WEBVTT

00:00:00.370 --> 00:00:01.928
Jestem leksykografem

00:00:01.928 --> 00:00:03.682
i twórcą słowników.

00:00:03.682 --> 00:00:05.881
Moją pracą jest umieszczenie

00:00:05.881 --> 00:00:08.841
wszystkich możliwych słów w słowniku,

00:00:08.841 --> 00:00:12.734
ale nie polega na zadecydowaniu,
co jest słowem, a co nie.

00:00:12.734 --> 00:00:15.407
To ty o tym decydujesz.

NOTE Paragraph

00:00:15.407 --> 00:00:17.821
Wszyscy użytkownicy angielskiego
razem ustalają,

00:00:17.821 --> 00:00:20.153
co jest słowem, a co nim nie jest.

00:00:20.153 --> 00:00:25.305
Każdy język to tylko grupa ludzi,
którzy rozumieją się nawzajem.

00:00:25.305 --> 00:00:29.509
Gdy decydują, 
czy dane słowo jest poprawne,

00:00:29.509 --> 00:00:31.677
nie zawsze mają ku temu powód.

00:00:31.677 --> 00:00:34.488
Mówią coś w stylu: "Bo gramatyka!".

00:00:34.488 --> 00:00:36.422
(Śmiech)

00:00:36.862 --> 00:00:40.425
Gramatyka niespecjalnie mnie obchodzi,
nie mówcie nikomu.

NOTE Paragraph

00:00:40.425 --> 00:00:43.564
Ale samo słowo "gramatyka"...
Są dwa rodzaje gramatyki.

00:00:43.564 --> 00:00:46.434
Istnieje gramatyka w twoim umyśle.

00:00:46.434 --> 00:00:48.543
Jeżeli dany język jest twoim ojczystym

00:00:48.543 --> 00:00:50.022
lub dobrze nim władasz,

00:00:50.022 --> 00:00:53.531
jest to zbiór zasad, 
których podświadomie przestrzegasz.

00:00:53.531 --> 00:00:56.552
Uczysz się jej jako dziecko,
podczas nauki języka.

00:00:56.552 --> 00:00:58.189
Oto przykład:

00:00:58.189 --> 00:00:59.714
To jest "wug".

00:01:01.775 --> 00:01:03.471
A tutaj jest kolejny.

00:01:03.471 --> 00:01:04.634
Teraz są dwa.

00:01:04.634 --> 00:01:05.923
Są dwa...

00:01:05.923 --> 00:01:07.107
Widzowie: ...wugi.

00:01:07.107 --> 00:01:10.820
(E.M.) Właśnie! Umiecie tworzyć 
liczbę mnogą od słowa "wug".

00:01:10.820 --> 00:01:12.301
Ta reguła siedzi w mózgu.

00:01:12.301 --> 00:01:15.250
Nigdy cię jej nie uczono,
po prostu ją rozumiesz.

00:01:15.250 --> 00:01:18.879
Ten eksperyment wymyśliła
profesor uniwersytetu bostońskiego

00:01:18.879 --> 00:01:22.024
Jean Berko Gleason w 1958 roku.

00:01:22.024 --> 00:01:25.049
Rozmawiamy o tym od dłuższego czasu.

NOTE Paragraph

00:01:25.049 --> 00:01:28.563
Tego typu "naturalne" zasady,
istniejące w umyśle,

00:01:28.563 --> 00:01:32.785
nie są jak prawa ruchu drogowego, 
raczej jak prawa natury.

00:01:32.785 --> 00:01:36.330
A chyba nikomu nie trzeba przypominać
o przestrzeganiu praw natury.

00:01:36.330 --> 00:01:39.093
Mama nie mówi na do widzenia:

00:01:39.093 --> 00:01:41.972
"Skarbie, chyba będzie zimno, załóż bluzę,

00:01:41.972 --> 00:01:44.439
i pamiętaj przestrzegać prawa grawitacji".

00:01:44.439 --> 00:01:46.325
Nikt tak nie mówi.

00:01:46.325 --> 00:01:53.182
Są też inne reguły dotyczące raczej 
kultury niż natury.

00:01:53.182 --> 00:01:56.046
Pomyśl sobie o jakimś słowie,
na przykład "kapelusz".

00:01:56.046 --> 00:01:58.296
Gdy już wiesz, jak używać kapelusza,

00:01:58.296 --> 00:02:01.163
nikt nie musi ci mówić, 
żeby nie wkładać go na stopy.

00:02:01.163 --> 00:02:04.867
Muszą ci natomiast powiedzieć,
czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,

00:02:04.867 --> 00:02:06.264
kto może nosić kapelusz,

00:02:06.264 --> 00:02:09.396
jakie rodzaje kapeluszy można nosić.

