Ay Yanılsaması - Andrew Vanden Heuvel

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/the-moon-illusion-andrew-vanden-heuvel

Dolunay'ın ufka yakınken, tepemizde olduğundan daha büyük göründüğüne hiç dikkat ettiniz mi? Aslında, her iki görüntü de tam olarak eşit büyüklükte. Peki neden faklı algılıyoruz öyleyse? Bilim insanları emin değil, ancak çok sayıda ilginç kuram var. Andrew Vanden Heuvel, bu gizemli optik yanılsamada rol oynayan odak, uzaklık ve oran kavramlarının ayrıntılarını açığa çıkarıyor.

Ders: Andrew Vanden Heuvel, animasyon: Kozmonot Animation Studio.

Ay ufka yakın olduğunda,

tam tepemizde olduğundan

daha büyük görünüyor,

dikkatinizi çekti mi hiç?

Çektiyse, yalnız değilsiniz.

İnsanlar çok eski zamanlardan beri

bu garip olguyu merak etmişlerdir

ve şaşırtıcı biçimde hâlâ

iyi bir açıklamadan yoksunuz,

yine de uğraşıyoruz.

Tarihteki büyük düşünürlerden bazıları --

Aristo,

Batlamyus,

Da Vinci,

Descartes

-- bu sorunla boğuşmuş

ve doyurucu bir açıklama yapamamışlardır.

Öne sürülen ilk düşüncelerden biri

Ay'ın gökteki görüntüsünün, ufka yakınken

gerçekten de daha büyük olduğuydu.

Belki de Dünya'nın atmosferi dev bir mercek gibi

doğup batarken Ay'ı büyük gösteriyordu.

Fakat bu açıklama tutmadı.

Bir kere, atmosferin kırıcılığının

Ay'ı azıcık daha küçük göstermesi gerekirdi.

Artı, görünen Ay'ın büyüklüğünü

farklı konumlarda

gerçekten ölçerseniz,

hepsi aynı çıkıyordu.

Peki o zaman neden hâlâ doğarken

daha büyük görünüyor?

Bu bir tür göz yanılgısı olmalı.

Soru şu: Hangisi?

Açıklamalardan biri Ebbinghaus Yanılgısı.

Bu durumda özdeş iki nesne,

etraflarında bulunan nesnelerin boyutlarına

bağlı olarak farklı görünür.

Buradaki iki merkez daire aslında aynı büyüklükte.

Belki ayın ufka yakınken büyük görünme nedeni de

küçücük ağaçların,

evlerin ve kulelerin

yakınında bulunmasıdır.

Ay yükseldiğinde ise

gökyüzünün engin karanlığı ile çevrelenir

ve nispeten ufak görünür.

Bir diğer olasılık ise ünlü Ponzo Yanılgısı.

Eğer perspektife dayalı çizim yaptıysanız bilirsiniz,

bir şey ufka ne kadar yakınsa,

o kadar küçük çizilir.

Beynimizin buna otomatik olarak verdiği karşılık,

ufka yakın nesneleri, aslında göründüklerinden

daha büyük algılamaktır.

Çizimdeki sarı çizgilerin ikisi de

aynı boyutta,

fakat üstteki büyük görünüyor

çünkü onu, ufka doğru uzaklaşmış

olarak yorumluyoruz.

Böylece Ponzo ve Ebbinghaus ile

Ay yanılgısının gizemini

çözmüşe benziyoruz.

Ama ne yazık ki, işleri karıştıran

birkaç ayrıntı var.

Birincisi, şayet olay Ebbinghaus etkisi olsaydı,

bulutlardan çok yüksekte uçan pilotlar için

Ay yanılgısının kaybolmasını beklerdik,

çünkü ufka yakın herhangi daha küçük

bir nesne olmayacaktır.

Ama hem pilotlar hem de açık denizde bulunan

denizciler Ay yanılgısını gördüklerini söylüyorlar.

Öte yandan, olay sadece beynimizin

ufka yakın nesnelerin boyutlarını düzeltmesi olsaydı,

Ay yanılgısının planetarium içinde de gerçekleşmesini

beklerdik, çünkü

ufuk dahil tüm gökyüzü

başımızın üzerindeki küresel kubbede

gösterilir durumdadır.

İncelemeler gösteriyor ki,

durum öyle değil.

Daha da kötüsü,

eğilip, bacaklarınızın arasından Ay'a bakarsanız,

Ay yanılgısı

büsbütün kaybolmuş oluyor.

Olay iyice gülünç bir hâl almakta!

Günümüzün umut verici açıklamalarından biri

Yakınsak Küçültme olarak bilinir.

Beynimiz, nesnelerin uzaklığını

ve görünür boyutlarını,

gözün odaklamasına göre yorumlar.

Ufka bakarken,

gözünüz uzaklara odaklanır,

dolayısıyla beyniniz uzağa baktığınızı bilir.

Ay, belli bir büyüklükte görünür.

Beyniniz onun uzakta olduğunu düşünür,

ki öyledir, siz de doğal olarak

Ay'ın büyük olması gerektiği sonucuna varırsınız.

Ama gökyüzüne bakarken

gözlerinizin odaklanabileceği hiçbir şey yoktur,

dolayısıyla odaklanmadıkları durumlarına geçerler.

Bu da birkaç metre ileriyi işaret eder.

Şimdi beyniniz, Ay'ın gerçekte olduğundan

daha yakında olduğunu düşünür,

siz de doğal olarak, Ay'ın düşündüğünüz kadar

büyük olmadığı sonucuna varırsınız.

Ay'ın, ufka yakınken neden büyük

göründüğünü açıklamak yerine,

Yakınsak Küçültme Ay'ın tepemizdeyken

neden küçük göründüğünü açıklar.

Yeterli gelmedi mi?

Açıkçası, pek çok bilim insanına da gelmiyor.

O yüzden de, Ay yanılsamasına dair tartışmalar

artmaya devam ediyor ve

onu gökte gördüğümüz sürece de devam edeceğe benziyor.