< Return to Video

Śmiało naprzód, twórz nowe słowa!

  • 0:00 - 0:02
    Jestem leksykografem
  • 0:02 - 0:04
    i twórcą słowników.
  • 0:04 - 0:06
    Moją pracą jest umieszczenie
  • 0:06 - 0:09
    wszystkich możliwych słów w słowniku,
  • 0:09 - 0:13
    ale nie polega na zadecydowaniu,
    co jest słowem, a co nie.
  • 0:13 - 0:15
    To ty o tym decydujesz.
  • 0:15 - 0:18
    Wszyscy użytkownicy angielskiego
    razem ustalają,
  • 0:18 - 0:20
    co jest słowem, a co nim nie jest.
  • 0:20 - 0:25
    Każdy język to tylko grupa ludzi,
    którzy rozumieją się nawzajem.
  • 0:25 - 0:30
    Gdy decydują,
    czy dane słowo jest poprawne,
  • 0:30 - 0:32
    nie zawsze mają ku temu powód.
  • 0:32 - 0:34
    Mówią coś w stylu: "Bo gramatyka!".
  • 0:34 - 0:36
    (Śmiech)
  • 0:37 - 0:40
    Gramatyka niespecjalnie mnie obchodzi,
    nie mówcie nikomu.
  • 0:40 - 0:44
    Ale samo słowo "gramatyka"...
    Są dwa rodzaje gramatyki.
  • 0:44 - 0:46
    Istnieje gramatyka w twoim umyśle.
  • 0:46 - 0:49
    Jeżeli dany język jest twoim ojczystym
  • 0:49 - 0:50
    lub dobrze nim władasz,
  • 0:50 - 0:54
    jest to zbiór zasad,
    których podświadomie przestrzegasz.
  • 0:54 - 0:57
    Uczysz się jej jako dziecko,
    podczas nauki języka.
  • 0:57 - 0:58
    Oto przykład:
  • 0:58 - 1:00
    To jest "wug".
  • 1:02 - 1:03
    A tutaj jest kolejny.
  • 1:03 - 1:05
    Teraz są dwa.
  • 1:05 - 1:06
    Są dwa...
  • 1:06 - 1:07
    Widzowie: ...wugi.
  • 1:07 - 1:11
    (E.M.) Właśnie! Umiecie tworzyć
    liczbę mnogą od słowa "wug".
  • 1:11 - 1:12
    Ta reguła siedzi w mózgu.
  • 1:12 - 1:15
    Nigdy cię jej nie uczono,
    po prostu ją rozumiesz.
  • 1:15 - 1:19
    Ten eksperyment wymyśliła
    profesor uniwersytetu bostońskiego
  • 1:19 - 1:22
    Jean Berko Gleason w 1958 roku.
  • 1:22 - 1:25
    Rozmawiamy o tym od dłuższego czasu.
  • 1:25 - 1:29
    Tego typu "naturalne" zasady,
    istniejące w umyśle,
  • 1:29 - 1:33
    nie są jak prawa ruchu drogowego,
    raczej jak prawa natury.
  • 1:33 - 1:36
    A chyba nikomu nie trzeba przypominać
    o przestrzeganiu praw natury.
  • 1:36 - 1:39
    Mama nie mówi na do widzenia:
  • 1:39 - 1:42
    "Skarbie, chyba będzie zimno, załóż bluzę,
  • 1:42 - 1:44
    i pamiętaj przestrzegać prawa grawitacji".
  • 1:44 - 1:46
    Nikt tak nie mówi.
  • 1:46 - 1:53
    Są też inne reguły dotyczące raczej
    kultury niż natury.
  • 1:53 - 1:56
    Pomyśl sobie o jakimś słowie,
    na przykład "kapelusz".
  • 1:56 - 1:58
    Gdy już wiesz, jak używać kapelusza,
  • 1:58 - 2:01
    nikt nie musi ci mówić,
    żeby nie wkładać go na stopy.
  • 2:01 - 2:05
    Muszą ci natomiast powiedzieć,
    czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,
  • 2:05 - 2:06
    kto może nosić kapelusz,
  • 2:06 - 2:09
