1
00:00:00,370 --> 00:00:01,928
Jestem leksykografem

2
00:00:01,928 --> 00:00:03,682
i twórcą słowników.

3
00:00:03,682 --> 00:00:05,881
Moją pracą jest umieszczenie

4
00:00:05,881 --> 00:00:08,841
wszystkich możliwych słów w słowniku,

5
00:00:08,841 --> 00:00:12,734
ale nie polega na zadecydowaniu,
co jest słowem, a co nie.

6
00:00:12,734 --> 00:00:15,407
To ty o tym decydujesz.

7
00:00:15,407 --> 00:00:17,821
Wszyscy użytkownicy angielskiego
razem ustalają,

8
00:00:17,821 --> 00:00:20,153
co jest słowem, a co nim nie jest.

9
00:00:20,153 --> 00:00:25,305
Każdy język to tylko grupa ludzi,
którzy rozumieją się nawzajem.

10
00:00:25,305 --> 00:00:29,509
Gdy decydują, 
czy dane słowo jest poprawne,

11
00:00:29,509 --> 00:00:31,677
nie zawsze mają ku temu powód.

12
00:00:31,677 --> 00:00:34,488
Mówią coś w stylu: "Bo gramatyka!".

13
00:00:34,488 --> 00:00:36,422
(Śmiech)

14
00:00:36,862 --> 00:00:40,425
Gramatyka niespecjalnie mnie obchodzi,
nie mówcie nikomu.

15
00:00:40,425 --> 00:00:43,564
Ale samo słowo "gramatyka"...
Są dwa rodzaje gramatyki.

16
00:00:43,564 --> 00:00:46,434
Istnieje gramatyka w twoim umyśle.

17
00:00:46,434 --> 00:00:48,543
Jeżeli dany język jest twoim ojczystym

18
00:00:48,543 --> 00:00:50,022
lub dobrze nim władasz,

19
00:00:50,022 --> 00:00:53,531
jest to zbiór zasad, 
których podświadomie przestrzegasz.

20
00:00:53,531 --> 00:00:56,552
Uczysz się jej jako dziecko,
podczas nauki języka.

21
00:00:56,552 --> 00:00:58,189
Oto przykład:

22
00:00:58,189 --> 00:00:59,714
To jest "wug".

23
00:01:01,775 --> 00:01:03,471
A tutaj jest kolejny.

24
00:01:03,471 --> 00:01:04,634
Teraz są dwa.

25
00:01:04,634 --> 00:01:05,923
Są dwa...

26
00:01:05,923 --> 00:01:07,107
Widzowie: ...wugi.

27
00:01:07,107 --> 00:01:10,820
(E.M.) Właśnie! Umiecie tworzyć 
liczbę mnogą od słowa "wug".

28
00:01:10,820 --> 00:01:12,301
Ta reguła siedzi w mózgu.

29
00:01:12,301 --> 00:01:15,250
Nigdy cię jej nie uczono,
po prostu ją rozumiesz.

30
00:01:15,250 --> 00:01:18,879
Ten eksperyment wymyśliła
profesor uniwersytetu bostońskiego

31
00:01:18,879 --> 00:01:22,024
Jean Berko Gleason w 1958 roku.

32
00:01:22,024 --> 00:01:25,049
Rozmawiamy o tym od dłuższego czasu.

33
00:01:25,049 --> 00:01:28,563
Tego typu "naturalne" zasady,
istniejące w umyśle,

34
00:01:28,563 --> 00:01:32,785
nie są jak prawa ruchu drogowego, 
raczej jak prawa natury.

35
00:01:32,785 --> 00:01:36,330
A chyba nikomu nie trzeba przypominać
o przestrzeganiu praw natury.

36
00:01:36,330 --> 00:01:39,093
Mama nie mówi na do widzenia:

37
00:01:39,093 --> 00:01:41,972
"Skarbie, chyba będzie zimno, załóż bluzę,

38
00:01:41,972 --> 00:01:44,439
i pamiętaj przestrzegać prawa grawitacji".

39
00:01:44,439 --> 00:01:46,325
Nikt tak nie mówi.

40
00:01:46,325 --> 00:01:53,182
Są też inne reguły dotyczące raczej 
kultury niż natury.

41
00:01:53,182 --> 00:01:56,046
Pomyśl sobie o jakimś słowie,
na przykład "kapelusz".

42
00:01:56,046 --> 00:01:58,296
Gdy już wiesz, jak używać kapelusza,

43
00:01:58,296 --> 00:02:01,163
nikt nie musi ci mówić, 
żeby nie wkładać go na stopy.

44
00:02:01,163 --> 00:02:04,867
Muszą ci natomiast powiedzieć,
czy można nosić kapelusz w pomieszczeniu,

45
00:02:04,867 --> 00:02:06,264
kto może nosić kapelusz,

46
00:02:06,264 --> 00:02:09,396
jakie rodzaje kapeluszy można nosić.