00:02:09.396 --> 00:02:11.818
Te reguły to drugi rodzaj gramatyki.

00:02:11.818 --> 00:02:16.121
Lingwiści mówią na to często
"zastosowanie", a nie "gramatyka".

NOTE Paragraph

00:02:16.121 --> 00:02:20.255
Używa się czasem tego rodzaju gramatyki 
opartej na sztywnych regułach,

00:02:20.255 --> 00:02:23.043
aby zniechęcić do wymyślania nowych słów.

00:02:23.043 --> 00:02:25.727
Uważam, że jest to głupie.

00:02:25.727 --> 00:02:28.993
Na przykład zawsze słyszymy:

00:02:28.993 --> 00:02:34.233
"Bądź kreatywny, twórz muzykę, sztukę,
wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".

00:02:34.233 --> 00:02:36.271
Ale gdy chodzi o słowa, mówią coś w stylu:

00:02:36.271 --> 00:02:40.991
"Dość kreatywności, pętaku. Daj spokój".

00:02:41.004 --> 00:02:42.421
(Śmiech)

00:02:42.421 --> 00:02:44.142
Dla mnie to nie ma sensu.

00:02:44.142 --> 00:02:46.474
Słowa są cudowne. 
Trzeba ich mieć jak najwięcej.

00:02:46.474 --> 00:02:50.530
Wymyślajcie, ile tylko się da.

00:02:50.530 --> 00:02:55.538
Zdradzę wam sześć sposobów 
na tworzenie nowych słów.

NOTE Paragraph

00:02:55.550 --> 00:02:57.639
Pierwszy jest najprostszy.

00:02:57.639 --> 00:02:59.862
Kradnij je z innych języków.

00:02:59.862 --> 00:03:02.686
[OKRADAJ INNYCH] (Śmiech)

00:03:03.936 --> 00:03:05.764
Lingwiści nazywają to "zapożyczeniem".

00:03:05.764 --> 00:03:10.554
Ale nigdy ich nie zwracamy,
więc tak naprawdę to kradzież.

00:03:10.554 --> 00:03:14.154
Zwykle kradniemy nazwy rzeczy,
które lubimy, na przykład jedzenie.

00:03:14.154 --> 00:03:17.944
Od Chińczyków wzięliśmy "kumkwat",
od Francuzów "karmel".

00:03:17.944 --> 00:03:20.311
Bierzemy też "fajne" słowa,

00:03:20.311 --> 00:03:22.301
jak "ninja" z japońskiego,

00:03:22.301 --> 00:03:25.570
a to nie lada wyczyn okraść ninję.

00:03:25.570 --> 00:03:27.684
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:03:27.684 --> 00:03:30.944
Kolejnym sposobem na tworzenie
słów w języku angielskim

00:03:30.944 --> 00:03:33.885
jest łączenie dwóch już istniejących.

00:03:33.885 --> 00:03:35.572
Nazywa się to "składaniem".

00:03:35.572 --> 00:03:37.082
Jak w klockach Lego,

00:03:37.082 --> 00:03:40.447
z odpowiednią siłą,
można dowolne dwa połączyć.

00:03:40.447 --> 00:03:42.112
(Śmiech)

00:03:42.832 --> 00:03:44.627
W angielskim robimy to cały czas.

00:03:44.627 --> 00:03:50.105
"Heartbroken", "bookworm", 
"sandcastle" to złożenia.

00:03:50.105 --> 00:03:53.936
Śmiało twórz słowa jak "duckface",
ale miny nie rób.

00:03:53.936 --> 00:03:55.085
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:03:55.835 --> 00:03:59.848
Kolejny sposób jest podobny do składania,

00:03:59.848 --> 00:04:04.899
ale w połączeniu używamy tyle siły,

00:04:04.899 --> 00:04:06.534
że niektóre części odpadają.

00:04:06.534 --> 00:04:08.215
To są "mieszanki".

00:04:08.215 --> 00:04:12.064
Na przykład "brunch" to mieszanka
"breakfast" i "lunch".

00:04:12.064 --> 00:04:14.796
"Motel" to "motor" i "hotel".

00:04:14.796 --> 00:04:17.737
Kto o tym wiedział?

00:04:17.737 --> 00:04:19.581
Tak, to słowo jest tak stare,

00:04:19.581 --> 00:04:22.692
że często nie widać brakujących części.

00:04:22.692 --> 00:04:26.987
"Edutainment" to mieszanka
"education" i "entertainment".