    jakie rodzaje kapeluszy można nosić.
  • 2:09 - 2:12
    Te reguły to drugi rodzaj gramatyki.
  • 2:12 - 2:16
    Lingwiści mówią na to często
    "zastosowanie", a nie "gramatyka".
  • 2:16 - 2:20
    Używa się czasem tego rodzaju gramatyki
    opartej na sztywnych regułach,
  • 2:20 - 2:23
    aby zniechęcić do wymyślania nowych słów.
  • 2:23 - 2:26
    Uważam, że jest to głupie.
  • 2:26 - 2:29
    Na przykład zawsze słyszymy:
  • 2:29 - 2:34
    "Bądź kreatywny, twórz muzykę, sztukę,
    wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".
  • 2:34 - 2:36
    Ale gdy chodzi o słowa, mówią coś w stylu:
  • 2:36 - 2:41
    "Dość kreatywności, pętaku. Daj spokój".
  • 2:41 - 2:42
    (Śmiech)
  • 2:42 - 2:44
    Dla mnie to nie ma sensu.
  • 2:44 - 2:46
    Słowa są cudowne.
    Trzeba ich mieć jak najwięcej.
  • 2:46 - 2:51
    Wymyślajcie, ile tylko się da.
  • 2:51 - 2:56
    Zdradzę wam sześć sposobów
    na tworzenie nowych słów.
  • 2:56 - 2:58
    Pierwszy jest najprostszy.
  • 2:58 - 3:00
    Kradnij je z innych języków.
  • 3:00 - 3:03
    [OKRADAJ INNYCH] (Śmiech)
  • 3:04 - 3:06
    Lingwiści nazywają to "zapożyczeniem".
  • 3:06 - 3:11
    Ale nigdy ich nie zwracamy,
    więc tak naprawdę to kradzież.
  • 3:11 - 3:14
    Zwykle kradniemy nazwy rzeczy,
    które lubimy, na przykład jedzenie.
  • 3:14 - 3:18
    Od Chińczyków wzięliśmy "kumkwat",
    od Francuzów "karmel".
  • 3:18 - 3:20
    Bierzemy też "fajne" słowa,
  • 3:20 - 3:22
    jak "ninja" z japońskiego,
  • 3:22 - 3:26
    a to nie lada wyczyn okraść ninję.
  • 3:26 - 3:28
    (Śmiech)
  • 3:28 - 3:31
    Kolejnym sposobem na tworzenie
    słów w języku angielskim
  • 3:31 - 3:34
    jest łączenie dwóch już istniejących.
  • 3:34 - 3:36
    Nazywa się to "składaniem".
  • 3:36 - 3:37
    Jak w klockach Lego,
  • 3:37 - 3:40
    z odpowiednią siłą,
    można dowolne dwa połączyć.
  • 3:40 - 3:42
    (Śmiech)
  • 3:43 - 3:45
    W angielskim robimy to cały czas.
  • 3:45 - 3:50
    "Heartbroken", "bookworm",
    "sandcastle" to złożenia.
  • 3:50 - 3:54
    Śmiało twórz słowa jak "duckface",
    ale miny nie rób.
  • 3:54 - 3:55
    (Śmiech)
  • 3:56 - 4:00
    Kolejny sposób jest podobny do składania,
  • 4:00 - 4:05
    ale w połączeniu używamy tyle siły,
  • 4:05 - 4:07
    że niektóre części odpadają.
  • 4:07 - 4:08
    To są "mieszanki".
  • 4:08 - 4:12
    Na przykład "brunch" to mieszanka
    "breakfast" i "lunch".
  • 4:12 - 4:15
    "Motel" to "motor" i "hotel".
  • 4:15 - 4:18
    Kto o tym wiedział?
  • 4:18 - 4:20
    Tak, to słowo jest tak stare,
  • 4:20 - 4:23
    że często nie widać brakujących części.
  • 4:23 - 4:27
    "Edutainment" to mieszanka
    "education" i "entertainment".
  • 4:27 - 4:32
    No i oczywiście "electrocute",
    mieszanka "electric" i "execute".