47
00:02:09,396 --> 00:02:11,818
Te reguły to drugi rodzaj gramatyki.

48
00:02:11,818 --> 00:02:16,121
Lingwiści mówią na to często
"zastosowanie", a nie "gramatyka".

49
00:02:16,121 --> 00:02:20,255
Używa się czasem tego rodzaju gramatyki 
opartej na sztywnych regułach,

50
00:02:20,255 --> 00:02:23,043
aby zniechęcić do wymyślania nowych słów.

51
00:02:23,043 --> 00:02:25,727
Uważam, że jest to głupie.

52
00:02:25,727 --> 00:02:28,993
Na przykład zawsze słyszymy:

53
00:02:28,993 --> 00:02:34,233
"Bądź kreatywny, twórz muzykę, sztukę,
wymyślaj nowe rzeczy, naukę i technikę".

54
00:02:34,233 --> 00:02:36,271
Ale gdy chodzi o słowa, mówią coś w stylu:

55
00:02:36,271 --> 00:02:40,991
"Dość kreatywności, pętaku. Daj spokój".

56
00:02:41,004 --> 00:02:42,421
(Śmiech)

57
00:02:42,421 --> 00:02:44,142
Dla mnie to nie ma sensu.

58
00:02:44,142 --> 00:02:46,474
Słowa są cudowne. 
Trzeba ich mieć jak najwięcej.

59
00:02:46,474 --> 00:02:50,530
Wymyślajcie, ile tylko się da.

60
00:02:50,530 --> 00:02:55,538
Zdradzę wam sześć sposobów 
na tworzenie nowych słów.

61
00:02:55,550 --> 00:02:57,639
Pierwszy jest najprostszy.

62
00:02:57,639 --> 00:02:59,862
Kradnij je z innych języków.

63
00:02:59,862 --> 00:03:02,686
[OKRADAJ INNYCH] (Śmiech)

64
00:03:03,936 --> 00:03:05,764
Lingwiści nazywają to "zapożyczeniem".

65
00:03:05,764 --> 00:03:10,554
Ale nigdy ich nie zwracamy,
więc tak naprawdę to kradzież.

66
00:03:10,554 --> 00:03:14,154
Zwykle kradniemy nazwy rzeczy,
które lubimy, na przykład jedzenie.

67
00:03:14,154 --> 00:03:17,944
Od Chińczyków wzięliśmy "kumkwat",
od Francuzów "karmel".

68
00:03:17,944 --> 00:03:20,311
Bierzemy też "fajne" słowa,

69
00:03:20,311 --> 00:03:22,301
jak "ninja" z japońskiego,

70
00:03:22,301 --> 00:03:25,570
a to nie lada wyczyn okraść ninję.

71
00:03:25,570 --> 00:03:27,684
(Śmiech)

72
00:03:27,684 --> 00:03:30,944
Kolejnym sposobem na tworzenie
słów w języku angielskim

73
00:03:30,944 --> 00:03:33,885
jest łączenie dwóch już istniejących.

74
00:03:33,885 --> 00:03:35,572
Nazywa się to "składaniem".

75
00:03:35,572 --> 00:03:37,082
Jak w klockach Lego,

76
00:03:37,082 --> 00:03:40,447
z odpowiednią siłą,
można dowolne dwa połączyć.

77
00:03:40,447 --> 00:03:42,112
(Śmiech)

78
00:03:42,832 --> 00:03:44,627
W angielskim robimy to cały czas.

79
00:03:44,627 --> 00:03:50,105
"Heartbroken", "bookworm", 
"sandcastle" to złożenia.

80
00:03:50,105 --> 00:03:53,936
Śmiało twórz słowa jak "duckface",
ale miny nie rób.

81
00:03:53,936 --> 00:03:55,085
(Śmiech)

82
00:03:55,835 --> 00:03:59,848
Kolejny sposób jest podobny do składania,

83
00:03:59,848 --> 00:04:04,899
ale w połączeniu używamy tyle siły,

84
00:04:04,899 --> 00:04:06,534
że niektóre części odpadają.

85
00:04:06,534 --> 00:04:08,215
To są "mieszanki".

86
00:04:08,215 --> 00:04:12,064
Na przykład "brunch" to mieszanka
"breakfast" i "lunch".

87
00:04:12,064 --> 00:04:14,796
"Motel" to "motor" i "hotel".

88
00:04:14,796 --> 00:04:17,737
Kto o tym wiedział?

89
00:04:17,737 --> 00:04:19,581
Tak, to słowo jest tak stare,

90
00:04:19,581 --> 00:04:22,692
że często nie widać brakujących części.

91
00:04:22,692 --> 00:04:26,987
"Edutainment" to mieszanka
"education" i "entertainment".

