< Return to Video

Ezber bozan, ama daha önce duymadığınız bir bilim adamı - Addison Anderson

  • 0:07 - 0:09
    Nicolas Steno, 'Jeolojiye Giriş' dersleri dışında
  • 0:09 - 0:11
    pek nadir bilinir.
  • 0:11 - 0:14
    Fakat dünya üzerindeki yaşamı anlamaya çalışan herkes,
  • 0:14 - 0:17
    Steno'nun şu konuları ne kadar genişletmiş
  • 0:17 - 0:19
    ve ilişkilendirmiş olduğunu görür:
  • 0:19 - 0:22
    Dünya, yaşam ve kavrayış.
  • 0:22 - 0:25
    1638 yılında Danimarka'da, Neils Stensen ismiyle doğdu.
  • 0:25 - 0:27
    Babası kuyumcuydu.
  • 0:27 - 0:28
    Çocukluğu hastalıklarla geçti
  • 0:28 - 0:31
    ve pek çok okul arkadaşı vebadan öldü.
  • 0:31 - 0:33
    Kadavraları inceleyen bir anatomist
  • 0:33 - 0:34
    olarak yaşamına devam etti.
  • 0:34 - 0:36
    Türler arası benzer organları inceledi.
  • 0:36 - 0:38
    Hayvan kafatasında, ağza
  • 0:38 - 0:40
    salya ileten bir kanal buldu.
  • 0:40 - 0:42
    Descartes'ın savını,
  • 0:42 - 0:44
    epifiz bezinin yalnızca insanlarda bulunmadığını
  • 0:44 - 0:46
    yani 'ruhun tahtı' olmadığını kanıtlayarak çürüttü.
  • 0:46 - 0:49
    Muhtemelen, bu nöroloji biliminin başlangıcıydı.
  • 0:49 - 0:52
    O dönem için en kayda değer olan; yöntemiydi.
  • 0:52 - 0:54
    Steno asla, eski metinlerin,
  • 0:54 - 0:56
    Aristo metafiziğinin
  • 0:56 - 0:58
    ya da Descart çıkarımlarının
  • 0:58 - 1:01
    deneye dayalı kanıtlara hükmetmesine izin vermedi.
  • 1:01 - 1:05
    Vizyonu, kurgu ve akılcılıktan uzak,
  • 1:05 - 1:06
    daha derindi.
  • 1:06 - 1:08
    Steno, safra taşlarının
  • 1:08 - 1:10
    nemli organlarda nasıl büyüyerek şekillendiğini gördü.
  • 1:10 - 1:12
    Safra taşları, kuyumculuktan bildiği
  • 1:12 - 1:14
    döküm kurallarına uyuyordu.
  • 1:14 - 1:15
    Bu kurallar, pek çok alanda
  • 1:15 - 1:17
    katıları, yapısal benzerliklerinden
  • 1:17 - 1:19
    tanımlamayı sağlar.
  • 1:19 - 1:20
    Daha sonra, Tuscany Büyük Dükü
  • 1:20 - 1:22
    bir köpek balığını incelemesini istedi.
  • 1:22 - 1:24
    Dişleri, dil taşına benziyordu.
  • 1:24 - 1:26
    Bu taşlar, Malta'da ve Floransa yakınlarındaki dağlarda
  • 1:26 - 1:29
    diğer taşların arasında görülen tuhaf taşlardı.
  • 1:29 - 1:31
    Romalı doğacı Büyük Plinius, bu taşların
  • 1:31 - 1:34
    gökyüzünden düştüğünü söylemişti.
  • 1:34 - 1:35
    Karanlık çağlarda,
  • 1:35 - 1:36
    insanlar, bunların Aziz Paul tarafından
  • 1:36 - 1:38
    taşa çevrilen yılanların dili olduğunu söylerlerdi.
  • 1:38 - 1:41
    Steno, dil taşlarının, köpek balığı dişi olduğunu gördü.
  • 1:41 - 1:42
    Tersi de geçerliydi.
  • 1:42 - 1:45
    Her ikisi de aynı yapısal gelişimi gösteriyordu.
  • 1:45 - 1:48
    Benzer nesnelerin benzer şekilde oluştuğunu bulduğunda
  • 1:48 - 1:49
    çok eski köpek balıklarına ait dişlerin,
  • 1:49 - 1:51
    suyun içnde
  • 1:51 - 1:54
    etrafında kaya tabakası oluşmasıyla
  • 1:54 - 1:55
    dağlara dönüştüğünü savundu.
  • 1:55 - 1:59
    Bir zamanlar sulu çökelti halindeki kayalar
  • 1:59 - 2:00
    yatay olarak katmanlaşmıştı.
  • 2:00 - 2:01
    Birbiri üzerine,
  • 2:01 - 2:03
    en eskiden en yeniye...
  • 2:03 - 2:05
    Eğer katmanlar bozulmuş,
  • 2:05 - 2:05
    eğilmiş,
  • 2:05 - 2:07
    bir çatlak ya da kanyon tarafından yarılmışsa;
  • 2:07 - 2:09
    bu değişim, katman oluştuktan sonra gerçekleşmiş olurdu.
  • 2:09 - 2:11
    Bugün kulağa basit geliyor;
  • 2:11 - 2:13
    fakat o zaman için bu, devrim niteliğindeydi.
  • 2:13 - 2:15
    Katman bilimini bulmuş
  • 2:15 - 2:17
    ve Jeolojinin temelini atmıştı.
  • 2:18 - 2:22
    İki çağ önceki köpek balığı dişlerinin kökenini bularak,
  • 2:22 - 2:25
    geçmişte ve günümüzde geçerli olan
  • 2:25 - 2:27