  • 4:32 - 4:34
    (Śmiech)
  • 4:34 - 4:37
    Można też tworzyć słowa,
    zmieniając ich działanie.
  • 4:37 - 4:39
    Nazywa się to "zmianą funkcji".
  • 4:39 - 4:41
    Bierzesz słowo będące
    jedną częścią mowy
  • 4:41 - 4:44
    i zamieniasz je na inną.
  • 4:44 - 4:47
    Kto wie, że "friend"
    nie zawsze było czasownikiem?
  • 4:47 - 4:50
    Dawniej to był rzeczownik,
  • 4:50 - 4:53
    dopiero potem go "zczasownikowano".
  • 4:53 - 4:56
    Można tak zrobić
    prawie z każdym rzeczownikiem.
  • 4:56 - 4:59
    Możesz także zamieniać
    przymiotniki na rzeczowniki.
  • 4:59 - 5:03
    "Commercial" kiedyś było przymiotnikiem,
    teraz jest rzeczownikiem.
  • 5:03 - 5:05
    Można wiele rzeczy "zazielenić".
  • 5:05 - 5:08
    Innym sposobem na tworzenie słów
    jest formacja wsteczna.
  • 5:08 - 5:12
    Możesz wziąć dowolne słowo
    i nieco je "ścisnąć".
  • 5:12 - 5:17
    Na przykład, słowo "editor" istniało
    jeszcze przed słowem "edit".
  • 5:17 - 5:18
    "Edit" powstało od słowa "editor".
  • 5:18 - 5:21
    Czasem te formacje brzmią śmiesznie.
  • 5:21 - 5:25
    Buldożery buldożerują, hycle hyclują,
    a bandyci bandycą.
  • 5:25 - 5:27
    (Śmiech)
  • 5:27 - 5:29
    Kolejnym sposobem na tworzenie słów
  • 5:29 - 5:32
    jest łączenie pierwszych liter
    jakiegoś wyrażenia.
  • 5:32 - 5:35
    Z National Aeronautics and Space
    Administration tworzy się NASA.
  • 5:35 - 5:39
    Można tak zrobić ze wszystkim. OMG!
  • 5:39 - 5:45
    Nie ma znaczenia
    jak głupio brzmią te słowa.
  • 5:45 - 5:47
    W angielskim mogą brzmieć naprawdę dobrze.
  • 5:47 - 5:51
    "Absquatulate" jest całkowicie poprawnym
    angielskim słowem...
  • 5:51 - 5:53
    "Mugwump" także...
  • 5:53 - 5:58
    Słowa nie muszą brzmieć normalnie,
    mogą brzmieć strasznie głupio.
  • 5:58 - 6:00
    Dlaczego trzeba wymyślać słowa?
  • 6:00 - 6:02
    Dlatego że każde z nich
  • 6:02 - 6:07
    jest okazją, by wyrazić pomysł
    i przekazać treść całemu światu.
  • 6:07 - 6:10
    Nowe słowa zwracają uwagę.
  • 6:10 - 6:12
    Ludzie skupiają się na tym, co mówisz,
  • 6:12 - 6:15
    a to zwiększa szansę
    na przekazanie swoich myśli.
  • 6:15 - 6:18
    Na tej scenie wielu dziś powiedziało:
  • 6:18 - 6:20
    "Kiedyś będziesz mógł to zrobić,
  • 6:20 - 6:23
    pomóc nam, odkrywać nieznane,
    wymyślać nowe rzeczy".
  • 6:23 - 6:25
    Możesz wymyślić nowe słowo już teraz.
  • 6:25 - 6:27
    Język angielski nie ma granicy wieku.
  • 6:27 - 6:30
    Śmiało naprzód, twórz nowe słowa,
  • 6:30 - 6:34
    wyślij mi je, a ja umieszczę je
    w moim słowniku online - Wordnik.
  • 6:34 - 6:35
    Bardzo wam wszystkim dziękuję.
  • 6:35 - 6:40
    (Brawa)
Title:
Śmiało naprzód, twórz nowe słowa!
Speaker:
Erin McKean
Description:

W zabawnym, krótkim wystąpieniu na TEDYouth leksykograf Erin McKean, zachęca, a wręcz zagrzewa swoich słuchaczy do tworzenia nowych słów, gdy te istniejące przestają wystarczać. Wymienia sześć sposobów słowotwórstwa w języku angielskim, począwszy od tworzenia słów złożonych aż po "czasownikowanie" w celu poprawienia komunikatywności języka i stworzenia szerszej gamy sposobów porozumienia. (Np. "friend" użyty jako czasownik oznacza dodanie kogoś do listy przyjaciół na Facebooku - przypis tłumacza).
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
06:52

  • Rysia Wand

    Interpunkcja.

    W pisowni amerykańskiej inne znaki interpunkcyjne są po lewej stronie cudzysłowu ("This is an example."). W języku polskim umieszcza się je po prawej stronie ("To jest przykład".). Patrz: http://translations.ted.org/wiki/Częste_błędy_i_jak_ich_unikać. ++++++++Cudzysłów i znak zapytania ++++++++1. Jeżeli znak zapytania odnosi się do całego zdania, znak zapytania stawia się za cudzysłowem. Przykład: Czy można jeszcze wątpić, że „nihil novi”? ++++++++2. Jeżeli znak zapytania należy do frazy zamkniętej cudzysłowami, znak zapytania stawia się przed cudzysłowem. Jeżeli bezpośrednio następuje koniec zdania, stawia się jeszcze kropkę. W tym przykładzie zbiegają się 3 znaki: znak zapytania, cudzysłów zamykający i kropka. Przykład: Kandydat na posła potrafił tylko powtarzać za Gierkiem „Pomożecie?”. ++++++ Pauza / półpauza / dywiz http://pl.wikipedia.org/wiki/Pauza_%28znak_typograficzny%29
    ================================================================================
    Nieprawidłowe tłumaczenie Present Perfect. Najbliżym odpowiednikiem angielskiego Present Perfect jest w polskim czas teraźniejszy: I’ve known him for years – znam go od lat, I’ve been living in Canada since 1999 – mieszkam w Kanadzie od 1999 r.
    ================================================================================
    Niewłaściwe dzielenie /kończenie linijek/napisów. Na końcu napisu/linijki należy zostawiać w razie możliwości językową "całość". To stosunkowo istotna kwestia. Czasami ostatnie słowo lub wyrażenie trzeba przenieść do napisu następnego, żeby umożliwić zakończenie napisu na językową całość - nawet jeśli odpowiednik w oryginale jest na końcu danego napisu. Przykłady: ++++++++++1. "Tak więc zacznę od tego, że jeśli" – trzeba zakończyć po "tego,"; w następnym napisie byłoby zdanie podrzędne. ++++++++++2. W zdaniu „Można nawet symulować te zachowania w przeglądarce” nie można rozbić „te” i „zachowania”. Nie należy zostawiać na końcu linijki przyimków (w, po, z, o), zaimków względnych (który, że, gdy, gdzie). ++++++++++Wyjątkiem jest sytuacja, w której napisy muszą być bardzo zsynchronizowane z tym, co się dzieje na ekranie - na przykład ostatnie słowo odnosi się do jakiejś zmiany w pokazywanej właśnie animacji. Więcej informacji w poradniku pod adresem http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines

  • Rysia Wand


    Poprawiłam do trzeciej minuty, ale błędy się powtarzają, więc z większym pożytkiem będzie, jeśli sam się z nimi zmierzysz.
    Patrz na komentarze powyżej. W skrócie: 1. wszystkie ' zamienić na " 2. Linijka nie może kończyć się przysłówkiem, "więc" itd. 3. Informacje dla niesłyszących z wielkiej litery. 4. Poskracać lub poprzesuwać czasy w linijkach z czerwonym wykrzyknikiem. 5. Kropka po ", nie przed. 6. Skracać, skracać. Usuń watę - patrz poradniki poniżej.

    Informacje dźwiękowe. Informacje dźwiękowe (np. (Applause)) służą widzom niesłyszącym. Należy pisać zawsze z wielkiej litery i pozostawiać w nawiasie, np. (Brawa).
    Trisha17 - Wed, 1:16 PM
    ================================================================================
    Koniec linijki. Nadużywanie myślnika / łącznika. ++++++1. Nie należy zostawiać na końcu linijki myślnika/łącznika. Czasami można też zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożone na dwa zdania). W większości przypadków można zamienić go na przecinek. ++++++Przykład: ("Byłam tam na wakacjach -/to piękne miasteczko". --> "Byłam tam na wakacjach, to piękne miasteczko".). ++++++2. Znak "--" w oryginale (em dash) stosowany jest w języku angielskim (szczególnie w odmianie amerykańskiej) tak, jak w języku polskim wielokropek. Zazwyczaj możemy zamienić go na przecinek albo zakończyć zdanie (rozdzielić zdanie złożone na dwa zdania). Jeśli w oryginale oznacza on pauzę (np. zająknięcie się), możemy użyć wielokropka ("I don't know how--" - "Nie wiem, jak..."). ++++++3. Na końcu napisu lub linijki lepiej nie zostawiać średnika ani dwukropka. Te znaki mogą ujść widzowi. Jeśli to możliwe, lepiej postarać się przekształcić zdanie tak, żeby na końcu napisu był przecinek, lub zakończyć napis kropką i w następnym rozpocząć nowe zdanie.

  • Rysia Wand

    http://pl.wikipedia.org/wiki/Cudzys%C5%82%C3%B3w#Cudzys.C5.82owy_zagnie.C5.BCd.C5.BCone

    ================================================================================
    Wata językowa zostawiona w tłumaczeniu. W tłumaczeniu napisów nie zostawiamy "waty językowej" (np. "no więc") i różnych innych elementów. Jest to bardzo istotny aspekt tłumaczenia tego rodzaju. Polecam zapoznać się z poradnikiem pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles

    ================================================================================
    Cudzysłowy W napisach należy używać cudzysłowów prostych (""), nie drukarskich („”), ponieważ drukarskie mogą nie wyświetlać się w niektórych odtwarzaczach. W opisie już cudzysłowy drukarskie: http://pl.wikipedia.org/wiki/Cudzys%C5%82%C3%B3w
    Trisha17 - Wed, 1:24 PM

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.