92
00:04:26,987 --> 00:04:32,197
No i oczywiście "electrocute",
mieszanka "electric" i "execute".

93
00:04:32,197 --> 00:04:34,007
(Śmiech)

94
00:04:34,007 --> 00:04:37,328
Można też tworzyć słowa,
zmieniając ich działanie.

95
00:04:37,328 --> 00:04:38,941
Nazywa się to "zmianą funkcji".

96
00:04:38,941 --> 00:04:41,242
Bierzesz słowo będące
jedną częścią mowy

97
00:04:41,242 --> 00:04:43,522
i zamieniasz je na inną.

98
00:04:43,522 --> 00:04:47,366
Kto wie, że "friend"
nie zawsze było czasownikiem?

99
00:04:47,366 --> 00:04:49,660
Dawniej to był rzeczownik,

100
00:04:49,660 --> 00:04:53,076
dopiero potem go "zczasownikowano".

101
00:04:53,076 --> 00:04:56,345
Można tak zrobić 
prawie z każdym rzeczownikiem.

102
00:04:56,345 --> 00:04:58,978
Możesz także zamieniać 
przymiotniki na rzeczowniki.

103
00:04:58,978 --> 00:05:02,705
"Commercial" kiedyś było przymiotnikiem,
teraz jest rzeczownikiem.

104
00:05:02,705 --> 00:05:05,151
Można wiele rzeczy "zazielenić".

105
00:05:05,151 --> 00:05:08,489
Innym sposobem na tworzenie słów
jest formacja wsteczna.

106
00:05:08,489 --> 00:05:11,747
Możesz wziąć dowolne słowo
i nieco je "ścisnąć".

107
00:05:11,747 --> 00:05:16,568
Na przykład, słowo "editor" istniało
jeszcze przed słowem "edit".

108
00:05:16,568 --> 00:05:18,320
"Edit" powstało od słowa "editor".

109
00:05:18,320 --> 00:05:21,065
Czasem te formacje brzmią śmiesznie.

110
00:05:21,065 --> 00:05:25,453
Buldożery buldożerują, hycle hyclują,
a bandyci bandycą.

111
00:05:25,453 --> 00:05:27,078
(Śmiech)

112
00:05:27,278 --> 00:05:29,050
Kolejnym sposobem na tworzenie słów

113
00:05:29,050 --> 00:05:32,220
jest łączenie pierwszych liter
jakiegoś wyrażenia.

114
00:05:32,220 --> 00:05:35,251
Z National Aeronautics and Space
Administration tworzy się NASA.

115
00:05:35,251 --> 00:05:38,963
Można tak zrobić ze wszystkim. OMG!

116
00:05:38,963 --> 00:05:44,602
Nie ma znaczenia
jak głupio brzmią te słowa.

117
00:05:44,602 --> 00:05:46,608
W angielskim mogą brzmieć naprawdę dobrze.

118
00:05:46,608 --> 00:05:50,626
"Absquatulate" jest całkowicie poprawnym
angielskim słowem...

119
00:05:50,626 --> 00:05:53,489
"Mugwump" także...

120
00:05:53,489 --> 00:05:58,067
Słowa nie muszą brzmieć normalnie, 
mogą brzmieć strasznie głupio.

121
00:05:58,067 --> 00:06:00,256
Dlaczego trzeba wymyślać słowa?

122
00:06:00,256 --> 00:06:02,397
Dlatego że każde z nich

123
00:06:02,397 --> 00:06:06,918
jest okazją, by wyrazić pomysł
i przekazać treść całemu światu.

124
00:06:06,918 --> 00:06:09,514
Nowe słowa zwracają uwagę.

125
00:06:09,514 --> 00:06:12,163
Ludzie skupiają się na tym, co mówisz,

126
00:06:12,163 --> 00:06:15,427
a to zwiększa szansę 
na przekazanie swoich myśli.

127
00:06:15,427 --> 00:06:18,376
Na tej scenie wielu dziś powiedziało:

128
00:06:18,376 --> 00:06:20,082
"Kiedyś będziesz mógł to zrobić,

129
00:06:20,082 --> 00:06:23,131
pomóc nam, odkrywać nieznane,
wymyślać nowe rzeczy".

130
00:06:23,131 --> 00:06:25,100
Możesz wymyślić nowe słowo już teraz.

131
00:06:25,100 --> 00:06:27,433
Język angielski nie ma granicy wieku.

132
00:06:27,433 --> 00:06:29,859
Śmiało naprzód, twórz nowe słowa,

133
00:06:29,859 --> 00:06:33,546
wyślij mi je, a ja umieszczę je
w moim słowniku online - Wordnik.

134
00:06:33,546 --> 00:06:35,115
Bardzo wam wszystkim dziękuję.

135
00:06:35,115 --> 00:06:39,642
(Brawa)