WEBVTT

00:00:10.030 --> 00:00:11.572
Ay ufka yakın olduğunda,

00:00:11.572 --> 00:00:13.070
tam tepemizde olduğundan

00:00:13.070 --> 00:00:14.542
daha büyük görünüyor,

00:00:14.542 --> 00:00:15.976
dikkatinizi çekti mi hiç?

00:00:15.976 --> 00:00:17.530
Çektiyse, yalnız değilsiniz.

00:00:17.530 --> 00:00:19.730
İnsanlar çok eski zamanlardan beri

00:00:19.730 --> 00:00:21.335
bu garip olguyu merak etmişlerdir

00:00:21.335 --> 00:00:23.200
ve şaşırtıcı biçimde hâlâ

00:00:23.200 --> 00:00:24.845
iyi bir açıklamadan yoksunuz,

00:00:24.845 --> 00:00:26.358
yine de uğraşıyoruz.

00:00:26.358 --> 00:00:28.626
Tarihteki büyük düşünürlerden bazıları --

00:00:28.626 --> 00:00:29.395
Aristo,

00:00:29.395 --> 00:00:30.224
Batlamyus,

00:00:30.224 --> 00:00:30.956
Da Vinci,

00:00:30.956 --> 00:00:31.700
Descartes

00:00:31.700 --> 00:00:33.286
-- bu sorunla boğuşmuş

00:00:33.286 --> 00:00:36.645
ve doyurucu bir açıklama yapamamışlardır.

00:00:36.645 --> 00:00:38.317
Öne sürülen ilk düşüncelerden biri

00:00:38.317 --> 00:00:40.426
Ay'ın gökteki görüntüsünün, ufka yakınken

00:00:40.426 --> 00:00:42.797
gerçekten de daha büyük olduğuydu.

00:00:42.797 --> 00:00:45.728
Belki de Dünya'nın atmosferi dev bir mercek gibi

00:00:45.728 --> 00:00:48.343
doğup batarken Ay'ı büyük gösteriyordu.

00:00:48.343 --> 00:00:50.680
Fakat bu açıklama tutmadı.

00:00:50.680 --> 00:00:52.536
Bir kere, atmosferin kırıcılığının

00:00:52.536 --> 00:00:55.100
Ay'ı azıcık daha küçük göstermesi gerekirdi.

00:00:55.100 --> 00:00:56.961
Artı, görünen Ay'ın büyüklüğünü

00:00:56.961 --> 00:00:58.096
farklı konumlarda

00:00:58.096 --> 00:00:59.340
gerçekten ölçerseniz,

00:00:59.340 --> 00:01:00.594
hepsi aynı çıkıyordu.

00:01:00.594 --> 00:01:02.438
Peki o zaman neden hâlâ doğarken

00:01:02.438 --> 00:01:03.822
daha büyük görünüyor?

00:01:03.822 --> 00:01:06.141
Bu bir tür göz yanılgısı olmalı.

00:01:06.141 --> 00:01:08.207
Soru şu: Hangisi?

00:01:08.207 --> 00:01:11.113
Açıklamalardan biri Ebbinghaus Yanılgısı.

00:01:11.113 --> 00:01:13.327
Bu durumda özdeş iki nesne,

00:01:13.327 --> 00:01:15.386
etraflarında bulunan nesnelerin boyutlarına

00:01:15.386 --> 00:01:17.100
bağlı olarak farklı görünür.

00:01:17.100 --> 00:01:21.295
Buradaki iki merkez daire aslında aynı büyüklükte.

00:01:21.295 --> 00:01:23.783
Belki ayın ufka yakınken büyük görünme nedeni de

00:01:23.783 --> 00:01:25.056
küçücük ağaçların,

00:01:25.056 --> 00:01:26.073
evlerin ve kulelerin

00:01:26.073 --> 00:01:27.680
yakınında bulunmasıdır.

00:01:27.680 --> 00:01:29.143
Ay yükseldiğinde ise

00:01:29.143 --> 00:01:31.648
gökyüzünün engin karanlığı ile çevrelenir

00:01:31.648 --> 00:01:34.128
ve nispeten ufak görünür.

00:01:34.128 --> 00:01:37.096
Bir diğer olasılık ise ünlü Ponzo Yanılgısı.

00:01:37.096 --> 00:01:39.905
Eğer perspektife dayalı çizim yaptıysanız bilirsiniz,

00:01:39.905 --> 00:01:42.254
bir şey ufka ne kadar yakınsa,

00:01:42.254 --> 00:01:43.818
o kadar küçük çizilir.

00:01:43.818 --> 00:01:46.593
Beynimizin buna otomatik olarak verdiği karşılık,

00:01:46.593 --> 00:01:49.156
ufka yakın nesneleri, aslında göründüklerinden

00:01:49.156 --> 00:01:50.876
daha büyük algılamaktır.

00:01:50.876 --> 00:01:52.787
Çizimdeki sarı çizgilerin ikisi de

00:01:52.787 --> 00:01:53.784
aynı boyutta,

00:01:53.784 --> 00:01:55.562
fakat üstteki büyük görünüyor

00:01:55.562 --> 00:01:57.512
çünkü onu, ufka doğru uzaklaşmış

00:01:57.512 --> 00:01:59.042
olarak yorumluyoruz.

