pchilik odamlar
  • 8:05 - 8:07
    so'zni bu holatda g'amgin deb aytadilar,
  • 8:07 - 8:10
    boshqa holatlarda esa og'ir deydilar?
  • 8:10 - 8:13
    Mening nazariyotim bo'yicha, til shunday usulda paydo bo'ladi:
  • 8:13 - 8:15
    tovushlar
  • 8:15 - 8:18
    tinglovchining subyektiv,
  • 8:18 - 8:20
    shaxsiy,
  • 8:20 - 8:22
    ichki sezish tajribalari bilan
  • 8:22 - 8:24
    moslashadi, moyil keladi.
  • 8:25 - 8:28
    Keling, uchinchi savolni ko'raylik.
  • 8:29 - 8:32
    Bu John Keatsning she'ridan bir misra.
  • 8:32 - 8:35
    So'zlar, huddi sonlar kabi,
  • 8:35 - 8:38
    bizning olamimizni tashkil qiladigan
  • 8:38 - 8:40
    narsalar, voqealar
  • 8:40 - 8:42
    va kuchlar o'rtasidagi eng asosiy
  • 8:42 - 8:44
    aloqalarni ifodalayadi.
  • 8:44 - 8:47
    Biz, bu dunyoda yashab turib, hayotimiz davomida
  • 8:47 - 8:49
    ana o'sha aloqalarni ichki hissiyot bilan
  • 8:49 - 8:52
    sezishimiz kerakligi odatiy tuyuladi.
  • 8:52 - 8:55
    Shoirlar, huddi boshqa rassomlar kabi,
  • 8:55 - 8:58
    ana o'sha ichki sezgi tushunadigan narsalar bilan o'ynaydi.
  • 8:58 - 9:01
    Inglizcha "hare" so'zi
  • 9:01 - 9:03
    ingliz tilida noaniq tovushdir.
  • 9:03 - 9:06
    Bu boshimizda o'sadigan soch tolalarni ham anglatishi mumkin.
  • 9:06 - 9:08
    Agar biz bu haqida o'ylaak --
  • 9:08 - 9:10
    rasmini sizlarga ko'rsatay --
  • 9:10 - 9:13
    tolalar noziklikni tasvirlaydi.
  • 9:14 - 9:17
    Ular yengilgina harakat,
  • 9:17 - 9:20
    qimirlash yoki hissiyotga ta'sirchan, harakatga keluvchi bo'ladi.
  • 9:20 - 9:24
    Hullas, noziklik (ta'sirchanlik) va
  • 9:24 - 9:26
    taranglik holati paydo bo'ladi.
  • 9:26 - 9:28
    "Hare" so'zi - quyon, hayvon --
  • 9:28 - 9:31
    mushuk emas, it emas, "hare"-quyon --
  • 9:31 - 9:33
    nimaga "hare"-quyon?
  • 9:33 - 9:35
    Sababi, rasmni hayolingizga keltiring,
  • 9:35 - 9:37
    so'zni emas, rasmni.
  • 9:37 - 9:39
    Juda uzun quloqlar,
  • 9:39 - 9:41
    juda katta oyoqlar
  • 9:41 - 9:44
    "limp" - oqsoqlanish va "tremble" - qaltirash nimaligini
  • 9:44 - 9:47
    ko'z oldimizda tasavvur qilishimizga, ichki hissiyot bilan sezishimizga
  • 9:47 - 9:50
    yozrdam beradi.
  • 9:50 - 9:52
    Mana shu oz daqiqalar davomida
  • 9:52 - 9:54
    mening narsalar haqidagi nazarimni
  • 9:54 - 9:57
    sizlarga tushuntirib bera oldim
  • 9:57 - 10:00
    va so'zlar ham rang va hissiyotga,
  • 10:00 - 10:03
    raqamlar, shakllar va shaxsiy xarakter, hususiyatlarga
  • 10:03 - 10:06
    ega ekanligini sizlarga ko'rsata oldim deb umid qilaman.
  • 10:06 - 10:08
    Dunyo bizga sezilganidan ko'ra
  • 10:08 - 10:10
    boyroq
  • 10:10 - 10:13
    va ulkanroqdir.
  • 10:13 - 10:16
    Sizlarda dunyoni yangi ko'zlar bilan ko'rishni
  • 10:16 - 10:19
    o'rganish xohishini uyg'otdim deb umid qilaman.
  • 10:19 - 10:21
    Rahmat.
  • 10:21 - 10:32
    (Qarsaklar)
Title:
Daniel Tammet: Bilishning har xil yo'llari
Speaker:
Daniel Tammet
Description:

Daniel Tammet tilshunoslik, raqamlarga hos va ko'rish (vizual) sinesteziyasi kabi qobiliyatlar sohibi -- uning so'zlarni, sonlarni va ranglarni tushunishi dunyoni tushunish va anglashning yangi usuliga bog'langan. "Ko'k Kunda Tug'ilgan" ("Born on a Blue Day") kitobining muallifi bo'lmish Tammet ajoyib idrokka nazar solish bilan tillarga bo'lgan san'at va ishtoyog'ini bizga aytib beradi.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
10:33
Gulnoza Yakubova added a translation

Uzbek subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.