    doğa yasalarını belirterek,
  • 2:27 - 2:30
    Steno, tek biçimciliğin temelini atmıştır.
  • 2:30 - 2:33
    Bu düşünceye göre; geçmişteki jeolojik süreçler,
  • 2:33 - 2:35
    bugün de gözlenebilir.
  • 2:35 - 2:37
    18. ve 19. yüzyıllarda,
  • 2:37 - 2:39
    İngiliz tek biçimci jeologlar,
  • 2:39 - 2:41
    James Hutton ve Chales Lyell,
  • 2:41 - 2:44
    gerçekleşmekte olan çok düşük dereceli
  • 2:44 - 2:46
    erozyon ve çökelmeyi inceledi.
  • 2:46 - 2:48
    Böylece dünyanın, İncil'de belirtilen
  • 2:48 - 2:51
    6000 yıldan çok daha yaşlı olduğu ortaya çıktı.
  • 2:51 - 2:53
    Onların çalışmaları, 'kayaç döngüsü'nün bulunmasına
  • 2:53 - 2:55
    ve bu çalışmanın da 21. yüzyılın ortalarında
  • 2:55 - 2:56
    yapılan 'plaka tektoniği' ile birleşerek
  • 2:56 - 2:59
    erimiş kabuklu, sarsılan ve tamamen çevreleyen
  • 2:59 - 3:01
    büyük yerküre teorisinin oluşmasına sebep oldu.
  • 3:01 - 3:06
    Bir safra taşından, 4.5 milyar yıllık bir gezegene...
  • 3:06 - 3:07
    Şimdi büyük düşünün,
  • 3:07 - 3:08
    biyolojiye bakın.
  • 3:08 - 3:10
    Bir katmanda köpek balığı dişi gördüğünüzü düşünün
  • 3:10 - 3:12
    ve aşağısında daha önce görmediğiniz
  • 3:12 - 3:13
    bir organizmanın fosili.
  • 3:13 - 3:15
    Derindeki fosil daha eski olmalı, değil mi?
  • 3:15 - 3:17
    Türlerin başlangıcını
  • 3:17 - 3:20
    ve zamanla tükenişini gösteren kanıta sahipsiniz.
  • 3:20 - 3:21
    Tek biçimci olun.
  • 3:21 - 3:23
    Belki de sadece taşları değil
  • 3:23 - 3:27
    hayatı da değiştiren bir süreç halen işliyordur.
  • 3:27 - 3:29
    Hatta bu, Steno gibi anatomistlerin bulduğu,
  • 3:29 - 3:30
    türler arasındaki benzerlik
  • 3:30 - 3:33
    ve farklılıkları açıklayabilir.
  • 3:33 - 3:34
    Kafa yormayı gerektiren bir durumdu;
  • 3:34 - 3:36
    ama Charles Darwin'in, çıktığı
  • 3:36 - 3:38
    uzun Galapagos yolculuğunda zamanı vardı.
  • 3:38 - 3:40
    Yolculuğu sırasında, arkadaşı Charles Lyell'in
  • 3:40 - 3:42
    "Jeoloji Prensipleri" kitabını okudu,
  • 3:42 - 3:44
    ki bir anlamda o prensipleri Steno bulmuştu.
  • 3:44 - 3:47
    Devler bazen küçük meraklı insanların
  • 3:47 - 3:49
    omuzlarında yükselirler.
  • 3:49 - 3:51
    Nicolas Steono, evrim teorisinin gelişmesini sağladı,
  • 3:51 - 3:52
    Jeolojinin temellerini attı,
  • 3:52 - 3:55
    ve tarafsız, deneysel gözlemin,
  • 3:55 - 3:57
    zeka sınırlarını aşıp
  • 3:57 - 3:59
    bakış açımızı genişletebileceğini gösterdi.
  • 3:59 - 4:01
    En büyük başarısı ise,
  • 4:01 - 4:02
    henüz bilinmeyenin
  • 4:02 - 4:03
    güzelliği peşinde,
  • 4:03 - 4:06
    algımızın ve kayramışın ötesindeki
  • 4:06 - 4:07
    gerçeği ararken geride bıraktığı
  • 4:07 - 4:09
    belki de şu vecizedir;
  • 4:09 - 4:11
    Güzel olan, gördüklerimiz;
  • 4:11 - 4:14
    daha güzel olan, bildiklerimiz;
  • 4:14 - 4:17
    en güzel olan ise, henüz bilmediklerimiz.
Title:
Ezber bozan, ama daha önce duymadığınız bir bilim adamı - Addison Anderson
Speaker:
Addison Anderson
Description:

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/the-most-groundbreaking-scientist-you-ve-never-heard-of-addison-anderson

17. yüzyılda yaşamış Danimarkalı Jeolog Nicolas Steno, yeteneklerini çok küçük yaşlarda, kadavralar üzerinde çalışırken ve türler arası anatomik bağlantıları incelerken kazandı. Steno; Charles Lyell, James Hutton ve Chales Darvin'e ilham kaynağı olmuş ve jeolojiye çok büyük katkıları olmuştur. Addison Anderson, Steno'nun pek az bilinen mirasını anlatıyor ve kör kuramlara karşı deneysellikte olan ısrarını methediyor.

Ders: Addison Anderson, Animasyon: Anton Bogaty.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:33

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.