00:01:59.042 --> 00:02:01.379
Böylece Ponzo ve Ebbinghaus ile

00:02:01.379 --> 00:02:02.911
Ay yanılgısının gizemini

00:02:02.911 --> 00:02:03.995
çözmüşe benziyoruz.

00:02:03.995 --> 00:02:06.375
Ama ne yazık ki, işleri karıştıran

00:02:06.375 --> 00:02:08.354
birkaç ayrıntı var.

00:02:08.385 --> 00:02:11.352
Birincisi, şayet olay Ebbinghaus etkisi olsaydı,

00:02:11.352 --> 00:02:13.704
bulutlardan çok yüksekte uçan pilotlar için

00:02:13.704 --> 00:02:16.112
Ay yanılgısının kaybolmasını beklerdik,

00:02:16.112 --> 00:02:18.066
çünkü ufka yakın herhangi daha küçük

00:02:18.066 --> 00:02:19.599
bir nesne olmayacaktır.

00:02:19.599 --> 00:02:22.603
Ama hem pilotlar hem de açık denizde bulunan

00:02:22.603 --> 00:02:24.825
denizciler Ay yanılgısını gördüklerini söylüyorlar.

00:02:24.825 --> 00:02:27.185
Öte yandan, olay sadece beynimizin

00:02:27.185 --> 00:02:29.663
ufka yakın nesnelerin boyutlarını düzeltmesi olsaydı,

00:02:29.663 --> 00:02:31.756
Ay yanılgısının planetarium içinde de gerçekleşmesini

00:02:31.756 --> 00:02:33.228
beklerdik, çünkü

00:02:33.228 --> 00:02:34.909
ufuk dahil tüm gökyüzü

00:02:34.909 --> 00:02:36.959
başımızın üzerindeki küresel kubbede

00:02:36.959 --> 00:02:38.789
gösterilir durumdadır.

00:02:38.789 --> 00:02:40.430
İncelemeler gösteriyor ki,

00:02:40.430 --> 00:02:42.141
durum öyle değil.

00:02:42.141 --> 00:02:43.257
Daha da kötüsü,

00:02:43.257 --> 00:02:45.929
eğilip, bacaklarınızın arasından Ay'a bakarsanız,

00:02:45.929 --> 00:02:47.011
Ay yanılgısı

00:02:47.011 --> 00:02:49.071
büsbütün kaybolmuş oluyor.

00:02:49.071 --> 00:02:51.379
Olay iyice gülünç bir hâl almakta!

00:02:52.440 --> 00:02:54.891
Günümüzün umut verici açıklamalarından biri

00:02:54.891 --> 00:02:57.384
Yakınsak Küçültme olarak bilinir.

00:02:57.384 --> 00:02:59.568
Beynimiz, nesnelerin uzaklığını

00:02:59.568 --> 00:03:01.108
ve görünür boyutlarını,

00:03:01.108 --> 00:03:03.064
gözün odaklamasına göre yorumlar.

00:03:03.064 --> 00:03:04.528
Ufka bakarken,

00:03:04.528 --> 00:03:06.861
gözünüz uzaklara odaklanır,

00:03:06.861 --> 00:03:09.200
dolayısıyla beyniniz uzağa baktığınızı bilir.

00:03:09.200 --> 00:03:11.028
Ay, belli bir büyüklükte görünür.

00:03:11.028 --> 00:03:12.790
Beyniniz onun uzakta olduğunu düşünür,

00:03:12.790 --> 00:03:14.395
ki öyledir, siz de doğal olarak

00:03:14.395 --> 00:03:16.705
Ay'ın büyük olması gerektiği sonucuna varırsınız.

00:03:16.705 --> 00:03:18.619
Ama gökyüzüne bakarken

00:03:18.619 --> 00:03:20.505
gözlerinizin odaklanabileceği hiçbir şey yoktur,

00:03:20.505 --> 00:03:22.564
dolayısıyla odaklanmadıkları durumlarına geçerler.

00:03:22.564 --> 00:03:25.261
Bu da birkaç metre ileriyi işaret eder.

00:03:25.261 --> 00:03:27.185
Şimdi beyniniz, Ay'ın gerçekte olduğundan

00:03:27.185 --> 00:03:28.433
daha yakında olduğunu düşünür,

00:03:28.433 --> 00:03:30.090
siz de doğal olarak, Ay'ın düşündüğünüz kadar

00:03:30.090 --> 00:03:32.169
büyük olmadığı sonucuna varırsınız.

00:03:32.169 --> 00:03:33.811
Ay'ın, ufka yakınken neden büyük

00:03:33.811 --> 00:03:35.639
göründüğünü açıklamak yerine,

00:03:35.639 --> 00:03:37.672
Yakınsak Küçültme Ay'ın tepemizdeyken

00:03:37.672 --> 00:03:40.312
neden küçük göründüğünü açıklar.

00:03:40.312 --> 00:03:42.125
Yeterli gelmedi mi?

00:03:42.125 --> 00:03:44.851
Açıkçası, pek çok bilim insanına da gelmiyor.

00:03:44.851 --> 00:03:47.320
O yüzden de, Ay yanılsamasına dair tartışmalar

00:03:47.320 --> 00:03:48.882
artmaya devam ediyor ve

00:03:48.882 --> 00:03:52.050
onu gökte gördüğümüz sürece de devam edeceğe benziyor.