00:04:26.987 --> 00:04:32.197
No i oczywiście "electrocute",
mieszanka "electric" i "execute".

00:04:32.197 --> 00:04:34.007
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:04:34.007 --> 00:04:37.328
Można też tworzyć słowa,
zmieniając ich działanie.

00:04:37.328 --> 00:04:38.941
Nazywa się to "zmianą funkcji".

00:04:38.941 --> 00:04:41.242
Bierzesz słowo będące
jedną częścią mowy

00:04:41.242 --> 00:04:43.522
i zamieniasz je na inną.

00:04:43.522 --> 00:04:47.366
Kto wie, że "friend"
nie zawsze było czasownikiem?

00:04:47.366 --> 00:04:49.660
Dawniej to był rzeczownik,

00:04:49.660 --> 00:04:53.076
dopiero potem go "zczasownikowano".

00:04:53.076 --> 00:04:56.345
Można tak zrobić 
prawie z każdym rzeczownikiem.

00:04:56.345 --> 00:04:58.978
Możesz także zamieniać 
przymiotniki na rzeczowniki.

00:04:58.978 --> 00:05:02.705
"Commercial" kiedyś było przymiotnikiem,
teraz jest rzeczownikiem.

00:05:02.705 --> 00:05:05.151
Można wiele rzeczy "zazielenić".

NOTE Paragraph

00:05:05.151 --> 00:05:08.489
Innym sposobem na tworzenie słów
jest formacja wsteczna.

00:05:08.489 --> 00:05:11.747
Możesz wziąć dowolne słowo
i nieco je "ścisnąć".

00:05:11.747 --> 00:05:16.568
Na przykład, słowo "editor" istniało
jeszcze przed słowem "edit".

00:05:16.568 --> 00:05:18.320
"Edit" powstało od słowa "editor".

00:05:18.320 --> 00:05:21.065
Czasem te formacje brzmią śmiesznie.

00:05:21.065 --> 00:05:25.453
Buldożery buldożerują, hycle hyclują,
a bandyci bandycą.

00:05:25.453 --> 00:05:27.078
(Śmiech)

NOTE Paragraph

00:05:27.278 --> 00:05:29.050
Kolejnym sposobem na tworzenie słów

00:05:29.050 --> 00:05:32.220
jest łączenie pierwszych liter
jakiegoś wyrażenia.

00:05:32.220 --> 00:05:35.251
Z National Aeronautics and Space
Administration tworzy się NASA.

00:05:35.251 --> 00:05:38.963
Można tak zrobić ze wszystkim. OMG!

NOTE Paragraph

00:05:38.963 --> 00:05:44.602
Nie ma znaczenia
jak głupio brzmią te słowa.

00:05:44.602 --> 00:05:46.608
W angielskim mogą brzmieć naprawdę dobrze.

00:05:46.608 --> 00:05:50.626
"Absquatulate" jest całkowicie poprawnym
angielskim słowem...

00:05:50.626 --> 00:05:53.489
"Mugwump" także...

00:05:53.489 --> 00:05:58.067
Słowa nie muszą brzmieć normalnie, 
mogą brzmieć strasznie głupio.

NOTE Paragraph

00:05:58.067 --> 00:06:00.256
Dlaczego trzeba wymyślać słowa?

00:06:00.256 --> 00:06:02.397
Dlatego że każde z nich

00:06:02.397 --> 00:06:06.918
jest okazją, by wyrazić pomysł
i przekazać treść całemu światu.

00:06:06.918 --> 00:06:09.514
Nowe słowa zwracają uwagę.

00:06:09.514 --> 00:06:12.163
Ludzie skupiają się na tym, co mówisz,

00:06:12.163 --> 00:06:15.427
a to zwiększa szansę 
na przekazanie swoich myśli.

00:06:15.427 --> 00:06:18.376
Na tej scenie wielu dziś powiedziało:

00:06:18.376 --> 00:06:20.082
"Kiedyś będziesz mógł to zrobić,

00:06:20.082 --> 00:06:23.131
pomóc nam, odkrywać nieznane,
wymyślać nowe rzeczy".

00:06:23.131 --> 00:06:25.100
Możesz wymyślić nowe słowo już teraz.

00:06:25.100 --> 00:06:27.433
Język angielski nie ma granicy wieku.

00:06:27.433 --> 00:06:29.859
Śmiało naprzód, twórz nowe słowa,

00:06:29.859 --> 00:06:33.546
wyślij mi je, a ja umieszczę je
w moim słowniku online - Wordnik.

00:06:33.546 --> 00:06:35.115
Bardzo wam wszystkim dziękuję.

00:06:35.115 --> 00:06:39.642
(Brawa)